العمدة في صناعة الشعر و نقده

العمدة في صناعة الشعر و نقده
پدیدآوران	شعلان، نبوی عبدالواحد (محقق) ابن رشیق، حسن بن رشیق (نويسنده)
ناشر	مکتبة الخانجي
مکان نشر	قاهره - مصر
سال نشر	1420 ق یا 2000 م
چاپ	1
شابک	‎977-5046-72-6
موضوع	زبان عربی - فن شعر شعر عربی - تاریخ و نقد
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏PJA‎‏ ‎‏3807‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏8*
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

العمدة في صناعة الشعر و نقده، به زبان عربى، در قرن پنجم هجرى، توسط ابوعلى، حسن بن رشيق قيروانى، در فن شعر و بررسى آن تأليف گرديده است. اين كتاب، در نسخه‌هاى مختلف به نام‌هاى ديگرى از قبيل«العمدة في صناعة الشعر»، «العمدة في صنعة الشعر»، «العمدة في صناعة الشعر و نقده و عيوبه»، «العمدة في معرفة صناعة الشعر و نقده و عيوبه»، «العمدة»، «العمدة في محاسن الشعر و آدابه»، «العمدة في محاسن الشعر و آدابه و صناعته»، «العمدة في محاسن الشعر و آدابه و نقده» و «العمدة في صناعة الشعر و نقده» نيز آمده است.

وى، در واقع با انگيزه‌ى دادن نظامى به شعر و تبيين جايگاه آن، اقدام به تأليف كتاب حاضر نموده است.

ساختار

كتاب، در دو جزء تدوين شده است. جزء اول، مشتمل بر يك مقدمه و پنجاه باب و جزء دوم، داراى حدود 58 باب است.

گزارش محتوا

مؤلف، در مقدمه، ضمن بيان اهميت و جايگاه شعر با ذكر روايتى از پيامبر(ص) و سخنى از عمر، از شيوه برخورد مردم با شعر اظهار نارضايتى مى‌كند و مى‌گويد: «وجدت الناس مختلفين فيه، متخلفين عن كثير منه، يقدمون و يؤخرون و يقلّون و يكثرون، قد بوبوه ابوابا مبهمة و لقّبوه القابا متهمة و كل واحد منهم قد ضرب في جهة و انتحل مذهبا هو فيه امام نفسه و شاهد دعواه فجمعت احسن ما قاله كل واحد منهم في كتابه ليكون العمدة في محاسن الشعر و آدابه ان شاء الله...».

باب اول كتاب، در فضل شعر مى‌باشد. مؤلف، در اين باب، نخست، عرب را افضل امم و حكمتش را افضل حكمت‌ها مى‌داند و سپس كلام وى را به دو قسم نظم و نثر تقسيم مى‌كند و هر كدام را داراى سه طبقه خوب، متوسط و ضعيف مى‌داند.

در ادامه، از برترى نظم بر نثر، وجه تسميه شعر، ادله كسانى كه نثر را بر نظم ترجيح داده‌اند و پاسخ آنها و... سخن گفته است.

باب دوم، در رد كسانى است كه شعر را ناپسند شمرده‌اند. مؤلف، در اين باره، به سخنانى از نبى مكرم(ص) و ديگر بزرگان متمسك مى‌شود.

وى، در ابواب ديگر، مباحثى از اين دست را مطرح مى‌كند:

اشعار خلفاء و قضاة و فقهاء؛ كسانى كه شعر، قدر آنها را بالا برده يا پايين آورده؛ كسانى كه شعر، باعث حكم شدن به سود آنها يا به ضررآنها گرديده است؛ شفاعت‌ها و واسطه‌گرى‌هاى شعرا براى فرزندان و نزديكان خويش؛ حمايت شدن قبايل با شعرايشان؛ سود و زيان‌هاى شعر؛ كاسبى كردن با شعر و خوددارى از آن؛ شعراى مشهور؛ تعريف شعر و اركان آن؛ اوزان شعر؛ قافيه؛ تصريع و تقفيه؛ رجز و قصيد؛ قطع و طوال؛ بديهه و ارتجال؛ ادب شاعر؛ مقاطع و مطالع؛ مبدأ و خروج و نهايت؛ بلاغت؛ ايجاز؛ بيان؛ نظم؛ مخترع و بديع؛ مجاز؛ استعاره؛ تمثيل؛ مثل سائر؛ تشبيه؛ اشاره؛ تتبيع؛ تجنيس؛ ترديد؛ تصدير؛ مطابقه؛ مقابله؛ تقسيم؛ تسهيم؛ تفسير؛ استطراد؛ تفريع؛ التفات؛ استثناء؛ تتميم؛ مبالغه؛ ايغال؛ غلو؛ تشكك؛ استدعاء؛ تكرار؛ اطراد؛ تضمين و اجازه؛ اتساع؛ اشتراك؛ تغاير؛ اغراض و صنوف شعر؛ نسيب؛ مديح؛ افتخار؛ رثاء؛ اقتضاء و استنجاز؛ عتاب؛ وعيد و انذار؛ هجاء؛ اعتذار و...

وضعيت كتاب

ده فهرست در پايان جلد دوم كتاب آمده است كه عبارتند از:

1. فهرست آيات قرآن كريم؛
2. فهرست احاديث شريفه؛
3. فهرست امثال؛
4. فهرست اقوال؛
5. فهرست اشعار؛
6. فهرست انصاف ابيات؛
7. فهرست اعلام و قبايل و مانند آن؛
8. فهرست اماكن و ايام عرب؛
9. فهرست مصادر و مراجع؛
10. فهرست موضوعات.