خدا و پیامبران

خدا و پیامبران

نام کتاب	خدا و پیامبران
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	سبحانی تبریزی، جعفر (نويسنده) استادی، رضا (تنظيم)
زبان	فارسي
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏220‎‏/‎‏1‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏2‎‏خ‎‏4
موضوع	نبوت عامه وحي و الهام
ناشر	دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، مرکز انتشارات
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	مجلد1: 1362ش ,
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE17578AUTOMATIONCODE

خدا و پیامبران، اثر آیت‎الله جعفر سبحانی، درباره دومین اصل از اصول دین است که توسط رضا استادی تنظیم شده است.

در واقع این اثر، فصل سوم کتاب «عقاید اسلامی در پرتو قرآن، حدیث و عقل» است که شامل درس‎های چهل‎و‎یک تا شصت از آن کتاب می‎شود و آیت‎الله استادی آن را خلاصه و منتشر نموده است.

ساختار

این اثر بدون مقدمه، شامل چهارده درس است که درس اول همانند مقدمه به محتویات کتاب اختصاص یافته است و در آنجا اشاره شده که در این کتاب مسائلی چون لزوم بعثت پیامبران، راه شناسایی پیامبران، حقیقت وحی و شرایط جسمی و روحی پیامبران مورد بررسی قرار گرفته است.

گزارش محتوا

برای آشنایی با محتوای این کتاب توجه به نکات زیر ضروری است:

الف)- بحث درباره پیامبران آسمانی در میان دانشمندان به دو شیوه انجام می‎گردد. گاهی بحث درباره مطلق پیامبران آسمانی است و نبوت شخص معینی مورد بحث قرار نمی‎گیرد؛ در این صورت نام این نوع بحث و گفتگو را «نبوت عامه» می‎نامند و احیاناً بحث پیرامون نبوت شخص خاصی انجام می‎گیرد و هدف بیان دلایل و اثبات نبوت شخص خاصی است. این شیوه از بحث را «نبوت خاصه» می‎نامند. در این اثر بحث درباره «نبوت عمومی» و رسالت عمومی پیامبران است.

ب)- در درس دوم به تکامل انسان از طریق قوانین آسمانی اشاره شده است. آیت‎الله سبحانی می‎گوید: هرچند انسان خود خواهان زندگی دسته‎جمعی است؛ لکن یک موجود مرزنشناس است و هر چیزی را برای خود و از آن خود می‎داند. بنابراین برای تعدیل و رهبری حس و غریزه او و به‎منظور پایان بخشیدن به خودکامگی‎های او قوانینی لازم است. این قوانین باید توسط قانون‎گذار وضع شود. این قانون‎گذار باید از همه رموز و اسرار جسمی و روحی انسان، به‎طور دقیق مطلع و آگاه باشد؛ به‎گونه‎ای که باید انسان‎شناس و جامعه‎شناس کامل باشد. علاوه بر آن باید او کوچک‎ترین نفعی در تدوین و تنظیم قانون نداشته باشد تا حس سودجویی و غریزه حب ذات حجابی در برابر دیدگان عقل وی پدید نیاورد و نیز قانون‎گذار باید نه‎تنها به اصلاح ظاهر و برون و اعمال و افعال جامعه اکتفا نورزد، بلکه در اصلاح عقاید و افکار که سرچشمه هر نوع اصلاح است نیز کوشش کند. این شرایط فقط در یک موجود می‎توان پیدا کرد و آن خداست و او نیز با فرستاد رسولان و آموزگاران، به این سه شرط جامه عمل می‎پوشاند.

ج)- یکی از اهداف بعثت پیامبران، تعلیم بشر و تکمیل عقل و دانش ناقص او است. این حقیقت به عبارت‎های مختلف در قرآن و احادیث وارد شده است: فَبَعَثَ اَللّٰهُ اَلنَّبِيينَ مُبَشِّرِينَ وَ مُنْذِرِينَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ اَلْكتٰابَ بِالْحَقِّ لِيحْكمَ بَينَ اَلنّٰاسِ فِي مَا اِخْتَلَفُوا فِيهِ (بقره: 213) (پس [از پدید آمدن اختلاف و تضاد] خدا پیامبرانی را مژده‎دهنده و بیم‎رسان برانگیخت و با آنان به‎درستی و راستی کتاب را نازل کرد تا میان مردم در آنچه با هم اختلاف داشتند، داوری کند.

د)- پیامبر(ص) در حدیثی فرمود: خداوند هیچ پیامبر و رسولی را مبعوث ننمود، مگر اینکه خرد او کامل بوده و عقل او بالاتر از عقول امت وی بوده است.

ه)- یکی از دلایل ارتباط پیامبران با جهان غیب و اینکه آنان برانگیختگان خدا و مأموران الهی هستند، معجزه‎های آنان است. معجزه، یک کار خارق‎العاده‎ای است که مدعی مقام نبوت آن را برای اثبات ارتباط خود با خدای جهان، انجام می‎دهد و همه جهانیان را برای مقابله و معارضه دعوت می‎نماید و هیچ‎کسی نمی‎تواند مانند آن را انجام دهد.

و)- هر پدیده‎ای دارای علتی است که آن را به وجود می‎آورد و معجزه نیز از این قانون مستثنا نیست؛ لذا نویسنده برای آن سه علت را نام می‎برد:

1. علل طبیعی ناشناخته؛
2. تأثیر نفوس و ارواح پیامبران؛
3. علل مجرد از ماده مانند فرشته.

ز)- حال باید دید اگر معجزه در دست یک شخص باشد، چگونه می‎تواند گواه برای نبوت او باشد. نویسنده در این‎باره می‎گوید: مدعی نبوت باید حداقل دو شرط را دارا باشد: در طول زندگی از هر نوع عیب اجتماعی و آلودگی اخلاقی پیراسته باشد؛ شریعت و آئینی که مردم را به آن دعوت می‎کند، مطابق فطرت و سرشت و عقل و خرد باشد.

ح)- فرق بین معجزه و کارهای خارق عادت چیست؟ چگونه معجزه را از غیر آن تمیز دهیم؟ چگونه می‎توان معجزه را از عمل مرتاضان و ساحران تشخیص داد؟ در جواب باید گفت: عمل ساحران و مرتاضان خصوصیاتی دارد که معجزه از آن‎ها به‎دور است؛ به این معنا که عمل ساحران و مرتاضان، نتیجه مستقیم آموزش‎ها و پرورش‎هایی است که توسط اساتید فن به آنان رسیده است؛ آن عمل قابل معارضه و مقابله است. مرتاضان، جادوگران و ساحران دیگران را به «تحدی» دعوت نمی‎کنند. هدف جادوگران و مرتاضان یک سلسله امور پست روانی و مادی است و در پایان باید گفت که پیامبران از نظر روحیه و اخلاق و ملکات با مرتاضان و ساحران در دو قطب مخالف قرار گرفته‎اند؛ پیامبران آسمانی دارای صفات حمیده و ملکات عالی انسانی هستند، ولی گروه مقابل معمولاً افرادی لاابالی و دور از فضائل انسانی هستند.

ط)- آیا راه شناختن پیامبران واقعی، منحصر به اعجاز و کار خارق‎العاده است؟ باید گفت که راه‎های دیگری هم هست که تصریح پیامبر پیشین یکی از آن‎هاست. علاوه بر آن، راه دیگری نیز برای شناسایی پیامبران وجود دارد و آن گردآوری یک سلسله قرائن و شواهدی است که نبوت و برانگیختگی مدعی را قطعی می‎سازد. آن شواهد و قرائن عبارتند از: بررسی خصوصیات روحی و اخلاقی مدعی نبوت، مشاهده حرکت مدعی نبوت به سمت نظام صحیح و در جهت خلاف محیط آلوده و فاسد، مطابقت محتویات آیین مدعی از نظر معارف و احکام با موازین عقل و خرد، ثبات در راه دعوت، پرهیز از دروغ و ستم برای پیشبرد مقاصد خود، بررسی وضع روحی و فکری و اخلاقی پیروان او.

ی)- سرچشمه علوم و معارف پیامبران الهی، وحی است. پیامبران همچنان‎که خود آنان نیز تصریح کرده‎اند، دارای حس خاص و مرموزی هستند که بدون ابزار و اسباب ظاهری، با جهان غیب ارتباط دارند و پیام‎های الهی را بدون کم ‎و زیاد به‎صورت دستورات، در اختیار مردم می‎گذارند و کوچک‎ترین تصرفی در آن نمی‎کنند. گواه روشن بر این ارتباط و بر وجود چنین حسی، علاوه بر ادعای خود آنان که صادق و راستگو هستند و معجزات آن‎ها گواه بر راستگویی آنان است، همان آثار و معارف فوق‎العاده وسیع و دور از اندیشه انسان‎ها است که هرگز بدون ارتباط با مبدأ جهان ممکن نیست در اختیار بشری محدود (پیامبر) قرار گیرد.

ک)- در اینجا این سؤال مطرح می‎شود که آیا انسان‎های دیگر (غیر از پیامبران) می‎توانند از چنین حسی بهره‎مند شوند؟ در جواب می‎توان گفت هرچند علم و فلسفه دسترسی به چنین حسی را مردود نشمرده است، ولی لزوم ندارد همه یا برخی از افراد (غیر از پیامبران) به چنین حسی دسترسی پیدا کنند. همچنان‎که گاهی برخی از اسرار پنهان برای اهل ریاضت مکشوف می‎شود؛ درصورتی‎که برای بسیاری از انسان‎ها جزء اسرار بشمار می‎رود. این مورد منحصر به انسان‎ها نیست، بلکه برخی از حیوانات نیز دارای حواسی هستند که حتی انسان‎ها از آن بهره‎ای ندارند. مانند شب‎پره که حس «مانع‎شناسی» دارد.

ل)- وحی در لغت به معنای آهسته سخن گفتن است. قرآن در سه جمله پرده از اقسام وحی برداشته است: وَ مٰا كٰانَ لِبَشَرٍ أَنْ يكلِّمَهُ اَللّٰهُ إِلاّٰ وَحْياً أَوْ مِنْ وَرٰاءِ حِجٰابٍ أَوْ يرْسِلَ رَسُولاً فَيوحِی بِإِذْنِهِ مٰا يشٰاءُ إِنَّهُ عَلِي حَكيمٌ (شوری: 51):

1. ‎کلام آهسته؛
2. ‎من وراء حجاب، به معنای امواج صوتی؛
3. يرسل رسولا، به معنای فرستادن پیک وحی.

م)- گروهی، وحی را مولود نبوغ پیامبران دانسته و می‎گویند: دستگاه آفرینش، افراد نابغه و خیرخواهان بشریت را در دامن خویش پرورش می‎دهد و آنان روی نبوغ ذاتی و افکار عالی خود جامعه را به اخلاق نیک و اعمال شایسته و رعایت عدالت اجتماعی و... دعوت نموده‎اند. پس وحی منبعی جز عقل انسانی و ادراکی جز ادراک معمولی نیست. آنان می‎خواهند با دانش کوتاه بشر و اصول نارسای مادی‎گری به تفسیر همه حقایق، موفق گردند. در جواب آنان باید گفت آیا این جهان مادی می‎تواند پیامبرآفرینی باشد که کتاب آسمانی او پس از چهارده قرن در میان تمام افکار نوابغ انسانی، مانند مشعل فروزانی بدرخشد و تمدنی را به وجود آورده که هنوز تاریخ تمدن انسان، مانند آن را نشان نداده است....

ن)- نویسنده در مبحث بعدی به عصمت پرداخته است. او می‎گوید: عصمت و مصونیت در برابر گناه، از شئون و لوازم علم به مفاسد گناه است؛ به‎گونه‎ای که واقع‎نمایی آن علم به‎ اندازه‎ای قوی و نیرومند است که لوازم و آثار گناه را آن‎چنان در نظر انسان مجسم و روشن می‎سازد که انسان لوازم کارهای خود را با دیده دل، موجود و محقق ببیند؛ در این موقع صدور گناه از وی، به‎صورت یک «محال عادی» درمی‎آید.

س)- عصمت از نظر ایمان و عقیده به مبدأ و معاد و دیگر اصول مسلم دین، عصمت در بیان احکام، عصمت از نظر اعمال و افعال، از مراتب سه‎گانه عصمت هستند. دو مرتبه اول و دوم مورد اتفاق دانشمندان و از ضروریات است. عصمت در مرتبه سوم، از عقاید دانشمندان شیعه است.

وضعیت کتاب

منابع آیات و اقوالی که نویسنده به آنها استناد کرده، در پاورقی آمده است.

فهرست محتویات در ابتدای کتاب ذکر شده است.

منابع مقاله

1. متن کتاب.
2. سبحانی، جعفر، «عقاید اسلامی در پرتو قرآن، حدیث و عقل»، قم، مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، اول، 1379.

پیوندها

مطالعه کتاب خدا و پیامبران در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور