کامل، تاریخ بزرگ اسلام و ایران

‏کامل، تاریخ بزرگ اسلام و ایران
پدیدآوران	ابن اثیر، علی بن محمد (نويسنده) خليلي، عباس (مترجم) هاشمي حائري، علي (مترجم) حالت، ابو القاسم (مترجم) سادات ناصري، حسن (اهتمام) خليلي، مهيار (مصحح)
عنوان‌های دیگر	تاريخ کامل بزرگ اسلام و ايران الکامل في التاريخ. فارسی
ناشر	علمي
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد5: 1364ش , مجلد6: 1368ش ,
زبان	فارسي
تعداد جلد	27
کد کنگره	‏

کامل، تاریخ بزرگ اسلام و ایران، ترجمه فارسی بخشی از کتاب «الكامل في التاريخ»، تألیف عزالدین علی بن اثیر (555-630ق) است که توسط عباس خلیلی (متوفی 1350ش) و به اهتمام حسن سادات ناصری صورت گرفته و مهیار خلیلی آن را تصحیح نموده است.

تاریخ «کامل»، چنان‎که از نامش برمی‎آید، تاریخی جامع و کامل است که مؤلف آن، وقایع کلیه کشورهای اسلامی و برخی از کشورهای غیر اسلامی را تا سال 628ق، ضبط کرده است. در این تاریخ، زندگانی پیامبران، به‎ویژه پیامبر اسلام و حوادث دوران پادشاهان ایران، از پیشدادیان، کیانیان، اشکانیان و ساسانیان گرفته تا سلسله‎های بعد از اسلام و کارهای همه خلفا و سلاطین سرزمین‎های بین‎النهرین، عربستان، شام، روم شرقی (ترکیه فعلی)، نواحی شمال افریقا، اسپانیا، احوال فرمانروایان نواحی شرق، شمال شرق و شمال غرب ایران، مانند ماوراءالنهر، ترکستان، گرجستان، ارمنستان و غیره، همه به‎تفصیل ذکر شده و اگر تاریخی وجود داشت که رویدادهای تمام نقاط مذکور را تا این روزگار به همان تفصیل ضبط کرده بود، امروز علاقه‎مندان به تاریخ شاید نیازی به تهیه تاریخ‎های دیگر نداشتند. اگرچه ناگفته نباید گذاشت که شیوه تاریخ‎نگاری ابن اثیر شیوه یک مورخ امروزی نیست و او در بسیاری از موارد، طوری پیشامدهای تاریخی را تعلیل و توجیه می‎کند که امروز قابل ‎قبول نیست.

مترجم، کار خود را با مجلد دوم آغاز نموده است و خود در این‎باره می‎گوید: مجلد اول این کتاب حاوی قسمتی از تاریخ ایران است و به عقیده مورخین یا مردم قرون قبل شارح تاریخ عالم است از اول خلقت و ظهور آدم، ولی چون مملو از خرافات است و اغلب از تورات، افسانه‎های تاریخی پادشاهان ایران نقل شده و ایرانیان را از ترجمه و نقل آن بی‎نیاز می‎دانیم... از مجلد دوم شروع نمودیم....

مترجم درباره شیوه کار خود می‎گوید: در ترجمه نص کتاب بدون تصرف، بسیار سعی شده و این سعی گاهی به حد جمود و حتی عدم فهم کامل مترجم حمل شده، ولی ما ترجیح دادیم که امانت ترجمه را بر خودنمایی و تظاهر به فضل برتر نماییم، ولو اینکه حقایق به یک تأمل و تعمق کشیده و خواننده حیران شود. بزرگ‎ترین و بهترین شرط ترجمه هم امانت است، وگرنه مترجم هرکه باشد، چون دارای قدرت نقل و بیان باشد، مسلماً می‎تواند از تمام اصل یک نحو بیان مستقل و حتی مجرد از خرافات نقل کند....

ایشان دلیل این نوع ترجمه (تحت‎اللفظی) را حفظ امانت می‎داند، سپس می‎گوید: در برخی موارد همچون رعایت ادب دینی مطالبی را میان دو هلال، به ترجمه اضافه نموده است؛ مثلاً در عربی «هو» آمده که ترجمه آن «او» است؛ حال اگر مقصود پیغمبر اکرم(ص) باشد، ناگزیر عین کلمه را تحت‎اللفظی ترجمه و نقل می‎کنیم، ولی چون در فارسی مخالف ادب دینی و منافی شأن آن بزرگوار است، میان دو هلال، «حضرت او» قید می‎شود؛ وگرنه برای رعایت بلاغت و احتراز از تطویل به همان «او» اکتفا می‎شود. در تعبیر هم مثلاً به‎طور مطلق اشاره شده که گفت یا شنید یا چنین کرد و در سیاق کلام عرب معلوم می‎شود، ولی در فارسی مفهوم نمی‎شود که گوینده یا فاعل کیست، خصوصاً اگر متعدد باشند؛ پس میان دو هلال مثلاً «عمرو» یا «خالد» اضافه می‎شود تا خواننده بداند گوینده یا مباشر عمل کیست و از این حیث اشتباه نشود و این هم موجب افزایش سخن است و به عقیده ما این اضافات بهتر از تصرف در اصل موضوع است، ولی طریق دیگری هم انتخاب کرده‎ایم که اگر گوینده مثلاً پیغمبر باشد، به کلمه «فرمود» اکتفا می‎کنیم و معلوم است در محاوره و مذاکره اشخاص مختلف فقط پیغمبر بوده که این صفت لازمه آن بزرگوار است....

مترجم خود را مقید و ملتزم به نقل عین عقاید مؤلف می‎داند و همه مطالب عقیدتی او را ولو اینکه مخالف وجدان و عقل و قریحه و فهم خود باشد عیناً ترجمه نموده است. دراین‎بین بسیاری از خرافات که شاید ذکر آن‎ها در عالم اسلام ضرورت ندارد، بلکه اهمال آن‎ها یکی از ضروریات دین است را عیناً ترجمه نموده و گاهی هم برحسب اقتضا و با احتیاط بسیار از ملامت جهال، به فساد و بطلان آن‎ها اشاره نموده است....

در ابتدای جلد اول مقدمه مختصری از ناشر و در ابتدای جلد دوم مقدمه مترجم قید شده است.

فهرست محتویات و فهارس فنی هر جلد، در پایان آن آمده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. حالت، ابوالقاسم، «تاریخ کامل وقایع قبل از اسلام»، تهران، شرکت چاپ و انتشارات علمی، دوم، 1371ش.