الأبنية عن حقائق الأدوية

الأبنیة عن حقائق الأدویة (روضة الأنس و منفعة النفس)

نام کتاب	الأبنیة عن حقائق الأدویة (روضة الأنس و منفعة النفس)
نام های دیگر کتاب	روضه الانس و منفعه النفس
پدیدآورندگان	محبوبی اردکانی، حسین (به کوشش) هروی، موفق بن علی (نويسنده) بهمنیار، احمد (مصحح)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏RS‎‏ ‎‏178‎‏ ‎‏/‎‏ﻫ‎‏2‎‏
موضوع	پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 پزشکی ایرانی دارو شناسی - متون قدیمی تا قرن 14 مفردات پزشکی نثر فارسی - قرن 5ق.
ناشر	دانشگاه تهران
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1346 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE13395AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«الابنية عن حقائق الادوية يا روضة الانس و منفعة النفس»، به زبان فارسى، كتابى است در مفردات طب كه در عهد منصور بن نوح سامانى (بين سنوات 350 تا 366ق)، توسط موفق بن على هروى تأليف شده است.

از اين كتاب، تنها يك نسخه منحصربه‌فرد كه به خط على بن احمد طوسى اسدى، شاعر معروف و سراينده گرشاسب‌نامه و مؤلف فرهنگ فارسى معروف به لغات اسدى، در ماه شوال سال 447ق، استنساخ شده است.

مؤلف انگيزه‌اش را از نگارش اين اثر چنين بازگو مى‌كند: «من كتاب‌هاى حكيمان پيشين و عالمان طبيبان محدث همه بجستم و هرچه گفته بودند، به‌تأمل نگاه كردم... پس چون بديدم هركسى راهى گرفته بود تا قدر غرض خويش، بعضى از ايشان فصل‌هايى بيرون كرده بودند موجز و بعضى نه و نيز آن بعضى شرح تمام نكرده بودند، من خواستم كه كتابى بنا كنم و هرچه شناسند اندر او ياد كنم؛ از آن چيزها كه استعمال كنند و پس قوت‌هاشان پيدا كنم و فعلشان بگويم به شرحى تمام و به وجهى نيكو كه بزرگ‌تر منفعتى و عظيم‌تر خطرى اين راست» (الابنية عن حقائق الادوية، ص 1 - 2). وى در ادامه، كتاب را به حاكم سامانى هديه مى‌كند.

ساختار

كتاب، داراى 29 باب به ترتيب حروف الفبا است و 584 كلمه و ماده (از موادى كه در مداوا و درمان بيمارى‌ها به كار برده مى‌شوند) را در بر گرفته است و خواص طبى هريك را بيان نموده است.

مؤلف، در ابتدا ماده مورد نظر را ذكر مى‌كند و سپس گونه‌هاى آن، خواص و مصارف آن را برمى‌شمرد.

اين نكته را نيز بايد گوشزد كنيم كه هرچند مؤلف، اين اثر را بر اساس ترتيب حروف الفبا تدوين و تحرير نموده است، ولى رعايت اين ترتيب تنها در اولين حرف كلمات است.

گزارش محتوا

كتاب «الابنية عن حقائق الادوية»، از چند جهت قابل توجه است:

1. اين اثر، يكى از قديمى‌ترين نگاشته‌هاى پارسى در طب سنتى است، بلكه شايد بتوان آن را قديمى‌ترين نگاشته طب فارسى دانست كه به دست ما رسيده است.

2. از جامعيت نسبى برخوردار است. مؤلف مدعى است كه براى تأليف اين اثر به همه كتاب‌هاى پيشينيان نظر انداخته است.

نگاهى به مطالب اين اثر، نشان‌گر اين است كه مدعاى مؤلف چندان به‌گزافه نيست؛ مثلاً در ابتداى حرف الف، سخنى از طبيبى هندى با نام سرى فركوادت نقل مى‌كند (الابنية عن حقائق الادوية، ص 6) كه ما امروزه كوچك‌ترين مطلبى در باره زندگى او نمى‌دانيم.

3. داراى فائده ادبى و لغوى است كه اهل ادب از آن بهره‌مند خواهند شد.

افزون بر اينها، از آنجا كه تنها نسخه اين اثر را شاعر مشهور، اسدى طوسى استنساخ كرده است، رسم‌الخط و شيوه نگارشى اين اثر نيز قابل توجه است.

وضعيت كتاب

مرحوم احمد بهمنيار، استاد دانشگاه تهران، اين كتاب را براى چاپ آماده و مهيا نموده بودند، ولى از آنجا كه اجل مهلتى به ايشان نداد، ثمره زحمات ايشان به كوشش آقاى حسين محبوبى اردكانى چاپ و منتشر شد.

آقاى حسين محبوبى، علاوه بر اين، براى كتاب فهرست‌هايى در باره موضوعات، مواد دارويى، اخلاط و قوا، بيمارى‌ها و عوارض و حالات، اندام‌ها، اعمال و آثار بدن و داروها، نام اشخاص، كتاب‌ها، جاى‌ها، جانوران، لغات و اصطلاحات، ابزارها، خوراك‌ها، اوزان و مقادير تدوين و تنظيم نموده‌اند.

پاورقى‌هاى اين اثر، توضيح و شرح واژگان و يا عباراتى است كه در متن كتاب آمده است.

اين اثر، درسال 1346ش، توسط انتشارات دانشگاه تهران، در 446 صفحه، چاپ و منتشر شده است.