استقصاء الاعتبار في شرح الاستبصار

إستقصاء الإعتبار في شرح الإستبصار

نام کتاب	إستقصاء الإعتبار في شرح الإستبصار
نام های دیگر کتاب	الـاستبصار فیما اختلف من الاخبار. شرح
پدیدآورندگان	ابن شهید ثانی، محمد بن حسن (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏130‎‏ ‎‏/‎‏ط‎‏9‎‏ ‎‏الف‎‏5028
موضوع	احادیث شیعه - قرن 5ق. طوسی، محمد بن حسن، 385 - 460ق. الاستبصار فیما اختلف من الاخبار - نقد و تفسیر
ناشر	موسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1419 هـ.ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE3606AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

"استقصاء الإعتبار فى شرح الإستبصار"، اثر علّامه المحقق، الشيخ محمد بن‌الحسن بن الشهيد الثانى (م. 1030) كه شرحى است بر كتاب الاستبصار شيخ طوسى كه به زبان عربى در قرن 11ه.ق نوشته شده است. اين شرح دقيق و روشمند است كه البته به طور كامل شرح نشده است.

ساختار

در ابتدا، مقدمه‌اى از محقق كتاب آمده است كه در اين مقدمه، به معرفى كتاب حاضر، مبانى اصولى و فقهى آن و همچنين از نسخ و روش تحقيق محقق، مطالبى را اشاره كرده است. سپس كتاب در هفت جزء، از باب طهارت تا انتهاى باب صلاه، به شرح كتاب استبصار پرداخته است.

گزارش محتوا

ميراث مكتوب شيخ الطائقه، محمد بن حسن طوسى، بسى پر برگ و پربار است. از ميان چهار كتاب اصلى و معتبر حديثى شيعى، دو كتاب به خامه‌ى آن بزرگوار است. «الأستبصار فيما اختلف من الأخبار» چهارمين و آخرين مجموعه ياد شده است. شيخ ابتداء تهذيب را نگاشته و پس از آن «استبصار» را تدوين كرده است. در «استبصار» كوشيده است، احاديث تعارض‌نما را به بحث نهاده، تعارض بدوى آنها را بزدايد. عالمان بسيارى بر آن شرح نوشته و يا تعليقه نگاشته و يا با نگارش حواشى به تبيين و توضيح مطالب آن پرداخته‌اند. در ميان شرح‌هاى مختلف استبصار «استقصاء الأعتبار» از جايگاه بلندى برخوردار است.

«استقصاء الأعتبار»، كتابى روشمند، دقيق، سودمند و كارآمد است. كتاب كامل نيست و تمام ابواب «استبصار» را شامل نمى‌شود. مؤلف مقدمه‌اى دارد دراز دامن و سودمند؛ مشتمل بر 12 فايده، كه در متن آن از تعريف خبر، حديث، خبر متواتر، و چگونگى استوارى و نااستوارى خبر و حديث و قرائن پذيرش و عدم پذيرش احاديث، چگونگى عمل به خبر واحد و ... با دقت تمام بحث شده است. محققان برخى از ويژگى‌هاى اين اثر فخيم را بدين سان رقم زده‌اند:

1. شرح دقيق سند روايات و نتيجه‌گيرى استوار و دقيق رجالى از فرآيند پژوهش.

2. شرح متن با بيان وجوه محتمل در روايات و ارزيابى و نقد آراء و داورى قاطع درباره ديدگاه‌ها.

3. تبيين و شرح واژه‌هاى دشوارياب احاديث.

4. نظم استوار، چينش بحث‌ها و ژرفايى و استوارى مطالب.

5. پيراستگى از تكرار، افزون‌نگارى‌هاى غيرلازم، و ارجاع به تحقيقات عالمان و فقيهان و ...

6. گستردگى بحث‌هاى رجالى. اين ويژگى شايد مهم‌ترين ويژگى كتاب باشد. چنانكه پيش‌تر آورديم، او بيش از پنج سال ملازم رجالى بزرگ محمد امين استرآبادى بود، و چه بسيار آراء رجالى كه از استادش و از گفتگو و درس‌ها گزارش مى‌كند كه در كتاب رجال وى نيست.

شيوه پژوهش و شرح مؤلف بدين‌گونه است كه مؤلف روايت را گزارش مى‌كند و آنگاه ذيل عنوان «السند» به تفصيل سند روايت را به بحث مى‌نهد، و رجال سند را يك به يك ارزيابى مى‌كند و طرق موجود در اساتيد را بررسى مى‌كند، و مبانى و مستنداتى را كه رجاليان در داورى‌ها درباره افراد و طرق داشته‌اند، طرح كرده براى استوارى آنها و يا نقد و تزييف آنها استدلال مى‌كند. بدين‌سان چنانكه پيش‌تر آورديم، بخش بررسى سند روايات و ارزيابى رجال احاديث از مهم‌ترين ويژگى‌هاى كتاب است.

آنگاه با عنوانى به جنبه‌هاى «فقه‌الحديثى» احاديث مى‌پردازد، و با بحث و بررسى در محتواى احاديث درباره‌ى داورى‌هاى شيخ در تبيين احاديث و جمع روايات نيز به تفصيل بحث مى‌كند. اگر آنچه را شيخ آورده بپذيرد، بدان استدلال مى‌كند و اگر نپذيرد در نقد آن نيز به تفصيل و دقت و مستدل بحث مى‌كند. واگويى وجوه معانى احاديث و عرضه احتمالات مختلف در محتواى روايات و جمع متعارض نشان مى‌دهد كه مؤلف از گستره دانش و دقت شايسته و استوار فهم برخوردار است، و وصف‌هايى؛ چون «المحقق»، «المدقق»، «فقيه»، «متبحرِ جامعِ كامل» و ... درباره او كاملاً به جا است.

پس از آنچه آمد گاه در پايان ذيل عنوان «اللغه» به تبيين و توضيح واژه‌هاى دشوارياب مى‌پردازد.

وضعيت

«مؤسسه آل البيت لأحياء التراث»، شعبه مشهد به تحقيق و تصحيح اين اثر ارجمند همت گماشته و آن را سامان داده‌اند. كار پژوهش را پنج گروه به عهده گرفته‌اند: 1. مقابله و سنجش نسخه‌ها و ثبت و اختلاف نسخه‌ها؛ 2. استخراج اقوال، روايات و غريب الحديث بر اساس منابع و مصادر معتبر؛ 3. استوارسازى متن و به دست دادن متن استوار و پيراسته؛ 4. نگارش حاشيه‌ها و تنظيم پاورقى‌ها؛ 5. بازنگرى نهايى و تنظيم يك دست‌سازى فرايند تلاش‌هاى گروه‌هاى ياد شده.

كتاب بر اساس 4 نسخه است: 1. نسخه مدرسه فيضيه كه در سه جزء نگاشته شد و مشتمل است بر مقدمه مؤلف تا پايان كتاب الصلاۀ؛ 2. نسخه آستان قدس رضوى كه به اندازه نسخه قبلى است؛ 3- دانشگاه تهران كه بخش‌هايى را دارد؛ 4- نسخه‌ى مجلس شوراى اسلامى.

محققان افزون بر آنچه ياد كرديم؛ يعنى تعليق‌ها و حاشيه‌هاى سودمند در جهت ارائه منابع و مصادر، ثبت و ضبط اختلاف نسخه‌ها و توضيح مواردى از متن، مقدمه‌اى نگاشته‌اند سودمند و كارآمد درباره مؤلف، شرح حال و آثار وى، استادان و شاگردان او، استبصار و شرح‌هايش، «استقصاء الأعتبار» و جايگاهش در بيان شروح، امتيازهاى اين شرح، معرفى نسخه‌هاى معتمد و شيوه تحقيق و تصحيح.

منابع

متن و مقدمه كتاب.

پیوندها

مطالعه کتاب إستقصاء الإعتبار في شرح الإستبصار در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور