تاريخ مرقد الحسين و العباس(ع)

تاريخ مرقد الحسين و العباس(ع)

نام کتاب	تاريخ مرقد الحسين و العباس(ع)
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	طعمه، سلمان هادي (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏263‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ط‎‏7‎‏ت‎‏2
موضوع	حسين بن علي(ع)، امام سوم، 4 - 61ق. - آرامگاه - تاريخ زيارتگاه‏‌هاي اسلامی - عراق - کربلا عباس بن علي(ع)، 26؟ - 61ق. - آرامگاه - تاريخ واقعه کربلا، 61ق.
ناشر	مؤسسة الأعلمي للمطبوعات
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	مجلد1: 1416ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE15621AUTOMATIONCODE

معرفی اجمالی

تاريخ مرقد الحسين و العباس(ع)، اثر سلمان هادی آل طعمه، نگاهی است به تاریخ مرقد شکوهمند امام حسین(ع) و حضرت عباس(ع) که به زبان عربی نوشته شده است.

انگیزه نگارش

نویسنده انگیزه خویش از نگارش این اثر را چنین بیان داشته است: «نگارنده در این کار انگیزه‌ای جز ابراز وفاداری خود به این شهر (کربلا) و پاسخ شایسته به خیر و برکتی که از این شهر یافته است و هیچ هدفی جز خشنودی خداوند و تقرب به درگاه او ندارد».

ساختار

کتاب با مقدمه مؤلف آغاز و مطالب در دو بخش، تنظیم شده است.

نویسنده با تکیه بر منابعی که در اختیار داشته و تجربه و دانسته‌هایی که خود اندوخته، اثر حاضر را به رشته تحریر درآورده و در دو بخش جدای از هم و البته با ساختاری همسان و همانند، تاریخ بنا و سیر رخدادهای این دو مرقد مطهر را بررسی کرده است.

گزارش محتوا

در مقدمه، به انگیزه نگارش کتاب اشاره شده است.

از جمله ویژگی‌های کتاب آن است که نویسنده برای فراهم ساختن آن، تا آنجا که توانسته، به مهم‌ترین منابع مکتوب خطی و چاپی تکیه کرده و کوشیده است همه آنچه را که در عرصه‌های تاریخ و علم و ادب و اندیشه، به کربلا مربوط می‌شود و نیز همه آداب و رسوم کهن این شهر را بازکاود و تصویری از آن به دست دهد.

در این کتاب، جستارهایی درباره تاریخ قیام امام حسین(ع)، تاریخ بنای حرم و دگرگونی‌هایی که در گذر روزگاران بر حرم گذشته است، مجموعه نوشته‌های نظم و نثری که بر در و دیوار حرم است، نفایس و مخطوطاتی که در گنجینه حرم از آنها نگهداری می‌شود، شهیدانی که در این حرم به خاک سپرده شده‌اند، پاکان، نام‌آوران، عالمان، شاهان و امیرانی که به مدفون شدن در این حرم، حرمت یافته‌اند و سرانجام کسانی که تولیت حرم را عهده‌دار بوده‌اند، خواهید یافت.

هدف از این جستارها، به دست دادن تصویری از حقیقت تاریخ این حرم مطهر است و نگارنده در این راه و در جستن و بازکاویدن و وارسی کردن، رنج تلاشی فراوان برخود هموار کرده و کوشیده است افزون بر جستن اخبار صحیحی که در این زمینه، در منابع موثق وجود دارد، از دانسته‌های نانوشته‌ای هم که پیران قابل اعتماد در سینه دارند، آگاهی یابد و از همه ‌آنها در این اثر، بهره جوید.

در بخش اول، به تاریخ مرقد امام حسین(ع) پرداخته شده است. نویسنده در این بخش ابتدا به تشریح موقعیت جغرافیایی کربلا پرداخته و ضمن بیان احادیث و روایات درباره امام حسین(ع) و بررسی سخنان آن حضرت(ع)، به واکاوی شخصیت ایشان پرداخته است.

کربلا در غرب رودخانه فرات، بر کناره صحرا و در میان منطقه‌ای آبرفتی است که به «أرض السواد» نامور است. شهر انبار در شمال باختری، شهر باستانی بابل در شرق، صحرای غربی در سمت باختر و شهر بحیره پایتخت بنی منذر در جنوب غربی آن قرار دارد. راویان در تعیین دقیق سرزمینی که نام «کربلا» بر آن نهاده شده است، اختلاف نظر دارند؛ برخی گفته‌اند این سرزمین در غرب فرات قدیم به موازات مقر بنی هبیره و کوفه واقع است. برخی دیگر هم گفته‌اند: سرزمین اصلی کربلا در استان‌های قرطه و کمالیه در ناحیه شمال باختری کربلای کنونی بوده است. نویسنده این دیدگاه را دور از واقع می‌داند؛ زیرا در میان آن سرزمین و مضجع پاک حسینی، حدود چهارده کیلومتر فاصله است. در این میان، به نظر نویسنده، آنچه سخنان امام حسین(ع) نیز آن را تأیید می‌کند، این است که سرزمینی که مضجع پاک امام(ع) را میزبان شده، «کربلا» است؛ آنگاه که امام بدین سرزمین رسید، درباره نام آن پرسید و چون پاسخ شنید که اینجا کربلا است، فرمود: «این همان است. به خداوند سوگند همین جاست که در آن بار می‌گشاییم و شترانمان زانو بر زمین می‌زنند و خون ما نیز در همین جا ریخته می‌شود».

پیرامون شخصیت امام حسین(ع)، نویسنده در ابتدا به ترسیم اوضاع اجتماعی و سیاسی دوران زندگانی آن حضرت پرداخته و سپس با استفاده از آیات و روایات، به تبیین شخصیت ایشان پرداخته است. به اعتقاد نویسنده، یکی از تهدیدهایی که مسلمانان به‌طور عام و امام حسین(ع) به‌طور خاص از آغاز پیدایش اسلام با آن روبه‌رو شدند، پدیده بنی امیه و در دست گرفتن خلافت مسلمانان از سوی معاویه و چیرگی او بر جامعه اسلامی بود. او به در اختیار گرفتن خلافت بسنده نکرد، بلکه بیعتی برای فرزندش یزید سامان داد و او را به خلافت پس از خود گماشت. در چنین وضعیتی امام(ع) قیامی برپا کرد که آوازه آن، همه تاریخ را درنوردید.

در ادامه کتاب، به نحوه سفر امام حسین(ع) به عراق، شهیدان کربلا، مسئله سجده بر تربت امام حسین(ع)، بنای حرم ایشان و سیر تاریخی آن و توصیف عمومی حرم پرداخته شده است. نویسنده با استناد به قول ابن قولویه در کتاب «كامل الزيارة» معتقد است تاریخ بنیاد نهادن مرقد امام(ع)، به همان روزهای شهادت آن حضرت بازمی‌گردد.

در بخش دوم، تاریخ مرقد حضرت عباس(ع) بررسی شده است. چنین می‌نماید که مؤلف، این بخش را در قالب کتابی مستقل منتشر کرده و یا قصد انجام چنین کاری داشته است؛ زیرا در ابتدای آن، چنین آورده است: «از زمانی نه‌چندان کوتاه، با شور و شوق فراوان، آنچه را بر دیوارهای حرم حضرت ابوالفضل نوشته شده است پی می‌گرفتم و در این نوشته‌ها، اعم از آیه قرآن و حدیث و شعر، تأمل می‌کردم. پس از چندی در این اندیشه شدم که دانسته‌هایم درباره این مرقد و همچنین خاطره‌هایی را که از این مضجع شریف دارم، در جایی بنویسم و دست به کار نگاشتن کتابی درباره تاریخ مرقد ابوالفضل(ع) شوم».

وی وجود جستاری درباره تاریخ مرقد آن حضرت(ع)، از عاشورای حسینی تا امروز را ضروری دیده و از همین روی، دست به کار فراهم ساختن این اثر شده و در آن سخن خویش را با بحثی درباره زندگی و چکیده‌ای از سیره و جلوه‌هایی از شخصیت آن بزرگوار، آغازیده و آنگاه جستار خود را با بررسی ویژگی‌های عمومی حرم، تاریخ بنای آن، سیر تحولاتی که بر آن گذشته است، وضعیت ایوان‌ها، صحن، درهای داخلی و خارجی و گنبد و گلدسته پی گرفته و پس از آن، فهرست نوشته‌های موجود بر کتیبه‌ها و دیوارها و سقف‌ها، نفایس و آثار و میراث فرهنگی موجود در گنجینه حرم، همچنین عالمان و بزرگانی که در صحن و جوار مرقد او به خاک سپرده شده‌اند و سرانجام فهرست متولیان حرم او را آورده و فصلی هم در پایان، به «عباس در شعر شاعران» اختصاص داده است.

حضرت عباس(ع) را در بر برادر، جایگاهی بلند است؛ زیرا در سخت‌ترین لحظه‌های کربلا، در کنار مولای خود ایستاد و در راه دفاع از اسلام، نماد شجاعت، دلاوری، اخلاص و فداکاری شد. از همین روی، نویسنده معتقد است باید او را بیشتر شناخت و هم آنچه را بر مرقد او در گذر تاریخ گذشته است، بررسید و دانست. وی با چنین هدفی، این اثر را پدید آورده تا با اتکا به منابع، نخستین گام را در راه پدید ساختن اثری مستقل درباره تاریخ مرقد آن حضرت(ع) بردارد.

در توصیف حرم آن حضرت(ع)، چنین آمده است: «حرم ابوالفضل(ع) در فاصله تقریبی سیصد متری و در شمال حرم امام حسین(ع) قرار دارد؛ یعنی در همان جایی که آن حضرت(ع) به شهادت رسید و در آن به خاک سپرده شد و بر مرقد او بنایی ساختند. این بنا شامل یک صحن، بارگاه و گنبدی پوشیده از کاشی و دو گلدسته با سرگلدسته‌های طلاکاری‌شده است».

از دیرباز، همه تغییرها و توسعه‌هایی که در حرم امام حسین(ع) پدید آمده، کمابیش حرم حضرت عباس(ع) را نیز در بر گرفته و همه کسانی که به بنا و نوسازی حرم امام(ع) پرداخته، به بنا و نوسازی حرم آن حضرت نیز توجه کرده‌اند؛ خواه در بنای صحن، خواه گنبد و بارگاه و خواه گلدسته‌ها.

در پایان کتاب، زیارت‌نامه حضرت عباس(ع) ذکر شده. و پس از آن، خاتمه‌ای به قلم محمدعلی داعی‌الحق در توصیف کتاب و بیان عظمت و جایگاه حضرت عباس(ع) آمده است.

در پایان می‌توان گفت که در این کتاب، رهاورد همه آنچه را که در کتاب‌ها و نوشته‌ها و یا بر زبان پیران سزاوار اعتماد در این‌باره وجود داشته، یافت خواهد شد. نویسنده برای پدید ساختن این اثر، سال‌های بسیاری کوشیده است؛ بدان امید که تشنگان تاریخ کربلا و تاریخ مرقد امام حسین(ع) از آن بهره برند و از رهگذر آن با جلوه‌هایی از تمدن و فرهنگ اسلامی و برخی از آنچه بر کربلا و بر مرقد امام شیعیان در کربلا گذشته است، آگاهی یابند.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب و منابع و مصادر مورد استفاده نویسنده، در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع.، به توضیح و تشریح برخی از مطالب متن پرداخته شده است. این کتاب توسط آقای حسین صابری، تحت عنوان «کربلا و حرم‌های مطهر» به زبان فارسی ترجمه شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. آل طعمه، سلمان هادی، «کربلا و حرم‌های مطهر»، ترجمه حسین صابری، نشر مشعر، تهران، چاپ دوم، پاییز 1388.

پیوندها

مطالعه کتاب الدرر في إختصار المغازي و السير در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور