قولنج

قولنج

نام کتاب	قولنج
نام های دیگر کتاب	رساله‌‏ی قولنج عیون الانباء. برگزیده کتاب القولنج مشتمل بر: کتاب قولنج (زکریای رازی)، رساله‌‏ی قولنج (ابن سینا)، به انضمام زندگی نامه ی رازی و ابن سینا از کتاب "عیون الانباء" ابن ابیاصیبعه کتاب القولنج
پدیدآورندگان	رازی، محمد بن زکریا‏ (نويسنده) ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (نويسنده) ابن ابیاصیبعه، احمد بن قاسم (نويسنده) ذاکر، محمد ابراهیم (پژوهش و برگردان) حمامی، صبحی محمود (پژوهش و گردآوری)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏‎‏R‎‏ ‎‏128‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏ر‎‏2‎‏ک‎‏2
موضوع	ابن سینا، حسین بن عبدالله، 370 - 428ق. - سرگذشت نامه پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 رازی، محمد بن زکریا، ۲۵۱ - ۳۱۳ق. - سرگذشت نامه
ناشر	دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، مرکز تحقیقات طب سنتی و مفردات پزشکی
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1385 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE20028AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

قولنج، مجموعه‌اى است مشتمل بر «كتاب قولنج» جناب زكرياى رازى، «رساله قولنج» جناب ابن سينا و «زندگى‌نامه رازى و ابن سينا» برگرفته از كتاب «عيون الانباء فى طبقات الاطباء» جناب ابن ابى‌اصيبعه.

اين مجموعه، توسط دكتر صبحى محمود حمامى، به زبان عربى گردآورى شده و توسط دكتر محمدابراهيم ذاكر، با نثرى شيوا به فارسى برگردانده شده است.

ابن ابى‌اصيبعه، در باره رساله قولنج ابن سينا گفته است: «ابن سينا نگاشته‌اى در قولنج دارد كه هنگامى كه در قلعه فردجان زندانى بوده آن را به رشته تحرير درآورده است كه البته اين اثر ناتمام است»

آنچه ناتمام بودن اين رساله را تأكيد مى‌كند سخنى است كه ابن ابى‌اصيبعه در باره فخر الدين بن ساعاتى پزشك مى‌گويد؛ كلام او چنين است: «فخر الدين، نگاشته‌هايى در زمينه دانش پزشكى دارد كه از جمله آنهاست تكميل كتاب قولنج ابن سينا»

زمان نگارش رساله قولنج، قبل از تأليف كتاب قانون است.

ساختار

كتاب قولنج رازى، داراى 18 بخش، رساله قولنج ابن سينا، شامل 3 گفتار و نگاشته سوم، مشتمل بر 2 بخش است.

گزارش محتوا

پاره‌اى از مباحث مطرح‌شده در كتاب قولنج رازى بدين قرار است: «پرگويى و پرنويسى‌هاى ناسودمند برخى پزشكان براى درمان قولنج»، «دردهاى شبيه قولنج كه درمانى ديگر دارند»، «جداسازى درد قولنج از دردهاى همانند آن»، «درد قولنج خالص و ناخالص»، «گونه‌هاى قولنج اوليه»، «جداسازى گونه‌هاى قولنج از يكديگر و اينكه كدام بيشتر روى مى‌دهد»، «نشانه‌هاى برترى قولنج بدخيم و يا ساده و خوش‌خيم»، «درمان هرگونه‌اى از قولنج»، «داروهاى روان‌كننده و راننده پيخال» و...

در رساله قولنج ابن سينا، پيرامون «شناخت و تشريح روده‌ها، ذكر تجاويف بزرگى كه در بدن است، روده‌ها و منافع آنها»، «تعريف و ماهيت‌شناسى قولنج، اقسام، اسباب و علامات هر قسم»، «تدبير و مراقبت از كسانى كه به قولنج مبتلا شده‌اند، شيوه درمان قولنج، حقنه‌ها و شيافاتى كه مبتلايان به قولنج استفاده مى‌كنند، غذاهايى كه براى مبتلايان به قولنج مفيد است» مطرح شده است.

رساله قولنج على‌رغم آنكه توسط پزشكى عالى‌مقام، همچون ابن سينا نوشته شده، مطلب چندانى اضافه بر كتاب «القانون فى الطب» ندارد و شايد ازاين‌رو است كه كمتر مورد توجه قرار گرفته است. مطالب مقاله اول كاملاً در قانون به چشم مى‌خورد. تفاوت مقاله دوم نيز با مطالب قانون، در چينش و نحوه تحرير مباحث است؛ بااين‌حال، از آنجا كه اين رساله، قبل از كتاب قانون به رشته تحرير درآمده، مقايسه دقيق اين رساله با كتاب قانون، براى بررسى تحول فكرى مؤلف آن سودمند است.

در بخش «زندگى‌نامه رازى و ابن سينا»، به شرح زندگى اين دو بزرگوار و ذكر كتب تأليف‌شده توسط هركدام پرداخته شده است.

وضعيت كتاب

در آغاز مجموعه مورد بحث، مطالب متعددى از قبيل «مقدمه رئيس دانشگاه، دكتر عليرضا زالى (مشتمل بر توضيح مختصرى در باره تلاش‌هاى دانشگاه پزشكى شهيد بهشتى، دو رساله رازى و ابن سينا در باره قولنج و اقدام دكتر محمدابراهيم ذاكر در جهت احياى رساله‌هاى مزبور)، «مقدمه معاون پژوهشى مركز»، «ديباچه برگرداننده»، «نمايه ريزگفتارهاى كتاب»، «نمايه واژگان پارسى جايگزين و يا كوتاه‌شده برخى واژه‌ها»، «ديباچه دكتر محمود صبحى حمامى»، «واژه‌خوانى قولنج دكتر صبحى محمود حمامى»، «دست‌نوشته‌هاى بازبينى‌شده دكتر محمود صبحى حمامى» و «نگارندگانى كه در باره قولنج نگاشته‌اى دارند»، ذكر شده است.

پس از درج كتاب قولنج رازى و پيش از ذكر رساله قولنج ابن سينا، مبحثى تحت عنوان «بررسى رساله ابن سينا» به قلم دكتر صبحى محمود حمامى، گنجانده شده است.

پس از ذكر رساله قولنج ابن سينا، مطالبى تحت عناوين «داروهاى تكى كه در «كتاب» و «رساله» قولنج آمده است»، «واژه‌نامه گياهان به پنج زبان»، «خوراكى‌ها»، «اصطلاح‌هاى علمى به زبان‌هاى پارسى، انگليسى، فرانسه»، «كتاب‌هاى پژوهش‌شده تازى»، «كتاب‌هاى پژوهش‌شده فرنگى» ذكر شده است.

نمايه‌ها، شامل «نمايه كسان»، «نمايه كتاب‌ها»، «نمايه جاها»، «نمايه گياهان»، «نمايه بيمارى‌ها» و «نمايه خوراكى‌ها» در پايان كتاب آورده شده است.

پاورقى‌ها، به بررسى اختلاف نسخ اختصاص دارد.