المسالك و الممالك (اصطخري، ليدن)

المسالک و الممالک (اصطخري، لیدن)

نام کتاب	المسالک و الممالک (اصطخري، لیدن)
نام های دیگر کتاب	کتاب المسالک و الممالک و هو معول علی کتاب صور الاقالیم للشیخ ابی زید احمد بن سهل البلخی
پدیدآورندگان	ابوزید، احمد بن سهل (محقق) اصطخری، ابراهیم بن محمد (نويسنده)
زبان	فارسی عربی
کد کنگره	‏‎‏G‎‏ ‎‏93‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏6‎‏م‎‏5
موضوع	ایران - جغرافیا جغرافیا - متون قدیمی تا قرن 14 کشورهای اسلامی - جغرافیا
ناشر	دار صادر
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE2268AUTOMATIONCODE

معرفى كتاب

اصطخرى در اين كتاب همانند ديگر جغرافى‌نگاران اسلامى تنها به توصيف جهان اسلام پرداخته و آن را به 20 اقليم-البته نه به معناى خاص آن-بخش كرده است.وى در تقسيمات جغرافيايى خويش به مناطق واقع در طول و عرض‌هاى شناخته شده چندان عنايتى مبذول نداشته،بلكه به مناطق جغرافيايى وسيع و سرزمين‌هاى بزرگ توجه نموده است و پس از ذكر اطلاعاتى عمومى پيرامون«ربع مسكون»و مساحت سرزمين‌ها،وضع درياها را به شرح آورده و به صورتى مشروح به ذكر مختصات مناطق اسلامى عصر خويش-از جمله جزيرة العرب،درياى پارس،مغرب،اندلس،سيسيل،مصر،شام،درياى روم(مديترانه)،جزيره،عراق،جنوب ايران(خوزستان،فارس وكرمان)،سند و هند،مركز و شمال ايران،ارمنستان،اران و آذربايجان،جبال،ديلم،خزر،درياى خزر و سرانجام ماوراء النهر-پرداخته است.اصطخرى در وصف هر يك‌از كشورها و سرزمين‌ها،اطلاعاتى از حدود و نيز شهركهاى آنها با ذكر مسافت‌ها به دست مى‌دهدو با تفصيل به شرح محصولات بازرگانى،صنعت و اوضاع و احوال قومى و نژادى آنها مى‌پردازد.

وسيع‌ترين بخش كتاب اصطخرى مربوط به سرزمين پارس است.در واقع بيشتر مطالب اين‌كتاب به سرزمين ايران اختصاص دارد.وى در شرح مربوط به سرزمين پارس نه‌تنها به‌ذكر مسافتها و شهرهاى بزرگ و بناهاى معروف پرداخته،بلكه به دژها،شهرهاى حصين،آتشكده‌ها و رودها نيز اشاره كرده است.وى سپس به شرح درياچه‌ها پرداخته و ازخليج فارس ياد كرده است.

ويژگى‌ها و نواقص

مقدسى و ياقوت و ديگران از اهميت و درستى كتاب اصطخرى ياد كرده،نوشتۀ او را برتر و كامل‌تر از اثر ابو زيد بلخى دانسته‌اند.

بيشتر توضيحات وى از سرزمين‌هايى است كه ديده و گاه توضيحات مختصر اهميت ويژه‌اى‌مى‌يابد.به گفتۀ آمارى«دربارۀ سيسيل اندكى مى‌گويد اما بسيار پرمغز».اين‌سخن دربارۀ جزيرۀ قلاقل نيز صادق است.اطلاعات وى از صقلابيان(اسلاوها)پراكنده‌و اندك است اما خالى از فايده نيست.

از طرف ديگر روايت اصطخرى از قوم خزر مورخان را با مشكلاتى چند روبه‌رو كرده‌زيرا بدون آنكه فايده‌اى بر آن مترتب باشد،دو روايت مختلف را با هم جمع كرده است.

نسخه‌شناسى

اين كتاب براى نخستين بار در سال 1839 م از روى نسخه خطى كه‌تاريخ كتابت آن 690 ق است،توسط يك خاورشناس آلمانى به نام مولر با مقدمه‌اى به‌زبان لاتينى انتشار يافت.سپس دخويه،مستشرق معروف آن را از روى پنج نسخه خطى‌در سال 1870 م چاپ و منتشر كرد و مجددا از روى آن در سال 1927 م،طبع ديگرى‌به همان شكل به‌طريق عكسبردارى منتشر شد.

چند ترجمه فارسى از اين كتاب وجود دارد و ظاهرا اغلب آنها ترجمۀ نخستين نسخۀ‌كتاب است.دو ترجمۀ فارسى از اين كتاب به كوشش ايرج افشار به چاپ رسيده‌كه يك نسخۀ آن به نام مسالك و ممالك به خط محمد بن سعد بن محمد نخجوانى،معروف‌به ابن ساوجى در 726 ق1326/ م در اصفهان كتابت شده است.افشار درمقدمه كتاب از وجود 18 نسخه خطى از كتاب اصطخرى ياد كرده است.

نسخه حاضر با تحقيق دكتر محمد جابر عبد العال الحسينى در قطع وزيرى با جلد گالينگوردر 218 صفحه و با مقدمه دكتر عبد العال عبد المنعم الشامى در سال 2004 م‌از سوى انتشارات«الشركة الدولية للطباعة»قاهره به عنوان صد ونوزدهمين شماره از دو هفته‌نامه«الذخائر»منتشر شده است.

منابع:

1-كراچكوفسكى،تاريخ نوشته‌هاى جغرافيايى در جهان اسلامى،ص 156-159

2-دائرة المعارف بزرگ اسلامى،جلد نهم،مدخل:اصطخرى،نويسنده:عنايت اللّه رضا

3-ادوارد فنديك،اكتفاء القنوع بما هو مطبوع،ص 49

4-كتاب ماه،(تاريخ و جغرافيا)شماره 31،ارديبهشت 1379،ص 6،نصر اللّه صالحى

5-مقدمه محقق

&

پیوندها

مطالعه کتاب المسالک و الممالک (اصطخري، لیدن) در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور