تاریخنامه هرات

تاریخنامه هرات

نام کتاب	تاریخنامه هرات
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	طباطبایی مجد، غلامرضا (محقق) سیفی هروی، سیف بن محمد (نويسنده)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏DSR‎‏ ‎‏2127‎‏ ‎‏/‎‏ر‎‏37‎‏س‎‏9‎‏
موضوع	نثر فارسی - قرن 7ق. هرات - آثار تاریخی هرات - تاریخ
ناشر	اساطير
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1383 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE2229AUTOMATIONCODE

معرفى كتاب

سيفى از طرف غياث الدين كرت فرمان يافت كتابى در تاريخ هرات از زمان چنگيز و خرابى شهر و به قتل رسيدن ساكنان آن در 618 ق تاعصر خويش بنويسد.تاريخ تأليف تاريخ‌نامه هرات معلوم نيست اما با توجه به آنكه هروى در چند جا از ممدوح خود،غياث الدين،با عنوان حاجى ياد مى‌كند، احتمالا تأليف كتاب در حدود 721 ق،مقارن بازگشت غياث الدين از سفر حج پايان يافته است.با اين فرض و با توجه به آنكه سيفى اين كتاب را در مدت دو سال و نيم فراهم آورده و به گزارش حوادث 721 ق خاتمه داده است، احتمالا در حدود 718 ق تأليف آن را آغاز كرده است

ساختار و گزارش محتوا

بنا به گفته سيفى اين كتاب را مشتمل بر چهارصد فصل(ذكر) در تاريخ و شرح حال امرا و فرمانروايان و مأموران بلندپايۀ هرات تأليف كرده است، همچنين در انتهاى كتاب تأليف دفتر دوم كتاب را وعده داده است؛ ولى با بررسى آثار مورخان بعدى كه از تاريخ نامه هرات براى ارائه حوادث پيش از خود بهره برده‌اند، از ادامۀ اين اثر اطلاعى نمى‌يابيم. آنچه اكنون از اين كتاب در دست است، مشتمل است بر 138 فصل. دو فصل نخست، مقدمه‌اى است دربارۀ بنياد شهر هرات و احاديث نبوى در مدح آن شهر. سپس حوادث حمله چنگيز تا روى كار آمدن سلسلۀ آل كرت آمده است. از فصل 21 تا پايان كتاب نيز شامل رويدادهاى سياسى خاندان كرت از آغاز فرمانروايى بر هرات در 643ق تا شانزدهمين سال حكومت غياث‌الدين كرت، با اشاراتى به اوضاع علمى و فرهنگى و اجتماعى اين شهر است.

ويژگى‌ها

تاريخ‌نامۀ هرات به اين سبب كه دربارۀ حوادث زمان مؤلف و مستند به اطلاعات شخصى يا گزارش راويان و شاهدان عينى است و نيز به جهت برخى تفاصيل منحصر به فرد، سند گرانبهايى از تاريخ هرات در سدۀ هفتم و اوايل سدۀ هشتم هجرى و دوران فرمانروايى آل كرت است. افزون بر اين هروى دربارۀ وقايع پيش از دورۀ خود از منابعى استفاده كرده كه اكنون در دست نيستند. اين كتاب از جنبۀ ادبى نيز شايان توجه است. نثر سيفى شيوا و روان است. استفاده منطقى و مناسب از آيات و احاديث و از كلمات قصار بزرگانى؛ چون على بن ابى‌طالب(ع)، عمر بن خطاب، حريرى، ابوبكر خوارزمى و... ويژگى ديگر اين كتاب به شمار مى‌رود. سيفى همچنين با به كار بردن لغات تركى و مغولى در اثر خود كاربرد الفاظ عوام و متداول آن زمان در هرات را در اختيار خوانندگان و محققين فن قرار داده است.

ويژگى ديگر اين كتاب اينست كه نويسنده آن هنگام تأليف كتاب و نقل قضايا از مورخان پيش از خودش تقليد كوركورانه ننموده و هر مطلبى را پيش خود رسيدگى و بررسى مى‌نمود. اگر مطمئن مى‌شد كه نويسنده راستگو و درست كردار بوده، از او اقتباس و روايت مى‌كرد و الا به تصحيح اشتباهات آنان اقدام مى‌نمود.

از ديگر ويژگى‌هاى اين كتاب، عنايت ويژه به افتخارات باستانى است. وى هرگز حرمت و عظمت آن دوران پرافتخار را فراموش نكرده است.

وضعيت

بنا به گفته دكتر زبير صديقى بيش از يك نسخه اصلى از اين كتاب وجود ندارد كه متعلق به شعبۀ بوهار كتابخانۀ شاهنشاهى هندوستان در كلكته مى‌باشد كه ضمن كتب خطى به شماره 58 ضبط و محفوظ است.

نسخه حاضر با تصحيح غلامرضا طباطبايى مجد و مقدمه دكتر زبير صديقى در قطع وزيرى با جلد گالينگور در 827 صفحه براى بار نخست در سال 1383ش از سوى«انتشارات اساطير» تهران منتشر شده است.

منابع

1-مقدمه مصحح و مقدمه دكتر زبير صديقى.

2-دانشنامه جهان اسلام،ج 6، مدخل: تاريخ‌نامه هرات، نويسنده: عليرضا علاء الدّينى.