تاریخ مذاهب اسلامی

تاریخ مذاهب اسلامی
پدیدآوران	ابوزهره، محمد (نويسنده) ايماني، عليرضا (مترجم)
عنوان‌های دیگر	تاريخ المذاهب الإسلامية
ناشر	مرکز مطالعات و تحقيقات اديان و مذاهب
مکان نشر	ايران - قم
چاپ	1
شابک	‎964-8090-03-3
موضوع	اسلام - فرقه‎ها
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏236‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ ‎‏ت‎‏2041
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تاریخ مذاهب اسلامی، اثر علی‎رضا ایمانی، ترجمه بخش اول کتاب «تاريخ المذاهب الإسلامية في السياسة و العقائد و تاريخ المذاهب الفقهية»، تألیف محمد بن احمد بن مصطفی، معروف به ابوزهره (1316-1395ق) است.

تاريخ المذاهب الإسلامية، از مشهورترین آثار ابوزهره است که در دو قسمت تدوین گردیده است. بخش اول به بیان مذاهب سیاسی و اعتقادی اختصاص یافته و بخش دوم تبیین مذاهب فقهی را مد نظر دارد. بخش اول کتاب که یک‎سوم حجم کتاب را در بر دارد، خود شامل چند قسمت است.

مترجم در مقدمه درباره اهمیت کتاب می‎گوید: ازآنجاکه بازشناسی فرقه‎های اسلامی و انشعاب‎های فراوان آن‎ها نیازمند انجام پژوهش‎های نوین در عصر حاضر است، در دهه‎های اخیر برخی پژوهشگران اسلامی و حتی مستشرقان به این مهم همت گماشته و آثار شایان تقدیری از خود به‎جای گذاشته‎اند. در این میان، کتاب تاريخ المذاهب الإسلامية به قلم دانشمند فقه‎شناس و فرقه‎نگار مصری، محمد ابوزهره، به دلیل جامعیت و گستردگی مباحث و تحلیل‎های علمی، اهمیت بیشتری یافته و امروزه به‎عنوان یک متن قابل استناد در مراکز علمی جهان اسلامی پذیرفته شده است. ازآنجاکه زبان این کتاب عربی است و بسیاری از دانش‎پژوهان فارسی‎زبان توان استفاده از متن اصلی آن را ندارند، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب بر آن شد تا با ترجمه آن، بر گستره بهره‎مندی از این کتاب بیفزاید.

انگیزه مترجم

هدف مترجم، ترجمه اثری مهم درباره فرق اسلامی بوده و به دنبال نقد نظریات مؤلف نبوده است؛ اگرچه مؤلف در برخی موارد دچار اشتباهاتی شده، نظیر آنچه در مورد عقاید شیعه اثناعشری مطرح کرده است.

روش مترجم

مترجم، سعی نموده با حفظ امانت، ترجمه‎ای روان از کتاب در اختیار خواننده قرار دهد؛ لذا مطالبی را که خود جهت روان‎سازی کتاب اضافه نموده، در کروشه قرار داده است. علاوه بر این او درصورتی‎که عنوان یا زیرعنوانی به کتاب اضافه نموده آن‎ها را نیز در کروشه قرار داده است؛ به‎عنوان‎ مثال، مترجم برای این متن مؤلف:

«هذا الكلام كان يبث بين المسلمين و لم يكن خافياً في جوهره عن أعين المعتزلة الذين كانوا يجادلون أهل الديانات الأخری و الزنادقه و هم لهذا يعلمون أن من يقول: القرآن غير مخلوق قد يؤديه إلی أن يقول إنه قديم...»، عنوان [انگیزه معتزله] را در نظر گرفته، سپس آن را چنین ترجمه نموده است:

«این اندیشه [لازمه مخلوق نبودن، قدیم بودن است]، میان مسلمانان رواج می‎یافت و عمق معنای آن از چشم معتزله‎ای که با پیروان دیگر ادیان و زندیقان بحث و مناظره می‎کردند، پوشیده نمی‎ماند؛ بدین‎جهت آنان می‎دانستند کسی که می‎گوید قرآن مخلوق نیست، این عقیده، او را به اعتقاد به قدیم بودن قرآن می‎رساند و...».

مترجم، پاورقی‎های مؤلف را بدون تصرف قابل‎ توجهی تکرار نموده است و پاورقی‎های خود را با نشانه «(م)» در انتهای آن مشخص نموده است.

مختصری از محتویات کتاب

با توجه به اینکه کتاب‎شناسی «تاريخ المذاهب الإسلامية» قبلاً انجام نشده است، لذا در اینجا خلاصه‎ای از محتوای کتاب گزارش می‎شود:

مؤلف در آغاز به عوامل پیدایش اختلاف در میان امت اسلامی پرداخته و خاستگاه آن را در میان دیدگاه‎های اعتقادی یا موضع‎گیری‎های سیاسی مذاهب جستجو کرده است. از نگاه ابوزهره، عواملی چون دشواری مسائل کلامی، دخالت تمایلات نفسانی، اختلاف گرایش‎ها، تقلید از پیشینیان، ریاست‎طلبی و تمایل به نزدیک شدن به دربار پادشاهان و بالاخره نژادپرستی و تعصبات قومی و طایفه‎ای، از عمده‎ترین عوامل اختلاف‎های مذهبی در طول تاریخ بوده است. همچنین هم‎جواری مسلمانان با پیروان ادیان گذشته و تشرف برخی از آنان به آیین اسلام، بدون آنکه تمامی اندیشه‎های باطل و افکار خرافی خود را کنار گذاشته باشند، ترجمه شدن فلسفه یونان به زبان عربی و رواج آن در میان مسلمانان، وجود آیات متشابه در قرآن کریم که به‎ تصریح خود قرآن برای آزمودن ایمان مؤمنان بوده و تفاوت توانمندی‎ها و دیدگاه‎ها در نحوه استنباط احکام شرعی از منابع آن نیز از اسباب فرقه‎گرایی و تفرقه میان صفوف امت اسلامی بوده است.

مؤلف پس‎ از این مقدمه، به فرقه‎هایی که با انگیزه‎های سیاسی در جهان اسلام پدیدار گشته‎اند، می‎پردازد و مذهب شیعه را در کنار فرقه خوارج به‎عنوان دو گرایش سیاسی که در برابر جمهور مسلمانان قد برافراشتند، مطرح می‎کند و خاستگاه و انشعابات آن‎دو را بررسی می‎نماید. البته روشن است که نمی‎توان فرقه‎ای همچون شیعه را یک فرقه سیاسی صرف قلمداد کرد و از محوریت مسائل اعتقادی در پیدایش و گسترش آن چشم‎پوشی کرد. ایشان سپس به تبیین مذاهب اعتقادی پرداخته؛ از جبریه، معتزله، اشاعر، ماتریدیه و سلفیه به‎تفصیل سخن می‎گوید و پایان کتاب خود را به بررسی مذاهب نوپیدایی همچون وهابیت، بهائیت و قادیانیه اختصاص می‎دهد.

فهرست محتویات در ابتدا و نمایه در انتهای اثر قید شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب
2. محمد ابوزهره، «تاريخ المذاهب الإسلامية في السياسة و العقائد و تاريخ المذاهب الفقهيه»، دارالفكر العربي، 1996م.