فهرس مخطوطات الطب الإسلامي في مكتبات تركيا

فهرس مخطوطات الطب الإسلامي في مکتبات ترکیا

نام کتاب	فهرس مخطوطات الطب الإسلامي في مکتبات ترکیا
نام های دیگر کتاب	فهرس مخطوطات الطب الاسلامي باللغات العربیة و الترکیة و الفارسیة فی مکتبات ترکیا
پدیدآورندگان	احسان اوغلو، اکمل‌الدین (اشراف) اصفهانی، محمدمهدی (مقدمهنويس) ششن، رمضان (گردآورنده) آقپکار، جمیل (گردآورنده) ایزگی، جواد (گردآورنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏Z‎‏ ‎‏6611‎‏ ‎‏/‎‏ف‎‏965‎‏
موضوع	پزشکی - نسخه‏های خطی - فهرست‏ها نسخه‏های خطی - ترکیه - فهرست‏ها
ناشر	دانشگاه علوم پزشكی ايران، موسسه مطالعات تاريخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1386 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE12485AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«فهرس مخطوطات الطب الإسلامي في مكتبات تركيا»، از آثار رمضان ششن، جميل آقپكار و جواد ايزگى، زير نظر دكتر اكمل‌الدين احسان اوغلى است كه در آن، نسخه‌هاى خطى كتابخانه‌هاى تركيه در زمينه طب اسلامى در زبان‌هاى عربى، تركى و فارسى را معرفى كرده است. نام كامل كتاب، عبارت است از: «فهرس مخطوطات الطب الإسلامي باللغات العربية و التركية و الفارسية في مكتبات تركيا».

ساختار

اين كتاب از مقدمه ناظر علمى و مقدمه پديدآورندگان و متن اصلى تشكيل شده است. در مقدمه دكتر محمدمهدى اصفهانى كه در تاريخ دى 1386ش، نوشته شده، چنين آمده است: «... كارى كه زير نظر دكتر اكمل‌الدين احسان اوغلى دبير كل فعلى سازمان كنفرانس اسلامى در سال 1404ق، هم‌زمان با برگزارى سومين كنگره طب اسلامى انجام شد و فهرستى از كتب خطى موجود در كتابخانه‌هاى تركيه را در معرض آگاهى پژوهشگران قرار داد، بسيار سودمند بود. نشر محدود اين مجموعه از روى تصوير كتاب مذكور به لحاظ دربرداشتن بخش مهمى از كتب طبى ايرانى - اسلامى در حدّ خود مى‌تواند مفيد باشد (ر.ك: مقدمه كتاب، ص3).

نويسندگان، روش خود را در اين اثر چنين بيان كرده‌اند: به نظرمان رسيد كه اين فهرست مناسب است كه شامل همه موضوعات متعلق به طب شود؛ پس نخست به جمع‌آورى مواد پرداختيم و مخطوطات عربى، تركى و فارسى موجود در كتابخانه‌هاى تركيه در زمينه طب، نيروى باه، داروسازى و دام‌پزشكى و... را گرد آورديم و بعد به آثارى كه در همين موضوعات در زمان‌هاى قبل نوشته شده به‌قدر امكان و مقدارى كه فرصت داشتيم مراجعه كرديم؛ همان‌طوركه به فهارس كتابخانه‌ها و خود نُسخ خطى رجوع كرديم و اين مواد را به دو بخش تقسيم كرديم: يكى ويژه نسخى كه نويسندگانشان مشخصند و ديگرى ويژه نسخى كه مؤلفانشان ناشناخته‌اند و موارد مشكوك را مورد تحقيق قرار داديم كه تكليفش معلوم شود؛ سپس نويسندگان را برحسب اسامى معروفشان به ترتيب الفبا منظم كرديم... و اين فهرست تعداد 129 كتابخانه و 450 نويسنده و نزديك 100 شارح و خلاصه‌نگار و مترجم را شامل مى‌شود و اسامى حدود هزار كتاب در حدود 5000 نسخه در آن ذكر شده است.

در اين اثر، نخست كتاب‌هاى عربى، بعد تركى و آنگاه فارسى مطرح مى‌شود. قديمى‌ترين نسخه در بين كتب فارسى، كتاب الأخوين (قرن چهارم هجرى) و بين كتب تركى كتاب اسحاق بن مراد (قرن هشتم هجرى) و قديمى‌ترين نسخه كتاب‌هاى جالينوس عبارت است از نسخه كتابخانه اياصوفيا به شماره 3504 (قرن پنجم هجرى) و شماره 3590 (قرن پنجم هجرى) و شماره 3593 (قرن پنجم هجرى) و شماره 3725 (456-457ق) و شمارى از كتاب‌ها نيز يافت مى‌شود كه اشكالى ندارد و به خط نويسندگانش نوشته شده است و كتب «الطب النبوي»، بخش ممتازى را در بين كتب طب در اين فهرست تشكيل مى‌دهد و... (ر.ك: همان، ص16-17).

گزارش محتوا

برخى از مطالب جالب اين كتاب، عبارت است از:

1. اطلاعات عرضه‌شده براى معرفى هر كتاب و نويسنده آن به‌صورت شناسنامه‌اى و اندك است، مانند اين مورد: آبدال همدانى، كتاب «مختصر في الطب»، موجود در كتابخانه جراح پاشا، طب تاريخى است، شماره 1/227... نوشته‌شده در قرن يازدهم (ر.ك: متن كتاب، ص26).

2. محمد بن احمد بن على حموى، «كتاب البيان في كشف أسرار الطب للعيان»، اولش: «الحمد لله الأول بلا بداية و الآخر بلا نهاية...»، در كتابخانه احمد الثالث، شماره 2039، در 496 ورقه، به خط نسخ و... در سال 1021ق، نوشته شده، بنگريد به فهرست اين كتابخانه شماره 7386، موزه آثار شماره 719، نصف اول در 223 ورقه، به خط نسخ و... قاسم بن على بن عبدالله بن ناصر الحاج در اصفهان، در سال 1300ق، آن را نوشته، شماره 730، نصف بعدى در 213 ورقه به خط نسخ و... كه كتابتش در 11 شوال سال 1300ق، به دست كاتب پيشين تمام شده است. بنگريد به بروكلمان... شماره 29 (ر.ك: همان، ص230).

3. محمدسعيد پاشا بن محمد يكرمى سكززاده، متوفاى سال 1145ق، «فرائد المفردات» (به زبان تركى)، كتابخانه اسعد افندى، شماره 2489، در حدود 200 ورقه به خط نسخ و... در سال 1178ق نوشته شده، در كتابخانه خسرو پاشا، شماره 477، در 222 ورقه به خط نسخ و... بنگريد به عثمانلى مؤلفلرى، ج3، ص164 و تعليق 1 (ر.ك: همان، ص414).

4. نويسندگان تحت عنوان «أسماء الكتب مجهولة المؤلف»، اسامى تعدادى (حدود 2000 اثر) از كتاب‌هاى پزشكى را آورده‌اند كه نويسندگانشان ناشناخته است (ر.ك: همان، ص420-487).

وضعيت كتاب

براى كتاب حاضر، در آغاز آن، فهرست منابع عربى و عثمانى، فهرست منابع تركى جديد و اروپايى و فهرست اسامى كتابخانه‌ها و مجموعه‌هاى مطرح‌شده در كتاب (مقدمه كتاب، ص18-25) و در پايان آن، فهرست اسامى نويسندگان، شارحان، خلاصه‌نگاران و مترجمان و فهرست كتب و فهرست اجمالى مطالب ذكر شده است (متن كتاب، ص488-549).

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.

پیوندها

مطالعه کتاب فهرس مخطوطات الطب الإسلامي في مکتبات ترکیا در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور