الميزان في أحكام تجويد القرآن

الميزان في أحكام تجويد القرآن

نام کتاب	الميزان في أحكام تجويد القرآن
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	عبد، فريال زکريا (نويسنده)
زبان	عربي
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏79‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏2‎‏م‎‏9
موضوع	قرآن - تجويد
ناشر	دار الايمان دار القمة
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	مجلد1: 2005م
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE10513AUTOMATIONCODE

معرفی اجمالی

الميزان في أحكام تجويد القرآن، نوشته فریال زکریا عبد، کتابی است به زبان فارسی و با موضوع علوم قرآنی. نویسنده در این اثر به بیان مسائل مربوط به تجوید قرآن می‌پردازد.

ساختار

کتاب دارای مقدمه مؤلف و محتوای مطالب ضمن فصل‌های متعدد است. به لحاظ محتوایی می‌توان کتاب را به دو بخش اصلی تقسیم کرد، هرچند نویسنده چنین کاری را نکرده است: بخشی که مسائل پیشینی مربوط به علم تجوید در آن مطرح شده و بخشی که تعریف و احکام تجوید قرآن را بیان کرده است.

برخی از منابع کتاب عبارتند از: الإتقان سیوطی ، خلاصة عمدة البيان في تجويد القرآن، بغية الرحمن محمد بن شهاده غول، نهاية القول المفيد محمد مکی نصر ، التمهيد في علم التجويد محمود علی بسه، التمهيد في علم التجويد محمد بن محمد جزری، غاية المريد في علم التجويد عطیه قابل نصر، کيف نقرأ القرآن ایمن رشدی سوید، النحو الوافي عباس حسن ، أحكام القرآن محمود خلیل حصری، التجويد القرآني محمد صالح ضالع و...

گزارش محتوا

نویسنده در مقدمه، ضمن حمد خداوند متذکر می‌شود که این کتاب جامع احکام تجوید به روایت حفص از عاصم بن ابونجود از طریق شاطبیه است. او همچنین این نکته را هم خاطرنشان می‌کند که تخصص او در ادبیات عرب است

وی می‌نویسد: من در ابتدا قصد داشتم احکام قرآن را در کتاب مختصری جمع کنم، اما وقتی برای نگارش این اثر از علمای بزرگ بهره بردم به مطالبی دست یافتم که تا آن زمان برای خودم روشن نشده بود و سزاوار ندیدم که تنها خودم از این مطالب استفاده کنم؛ لذا بحث را به‌صورت مبسوط و خالی از هرگونه افراط و تفریط مطرح کردم

چنان‌که پیش از این گفتیم، مطالب کتاب را می‌توان به لحاظ محتوایی به دو بخش کلی تقسیم کرد: بخش اول، کلیاتی درباره علم تجوید و بخش دوم، بیان تعریف و قواعد تجوید. فریال زکریا عبد، بحث از محتوای مطالب کتاب را با قرائت قرآن شروع می‌کند. او با تمسک به روایات یادآور می‌شود که رسول خدا(ص) در هر سال یک بار قرآن را در ماه رمضان بر جبرئیل عرضه می‌کرد و در سال وفات آن حضرت این امر دو مرتبه اتفاق افتاد. وی روایت آن حضرت(ص) را ذکر می‌کند که: «من سره أن يقرأ القرآن غضا كما أنزل فليقرأه علی قرائة ابن أم‌معبد»؛ یعنی هرکه دوست دارد قرآن را همان گونه که نازل شده بخواند، آن را بر قرائت ابن ام‌معبد (ابن مسعود) بخواند

او در فضیلت تلاوت قرآن، 5 آیه و 12 را روایت ذکر می‌کند. سپس ده ادب از آداب تلاوت قرآن مانند اخلاص، طهارت ظاهری و باطنی، رو به قبله بودن و... را بیان می‌کند وی مباحث کتاب را با بحث از احرف سبعه ادامه می‌دهد؛ روایتی از پیامبر(ص) با مضمون نزول قرآن بر هفت حرف ذکر می‌کند و جواز این امر را به‌خاطر توسّع بر مسلمانان و تخفیفی برای آنان می‌شمارد. در اینکه منظور از احرف سبعه چیست، در بین عالمان اختلاف شده؛ برخی می‌گویند منظور از آن لغات مختلف قبائل است و قولی هم بر این است که مراد از آن، معانی احکام قرآنی مانند محکم و متشابه و حلال و حرام و انشا و اخبار و... است. نویسنده با ترجیح جانب قول امام ابوالفضل رازی این اختلاف را در موارد ذیل جایز می‌داند: اختلاف اسماء در افراد و تثنیه و جمع یا تذکیر و تأنیث؛ مثلا می‌توان خواند: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَينَ أَخَوَيكمْ وَ اتَّقُوا اللَّـهَ لَعَلَّكمْ تُرْحَمُونَ» (الحجرات: ١٠) یا اینکه این‌گونه بخوانیم: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَينَ إخْوَتكمْ وَ اتَّقُوا اللَّـهَ لَعَلَّكمْ تُرْحَمُونَ (الحجرات: ١٠).

اختلاف در تصریف افعال، وجوه اعراب، در نقص و زیادت، ابدال (یعنی جایگزینی حرفی به‌جای حرف دیگر) و هجا (مانند اماله و اظهار و ادغام و تسهیل و...) از دیگر موارد اختلاف در احرف سبعه و جایز هستند. نزول قرآن بر احرف سبعه را علاوه بر تسهیل بر عباد، دلیلی هم بر راستی رسالت پیامبر(ص) شمرده‌اند؛ چراکه او فردی امّی بود و به‌حسب ظواهر امر فقط باید از لهجه قریش آگاهی داشته باشد و حال اینکه آن را به لهجه‌های متفاوت عرب خوانده است

نویسنده در ادامه از جمع مصحف در زمان ابوبکر، به دستور او و به تشویق عمر توسط زید بن ثابت به انگیزه حفظ آن در صورت شهادت و موت حافظان قرآن سخن می‌گوید. وی سپس از نسخه‌برداری از روی آن (که مصحف امام نامیده می‌شد) در زمان عثمان به تحریک حذیفة بن یمان و سوزاندن سایر مصاحف به دستور همو، به‌منظور حفظ امت از اختلاف صحبت می‌کند

فریال زکریا درباره اختلاف قرائات می‌نویسد: عثمان هریک از نسخه‌های آن مصحف واحد را به یک نفر داد تا به بلاد مورد نظرش ببرند. زید بن ثابت مأمور مصحف مدنی، عبدالله بن سائب مأمور مصحف مکی، مغیرة بن ابی‌شهاب مخزومی مأمور مصحف شامی، ابوعبدالرحمن سلمی مأمور مصحف کوفی و عامر بن عبدالقیس مأمور مصحف اهل بصره شدند تا آن را بر اهالی این شهرها قرائت کنند و قرائات هریک از این شهرها به‌خاطر آموختن از شخص ارسال‌شده و وجود اختلاف در قرائت این اشخاص، مختلف شد

ادامه مطالب این قسمت کتاب، درباره قرائت‌های متواتر و بیان تفاوت بین قرائت، روایت و طریق، بیان ارکان قرائت صحیح، ذکر اسامی قراء سبعه (نافع، عبدالله بن کثیر، ابوعمرو بن علاء، عبدالله بن عامر، عاصم بن ابونجود، حمزة بن حبیب زیات و کسائی) و راویات از آنها و توضیح مختصری درباره عاصم بن ابونجود اسدی، شیخ اقراء در کوفه و حفص بن سلیمان بن مغیره اسدی غاضری و راویان از آنها است

نویسنده در بخش دوم محتوایی کتاب درباره تعریف علم تجوید، مراتب سه‌گانه تلاوت، حکم ذکر استعاذه قبل از قرائت قرآن و بیان مواضع جهر استعاذه و موارد بیان سری بودن آن، شروع قرآن با «بسم ‌الله الرحمن الرحيم» و بیان قواعد تجویدی، مانند: مخارج حروف، صفات حروف (مانند قلقله و تفشی و صفیر و لین و... تفخیم و ترقیق)، احکام لام و تنوین و نون ساکنه و مد و وقف و ابتدا و... بحث کرده است

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده است. پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع، حاوی مطالب مفیدی در شرح محتواست و منابع کتاب هم در همان جا ذکر شده است. صفحات 269 تا 272، اختصاص دارد به معرفی برخی کتاب‌های انتشارات دارالقمة و دارالإيمان. نویسنده از همه کسانی که وی را در نگارش این اثر یاری کرده‌اند تشکر کرده و به‌طور خاص از دکتر حافظ ایوب و استاد محمود داود نام برده است

نویسنده در برخی موارد با رسم شکل و جدول، نظم و وضوح بیشتری به مطالب بخشیده است؛ به‌عنوان نمونه می‌توان به جدول‌های صفحات 41، 47، 63 و شکل‌های صفحات 51، 62 و 64 اشاره کرد.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.