ابن مالک، محمد بن محمد

ابن مالک، محمد بن محمد

نام	ابن مالک، محمد بن محمد
نام های دیگر	اب‍ن‌ ال‍ن‍اظم‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د اب‍ن‌ م‍ال‍ک‌، اب‍وع‍ب‍دال‍ل‍ه‌ ب‍درال‍دی‍ن اب‍ن‌ ن‍اظم‌ الال‍ف‍ی‍ه اب‍ن‌ ن‍اظم‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د
نام پدر
متولد
محل تولد
رحلت	686 هـ.ق
اساتید
برخی آثار
کد مولف	7900

«بدرالدين بن مالك، ابوعبدالله محمد بن محمد بن عبدالله بن مالك»، مشهور به ابن ناظم و ابن مصنف، اديب، نحوى و لغوى عرب، فرزند ابن مالك، نحوى و لغوى مشهور است.

وى در سال 640ق / 1242م، در دمشق زاده شد.

او نزد پدر به تحصيل پرداخت و همه دانش‌هاى پدر را كسب كرد و در زبان عربى، استاد شد، چنان‌كه او را شيخ العربيه ناميدند. افزون بر آن، وى در ديگر دانش‌هاى ادبى روزگار خود نيز توانا شد و گفته‌اند كه در معانى و بيان، عروض و بديع، صاحب‌نظر و پيشواى زمان خود بود.

بدرالدين از منطق و همچنين فقه و اصول نيز آگاهى داشت و تقريباً همه نويسندگان شرح حال وى، هوش، ذكاوت و خوش‌فهمى او را ستوده‌اند. وى شعر را نيك مى‌فهميد و گاه در شرح نكات چند بيت، رساله‌اى مى‌نگاشت؛ بااين‌حال، از توان نظم‌پردازى پدرش بهره‌اى نداشت؛ چندان‌كه در پاسخ دوستى كه نامه‌اى منظوم برايش فرستاده بود، از سرودن حتى يك بيت عاجز ماند و از همسايه يارى خواست.

بدرالدين به‌رغم جنبه‌هاى علمى خود، نتوانسته بود از طرب و اسباب آن رو برتابد. از آنچه در باره او گفته‌اند، همچنين استنباط مى‌شود كه وى مردى شوخ‌طبع، خوش‌مشرب و عشرت‌دوست بوده و شايد در رفتارهايش پروايى از مقام علمى خود نيز نداشته است؛ زيرا گفته‌اند كه بزرگ‌ترين عيب وى، معاشرت با افراد ناباب بوده است. به دليل‌هايى كه روشن نيست - شايد به سبب همين رفتارها كه با شهرت و وقار علمى ابن مالك مناسبتى نداشت و حتى موجب ترديد ديگران در زهد و علم خود او نيز مى‌گرديد - ميان بدرالدين و پدرش نقارى پديد آمد كه به اقامت وى در بعلبك انجاميد. اين امر احتمالاً در اوج شهرت و اعتبار علمى او نيز بود؛ چه، در بعلبك مجلس درس و تعليم برپا مى‌داشت و گروهى نزد وى درس مى‌خواندند.

از شاگردان وى ابن وكيل (شيخ شافعيه) و چند تن از نحويان، از جمله بدرالدين بن جماعه و كمال‌الدين بن زملكانى را مى‌توان نام برد.

پس از مرگ ابن مالك در 672ق / 1273م، از بدرالدين براى بازگشت به دمشق دعوت شد و او تا 14 سال پس از آن، بر جايگاه پدر تكيه زد و در 46 سالگى، در سال 686ق / 1287م، ظاهراً به بيمارى قولنج درگذشت.

وى در شاخه‌هاى گوناگون ادب عرب، تأليفاتى داشته كه اغلب آن‌ها همچون ديگر آثار دوره او، شرح‌هايى بر نوشته‌هاى ديگران است. سيوطى فهرست كاملى از نوشته‌هاى او را ارائه كرده است.

آثار:

- چاپى:

1. شرح الفيه (اين اثر به‌عنوان «شرح ابن المصنف» و «شرح ابن الناظم» نيز شهرت دارد، اما عنوان اصلى آن «الدرة المضيئة في شرح الألفية» است)؛

2. شرح لامية الأفعال يا زبد الأقوال في شرح قصيدة أبنية الأفعال؛

3. المصباح في المعاني و البيان (خلاصه‌اى است از كتاب مفتاح العلوم سكاكى).

- خطى:

1. شرح الكافية (شرحى بر «منظومة الكافية الشافية»)؛

2. روض الأذهان في علم المعاني و البيان.

- آثار يافت‌نشده:

1. تكملة شرح التسهيل (تكمله‌اى بر كتاب ناتمام پدرش با همين عنوان بوده است)؛

2. شرح الحاجبية؛

3. شرح بر غريب التصريف ابن حاجب (احتمالاً عنوان ديگرى براى كتاب قبلى بوده است)؛

4. مقدمة في العروض؛

5. مقدمة في المنطق؛

6. تلخيص الشواهد و تلخيص الفوائد (منسوب به وى)؛

منابع مقاله

برگرفته از: بجنوردى، سيد كاظم و همكاران (1377)، دائرةالمعارف بزرگ اسلامى (چاپ دوم)، تهران: مركز دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج 11، ص 542، محمد سيدى.

وابسته‌ها

شرح ألفیة ابن مالک لابن الناظم / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده

المصباح في المعاني و البيان و البديع / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده