تهذيب الأحكام: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
<div class='wikiInfo'> | <div class='wikiInfo'> | ||
[[پرونده:NUR01346J1.jpg|بندانگشتی| | [[پرونده:NUR01346J1.jpg|بندانگشتی|تهذیب الأحکام ]] | ||
{| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right" | {| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right" | ||
|+ | | |+ | | ||
|- | |- | ||
! نام کتاب!! data-type='bookName'| | ! نام کتاب!! data-type='bookName'|تهذیب الأحکام | ||
|- | |- | ||
|نام های دیگر کتاب | |نام های دیگر کتاب | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
|data-type='authors'|[[آخوندی، محمد]] (مصحح) | |data-type='authors'|[[آخوندی، محمد]] (مصحح) | ||
[[طوسی، محمد بن حسن]] ( | [[طوسی، محمد بن حسن]] (نویسنده) | ||
[[آخوندی، علی]] (گردآورنده) | [[آخوندی، علی]] (گردآورنده) | ||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
[[خرسان، حسن]] (محقق و معلق) | [[خرسان، حسن]] (محقق و معلق) | ||
[[خرسان، حسن]] ( | [[خرسان، حسن]] (نویسنده) | ||
|- | |- | ||
|زبان | |زبان | ||
| خط ۶۵: | خط ۶۵: | ||
''' | '''تهذیب الأحکام'''، اثر [[ابوجعفر محمد بن حسن طوسى]]، معروف به شیخ طوسى (متوفاى 460ق)، سومین کتاب از کتب اربعه روایى شیعه است که تحقیق آن توسط [[حسن خرسان]] انجام گرفته و به همت [[محمد آخوندى]] و [[على آخوندى]] گردآورى و مورد تصحیح قرار گرفته است. | ||
«تهذیب الأحکام»، شرحى حدیثى بر کتاب «[[المقنعة]]» [[شیخ مفید]] است. شیخ طوسى که در جوانى شاگرد شیخ مفید بوده است تصمیم مى‌گیرد شرحى بر کتاب «المقنعة» استاد خود بنگارد و روایات مربوط به هر حکم و فتوا را بیان کند. | |||
درباره زمان | درباره زمان تألیف کتاب باید گفت که شیخ، کتاب را در سن حدود 25 یا 26 سالگى شروع کرده است و این نشانگر نبوغ و رشد فوق‌العاده علمى اوست که در این سن چنین کتابى در محضر شیخ مفید نگاشته است؛ زیرا شیخ مفید در آغاز نگارش کتاب زنده بود است؛ ازاین‌رو در پایان نام او جمله «أیده الله تعالى» را ذکر مى‌کند؛ ولى پس از نگارش قسمتى از کتاب، شیخ مفید از دنیا مى‌رود (413ق) و شیخ طوسى از او با عنوان «رحمه‌الله» یاد مى‌کند <ref>مدنى بجستانى، سید محمود، ص506</ref>. | ||
== ساختار == | == ساختار == | ||
در ابتداى | در ابتداى کتاب سه مقدمه از ناشر، محقق و مؤلف آمده و در انتهاى کتاب مشیخه ذکر شده است. | ||
شیخ طوسى ابتدا کلام شیخ مفید در کتاب «المقنعة» را ذکر و سپس روایات مربوط را بیان مى‌کند، ولى این التزام به شرح مقنعة بیشتر از باب 12 کتاب الصلاة، «باب فضل الصلاة و المفروض منها و المسنون» به طول نمى‌انجامد و از آن قست به بعد خود مؤلف روایات را به‌صورت مبوب و منظم تا پایان کتب فقهى دنبال مى‌کند و دیگر از مقنعه سخن به میان نمى‌آورد. این کتاب داراى 13590 حدیث است که ضمن 393 باب تنظیم و تبویب شده است <ref>همان، ص501</ref>. | |||
ایشان ذیل هر باب، روایات مرتبط را ذکر، سپس روایات مخالف و جواب توجیه و تأویل خویش را بیان مى‌کند <ref>ر.ک: همان، ص502</ref>. | |||
== گزارش محتوا == | == گزارش محتوا == | ||
همان طور | همان طور که مى‌دانیم یک روایت از دو قمست سند و متن تشکیل شده است. در قسمت سند روایات، شیخ طوسى در ابتداى کتاب، همانند شیخ کلینى عمل کرده است و تمامى اشخاص سند را به‌طور کامل در ابتداى حدیث ذکر مى‌کند، ولى پس از نگارش مقدارى از کتاب براى صرفه‌جویى در وقت، شیوه دوم (شیوه شیخ صدوق) را برمى‌گزیند و فقط راوى آخرین را ذکر مى‌کند و سند به آنها را به بخش پایانى کتاب؛ یعنى مشیخه وامى‌گذارد. | ||
اولین شخصى که شیخ در مشیخه سند خود را به او ذکر کرده است، [[ثقةالإسلام محمد بن یعقوب کلینى]] و آخرین آنها ابوطالب انبارى است. | |||
وى قسمتى از سند | وى قسمتى از سند روایات را به کتاب فهرست خود ارجاع داده و قسمتى را نیز در کتاب دیگر خود «[[الاستبصار]]» بیان کرده است. مجموعه سندهاى شیخ در مشیخه «تهذیب الأحکام»، «الاستبصار» و نیز در کتاب «[[فهرست طوسی|الفهرست]]» او به 856 سند بالغ مى‌شود که همراه با معرفى، صحت، وثاقت، ضعف، مجهول بودن و سایر ویژگى‌هاى آن در جلد 24 «[[مستدرک الوسائل]]» آمده است و تعدادى از آنها (54 نفر) را [[شیخ حر عاملى]] در جلد پایانى «[[وسائل الشیعة]]» ذکر کرده است <ref>ر.ک: همان، ص504</ref>. | ||
این مجموعه، دربردارنده افزون بر 13 هزار حدیث امامیه در تمامى ابواب فقهى است که به‌مناسبت، توضیحاتى از مؤلف را نیز در بر دارد. | |||
در 3 مجلد نخست، | در 3 مجلد نخست، شیخ طوسى با محوریت بیشترى که براى «المقنعة» قائل بوده، نخست اخبارى در شرح آن گرد آورده و پس از پایان موضوعات، بار دیگر ابواب مشابهى را با عنوان «أبواب الزیادات» به مجموعه افزوده است که حالت مکمل دارد. چنین تفکیکى از جلد چهارم به بعد دیده نمى‌شود و 7 جلد باقى کتاب، ساختار همگنى دارد <ref>بخش فقه، علوم قرآنى و حدیث، ج16، ص450</ref>. | ||
ایشان گاه ضمن برخى از کتاب‌ها مطالب مهم دیگرى به‌صورت استطراد و تکمله آورده است؛ نظیر بحث خمس و بحث جزیه در زکات، امر به معروف در جهاد، زیارت و مختصرى از زندگى معصومین(ع) در حج <ref>ر.ک: مدنى بجستانى، سید محمود، ص502</ref>. | |||
کتاب تهذیب، افزون بر اهمیت حدیثى از اهمیت فقهى نیز برخوردار است. نه‌تنها شیخ طوسى خود در معرفى این کتاب در «الفهرست»، بر ارزش فقهى آن تأکید کرده، بلکه در منابع پسین فقه امامیه، به هنگام اشاره به اختلاف آراى شیخ طوسى، آراى او در تهذیب نیز در کنار آثار فقهى‌اش چون «[[النهایة]]» و «[[المبسوط]]» و «[[الخلاف]]»، مورد توجه نویسندگان قرار گرفته است <ref>بخش فقه، علوم قرآنى و حدیث، ج16، ص450</ref>. | |||
== | == وضعیت کتاب == | ||
«تهذیب الأحکام»، به نوبه خود مورد توجه عالمان سده‌هاى متأخر قرار گرفته و شروح و حاشیه‌هایى بر آن نوشته شده است، از جمله: | |||
#شرحى از [[صاحب | #شرحى از [[صاحب مدارک]] (د 1009ق)؛ | ||
#شرحى ناتمام از [[مولا | #شرحى ناتمام از [[مولا محمدامین استرآبادى]] (د 1036ق)؛ | ||
#[[ملاذ | #[[ملاذ الأخیار]] از [[محمدباقر مجلسى]] (د 1111ق)؛ | ||
#[[مقصود الأنام]] از [[نعمت‌الله | #[[مقصود الأنام]] از [[نعمت‌الله جزایرى]] (د 1112ق)؛ | ||
#[[ | #[[تنبیه الأریب و تذکرة الحبیب در شرح شرح اسانید کتاب]]، از [[هاشم بحرانى]]؛ | ||
#[[ | #[[ترتیب التهذیب از هاشم بحرانى]]؛ | ||
#[[ | #[[تصحیح أسانید التهذیب]] از [[مولا محمد بن على اردبیلى]]؛ | ||
#چند | #چند حاشیه از کسانى چون [[شیخ حسن صاحب معالم]]، [[آقا جمال خوانسارى]]، [[میرزا عبدالله افندى]]، [[قاضى نورالله شوشترى]] و [[وحید بهبهانى]]. | ||
تهذیب الأحکام، بارها به چاپ رسیده است، اما چاپ‌هاى تحقیقى آن نخست به کوشش حسن موسوى خرسان در نجف (1379ق) و بار دیگر به کوشش [[على‌اکبر غفارى]] در تهران (1417ق)، هر دو در 10 مجلد صورت گرفته است </ref>ر.ک: همان، ص450 و 451</ref>. | |||
فهارس هر جلد در | فهارس هر جلد در پایان همان جلد آمده است. پاورقى‌هاى کتاب به منابع دیگر حدیث در کتب اربعه اختصاص یافته است. | ||
در | در پایان جلد دهم بعد از فهرست محتویات، مشیخه آمده است که شماره صفحات آن از ابتدا شروع مى‌شود و به صفحه 92 ختم مى‌شود. | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||
| خط ۱۲۵: | خط ۱۲۵: | ||
1. بخش فقه، علوم قرآنى و | 1. بخش فقه، علوم قرآنى و حدیث، دایرةالمعارف بزرگ اسلامى، زیر نظر کاظم موسوى بجنوردى، ج16، چاپ اول، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامى، تهران، 1387ش. | ||
2. مدنى بجستانى، | 2. مدنى بجستانى، سید محمود، فرهنگ کتب حدیثى شیعه، ج1، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، 1385. | ||
== وابسته‌ها == | == وابسته‌ها == | ||
[[ | [[الوافی]] | ||
[[گزیده تهذیب]] | [[گزیده تهذیب]] | ||
نسخهٔ ۲۲ ژوئن ۲۰۱۶، ساعت ۱۳:۵۷
| نام کتاب | تهذیب الأحکام |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | المقنعه. شرح
مشیخه تهذیب الاحکام. شرح شرح مشیخه تهذیب الاحکام التهذیب فی شرح المقنعة للشیخ المفید رضوان الله علیه |
| پدیدآورندگان | آخوندی، محمد (مصحح)
طوسی، محمد بن حسن (نویسنده) آخوندی، علی (گردآورنده) خرسان، حسن (محقق و معلق) خرسان، حسن (نویسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 158/4 /م7 م7026 1365ب |
| موضوع | احادیث احکام
احادیث شیعه - قرن 4ق. طوسی، محمد بن حسن، 385 - 460ق. مشیخه تهذیب الاحکام - نقد و تفسیر فقه جعفری - قرن 4ق. محدثان شیعه مفید، محمد بن محمد، 336 - 413ق. المقنعه - نقد و تفسیر |
| ناشر | دار الکتب الإسلامیة |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1365 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | 1346 |
معرفى اجمالى
تهذیب الأحکام، اثر ابوجعفر محمد بن حسن طوسى، معروف به شیخ طوسى (متوفاى 460ق)، سومین کتاب از کتب اربعه روایى شیعه است که تحقیق آن توسط حسن خرسان انجام گرفته و به همت محمد آخوندى و على آخوندى گردآورى و مورد تصحیح قرار گرفته است.
«تهذیب الأحکام»، شرحى حدیثى بر کتاب «المقنعة» شیخ مفید است. شیخ طوسى که در جوانى شاگرد شیخ مفید بوده است تصمیم مى‌گیرد شرحى بر کتاب «المقنعة» استاد خود بنگارد و روایات مربوط به هر حکم و فتوا را بیان کند.
درباره زمان تألیف کتاب باید گفت که شیخ، کتاب را در سن حدود 25 یا 26 سالگى شروع کرده است و این نشانگر نبوغ و رشد فوق‌العاده علمى اوست که در این سن چنین کتابى در محضر شیخ مفید نگاشته است؛ زیرا شیخ مفید در آغاز نگارش کتاب زنده بود است؛ ازاین‌رو در پایان نام او جمله «أیده الله تعالى» را ذکر مى‌کند؛ ولى پس از نگارش قسمتى از کتاب، شیخ مفید از دنیا مى‌رود (413ق) و شیخ طوسى از او با عنوان «رحمه‌الله» یاد مى‌کند [۱].
ساختار
در ابتداى کتاب سه مقدمه از ناشر، محقق و مؤلف آمده و در انتهاى کتاب مشیخه ذکر شده است.
شیخ طوسى ابتدا کلام شیخ مفید در کتاب «المقنعة» را ذکر و سپس روایات مربوط را بیان مى‌کند، ولى این التزام به شرح مقنعة بیشتر از باب 12 کتاب الصلاة، «باب فضل الصلاة و المفروض منها و المسنون» به طول نمى‌انجامد و از آن قست به بعد خود مؤلف روایات را به‌صورت مبوب و منظم تا پایان کتب فقهى دنبال مى‌کند و دیگر از مقنعه سخن به میان نمى‌آورد. این کتاب داراى 13590 حدیث است که ضمن 393 باب تنظیم و تبویب شده است [۲].
ایشان ذیل هر باب، روایات مرتبط را ذکر، سپس روایات مخالف و جواب توجیه و تأویل خویش را بیان مى‌کند [۳].
گزارش محتوا
همان طور که مى‌دانیم یک روایت از دو قمست سند و متن تشکیل شده است. در قسمت سند روایات، شیخ طوسى در ابتداى کتاب، همانند شیخ کلینى عمل کرده است و تمامى اشخاص سند را به‌طور کامل در ابتداى حدیث ذکر مى‌کند، ولى پس از نگارش مقدارى از کتاب براى صرفه‌جویى در وقت، شیوه دوم (شیوه شیخ صدوق) را برمى‌گزیند و فقط راوى آخرین را ذکر مى‌کند و سند به آنها را به بخش پایانى کتاب؛ یعنى مشیخه وامى‌گذارد.
اولین شخصى که شیخ در مشیخه سند خود را به او ذکر کرده است، ثقةالإسلام محمد بن یعقوب کلینى و آخرین آنها ابوطالب انبارى است.
وى قسمتى از سند روایات را به کتاب فهرست خود ارجاع داده و قسمتى را نیز در کتاب دیگر خود «الاستبصار» بیان کرده است. مجموعه سندهاى شیخ در مشیخه «تهذیب الأحکام»، «الاستبصار» و نیز در کتاب «الفهرست» او به 856 سند بالغ مى‌شود که همراه با معرفى، صحت، وثاقت، ضعف، مجهول بودن و سایر ویژگى‌هاى آن در جلد 24 «مستدرک الوسائل» آمده است و تعدادى از آنها (54 نفر) را شیخ حر عاملى در جلد پایانى «وسائل الشیعة» ذکر کرده است [۴].
این مجموعه، دربردارنده افزون بر 13 هزار حدیث امامیه در تمامى ابواب فقهى است که به‌مناسبت، توضیحاتى از مؤلف را نیز در بر دارد.
در 3 مجلد نخست، شیخ طوسى با محوریت بیشترى که براى «المقنعة» قائل بوده، نخست اخبارى در شرح آن گرد آورده و پس از پایان موضوعات، بار دیگر ابواب مشابهى را با عنوان «أبواب الزیادات» به مجموعه افزوده است که حالت مکمل دارد. چنین تفکیکى از جلد چهارم به بعد دیده نمى‌شود و 7 جلد باقى کتاب، ساختار همگنى دارد [۵].
ایشان گاه ضمن برخى از کتاب‌ها مطالب مهم دیگرى به‌صورت استطراد و تکمله آورده است؛ نظیر بحث خمس و بحث جزیه در زکات، امر به معروف در جهاد، زیارت و مختصرى از زندگى معصومین(ع) در حج [۶].
کتاب تهذیب، افزون بر اهمیت حدیثى از اهمیت فقهى نیز برخوردار است. نه‌تنها شیخ طوسى خود در معرفى این کتاب در «الفهرست»، بر ارزش فقهى آن تأکید کرده، بلکه در منابع پسین فقه امامیه، به هنگام اشاره به اختلاف آراى شیخ طوسى، آراى او در تهذیب نیز در کنار آثار فقهى‌اش چون «النهایة» و «المبسوط» و «الخلاف»، مورد توجه نویسندگان قرار گرفته است [۷].
وضعیت کتاب
«تهذیب الأحکام»، به نوبه خود مورد توجه عالمان سده‌هاى متأخر قرار گرفته و شروح و حاشیه‌هایى بر آن نوشته شده است، از جمله:
- شرحى از صاحب مدارک (د 1009ق)؛
- شرحى ناتمام از مولا محمدامین استرآبادى (د 1036ق)؛
- ملاذ الأخیار از محمدباقر مجلسى (د 1111ق)؛
- مقصود الأنام از نعمت‌الله جزایرى (د 1112ق)؛
- تنبیه الأریب و تذکرة الحبیب در شرح شرح اسانید کتاب، از هاشم بحرانى؛
- ترتیب التهذیب از هاشم بحرانى؛
- تصحیح أسانید التهذیب از مولا محمد بن على اردبیلى؛
- چند حاشیه از کسانى چون شیخ حسن صاحب معالم، آقا جمال خوانسارى، میرزا عبدالله افندى، قاضى نورالله شوشترى و وحید بهبهانى.
تهذیب الأحکام، بارها به چاپ رسیده است، اما چاپ‌هاى تحقیقى آن نخست به کوشش حسن موسوى خرسان در نجف (1379ق) و بار دیگر به کوشش على‌اکبر غفارى در تهران (1417ق)، هر دو در 10 مجلد صورت گرفته است </ref>ر.ک: همان، ص450 و 451</ref>.
فهارس هر جلد در پایان همان جلد آمده است. پاورقى‌هاى کتاب به منابع دیگر حدیث در کتب اربعه اختصاص یافته است.
در پایان جلد دهم بعد از فهرست محتویات، مشیخه آمده است که شماره صفحات آن از ابتدا شروع مى‌شود و به صفحه 92 ختم مى‌شود.
پانویس
منابع مقاله
1. بخش فقه، علوم قرآنى و حدیث، دایرةالمعارف بزرگ اسلامى، زیر نظر کاظم موسوى بجنوردى، ج16، چاپ اول، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامى، تهران، 1387ش.
2. مدنى بجستانى، سید محمود، فرهنگ کتب حدیثى شیعه، ج1، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، شرکت چاپ و نشر بین‌الملل، 1385.
وابسته‌ها
ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار