رسالة في التحسين و التقبيح العقليين

رسالة في التحسین و التقبیح العقلیین

نام کتاب	رسالة في التحسین و التقبیح العقلیین
نام های دیگر کتاب	رسالة في فلسفة الأخلاق و المذاهب الأخلاقیة
پدیدآورندگان	سبحانی تبریزی، جعفر (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏219‎‏/‎‏7‎‏ ‎‏/‎‏س‎‏2‎‏ر‎‏5‎‏
موضوع	اخلاق - فلسفه حسن و قبح کلام شیعه امامیه
ناشر	مؤسسة الإمام الصادق(علیه‌السلام)
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1420 هـ.ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE3786AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى كتاب

"رسالة فى التحسين و التقبيح العقليين" از آثار آیت‌الله جعفر سبحانى است كه در آن به تبيين و بررسى قاعده حسن و قبح عقلى پرداخته است. اين كتاب به زبان عربى نگارش يافته است. در اين كتاب رساله ديگرى نيز به نام "رسالة فى فلسفة الاخلاق و المذاهب الاخلاقية" ديده مى‌شود كه پنجاه صفحه آخر كتاب را به خود اختصاص داده است.

انگيزه تأليف

نويسنده در مقدمه كتاب به آنچه سبب نگارش اين اثر شده است، اشاره مى‌كند:" ازتباط قاعده حسن و قبح عقلى با تمامى علوم اسلامى و بويژه علم كلام و اخلاق و فقه موجب اشتغال بسيارى از متفكرين از عصرهاى گذشته تا كنون به آن شده است به گونه‌اى كه به ندرت مى‌توان محقق علوم اسلامى را يافت كه به آن اشاره نكرده باشد" وى سپس به بيان اهميت ويژه‌اى كه اين بحث در عصر جديد يافته مى‌پردازد و متذكر مى‌شود كه غربى‌ها قائل به نسبيت اخلاق شده و با ايجاد شك و شبهه پيرامون اين قاعده در مسائل كلامى و اخلاقى و "قوانين و احكام شرعى" تشكيك مى‌كنند.

ساختار كتاب

اين كتاب مشتمل بر دو رساله است كه رساله اول در ضمن پانزده فصل تنظيم شده است كه عناوين فصل‌ها را در فهرست مى‌توان مشاهده نمود. در رساله دوم ابتدا تعريفى از فلسفه اخلاق ارائه شده و سپس به بررسى و تبيين هفت مذهب اخلاقى و از جمله مذهب اخلاقى اسلام پرداخته است.

گزارش محتوا

در ابتداى كتاب به بيان تاريخچه اين قاعده پرداخته شده است و كسانى مانند معلم ثانى فارابى كه حكمت را به نظرى و عملى تقسيم كرده‌اند، مبتكر اين قاعده مى‌داند.

پيرامون اين قاعده پنج نظريه وجود دارد. اين نظريات عبارت است از:

1-حسن و قبح ذاتى

2-حسن و قبح اقتضائى

3-حسن و قبح تابع مصالح و مفاسد است

4-حسن و قبح بسته به نيت فاعل است

5-تفصيل بين حسن و قبح

تبيين اولين نظريه با بررسى معناى "ذاتى" صورت گرفته است كه آيا از باب" ايساغوجى" است يا از قبيل ذاتى در باب "برهان" است و نظريه محقق اصفهانى را در اين باره مى‌آورد. در پايان چنين نتيجه مى‌گيرد كه ذاتى در اينجا به معناى حسن و قبح عقلى افعال در برابر نظريه اشاعره است كه قائل به حسن و قبح شرعى افعال هستند و نظريات ديگر را نيز رد مى‌كند. سپس بحثى را با عنوان حدود ادراك عقلى طرح وبا بيان اراء شيخ طوسى و محقق خراسانى به نظر صحيح اشاره مى‌كند.

در كتب كلامى ملاكاتى براى حسن و قبح بيان شده است، مانند اينكه: موافق با طبع، اغراض و مصالح و كمال نفسى باشد، در فصل پنجم هر يك از اين ملاكات مورد بررسى قرار گرفته است.

بررسى عقل عملى به عنوان يك مقوله ادراكى در ادامه مباحث كتاب ديده مى‌شود.

از مهم‌ترين فصل‌هاى كتاب تبيين ادله قائلين و منكرين به حسن و قبح عقلى است كه بخش زيادى از كتاب را به خود اختصاص داده است. قائلين به موضوع دو دليل و منكرين نُه دليل بر رأى خود اقامه كرده‌اند كه پس از بيان آنها به نقد ادله مى‌پردازد.

نويسنده در فصل يازدهم به كلام خود در ابتداى كتاب مبنى بر ترتب ثمرات فراوان بر حسن و قبح عقلى اشاره و به شمارش و شرح برخى از اين ثمرات پرداخته است: معرفت الله و وصف او به عدل و حكمت، لزوم لطف بر خداوند، بعثت انبيا، حسن تكليف، خاتميت و استمرار احكام اسلام و ثبات اخلاق از ثمرات مترتب بر اين موضوع است.

فصل بعد با يك سؤال آغاز شده است: اصول اخلاقى و انسانى با ثبوت غرائز و فطرت بشرى ثابت است و اين ثبوت با قانون تغيّر و حركت كه تمامى عالم امكان را شامل مى‌شود، در تناقض است؟ پاسخ اين پرسش آنست كه جايگاه قانون تغيّر، موجود مادى است و اما اصول اخلاقى قوانينى هستند كه عقل نظرى كشف از آنها مى‌كند. براى روشن شدن هر چه بيشتر موضوع به قوانين رياضى و حبّ والدين نسبت به فرزندان كه امورى ثابت و لايتغيّر است، اشاره شده است.

ارتباط بين حكمت نظرى و عملى از ديگر مباحثى است كه در آن نظريات دانشمندان غربى مانند: هيوم و ماركس نقد شده است.

دو فصل آخر رساله به ملازمه بين حكم عقل و شرع و بيان ادله قائلين به تلازم و عدم تلازم اختصاص دارد.

در پايان رساله حسن و قبح عقلى چنين آمده است: "از آنجا كه مسأله حسن و قبح عقلى ارتباط كاملى با اخلاق دارد، رساله ديگرى كه از فلسفه اخلاق و مذاهب اخلاقى به اختصار بحث مى‌كند را به دنبال آن آورديم."

در رساله دوم كتاب ابتدا دو تعريف از فلسفه اخلاق آمده است:

1-علمى كه از مبادى تصورى و تصديقى اين علم بحث مى‌كند.

2-علمى كه از مبانى علم اخلاق بحث مى‌كند.

سپس هفت مذهب اخلاقى به اختصار شرح شده است. مذاهب اخلاقى مورد بحث عبارت است از:

1-مذهب اخلاقى اسلام

2-مذهب جمال

3-مذهب اعتدال

4-مذهب لذت

5-مذهب كلبى

6-مذهب حس اخلاقى

7-مذهب قوت

در مذهب اول در دو مقام بحث را طرح كرده است:اول: فعل اخلاقى تحت چه مقوله‌اى است ؟ و ديگر آنكه ويژگى و خصوصيت فعل اخلاقى چيست؟

باقى مطالب اين رساله به تبيين اين مذاهب و مناقشات پيرامون آنها اختصاص دارد.

منابع مقاله

متن و مقدمه كتاب

پیوندها

مطالعه کتاب رسالة في التحسین و التقبیح العقلیین در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور