خزانة الأدب و غاية الأرب

خزانة الأدب و غایة الأرب

نام کتاب	خزانة الأدب و غایة الأرب
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	دیاب، کوکب (محقق) ابن حجه، تقی الدین بن علی (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏PJA‎‏ ‎‏4438‎‏ ‎‏/‎‏خ‎‏4
موضوع	ادبیات عربی - قرن9ق. - مجموعه‌‏ها
ناشر	دار صادر
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1425 هـ.ق یا 2005 م
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE10796AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«خزانة الادب و غاية الارب»، كه با نام‌هاى ديگرى مانند«شرح تقديم ابى بكر»، «شرح بديعية ابى بكر» و«شرح البديعية المسماة بتقديم ابى بكر» نيز ياد شده است، نوشته ابوبكر بن على بن عبدالله، معروف به ابن حجه حموى است.

محقق نسخه حاضر در برنامه، بر آن است كه «تقديم ابى بكر»، نام بديعيه‌اى است كه توسط مؤلف سروده شده و ساير نام‌ها، اسامى شرح اين بديعيه مى‌باشد.

اين اثر، به زبان عربى، در موضوع آرايه‌هاى ادبى نگاشته شده و نگارش آن در سال 826ق، پايان يافته است.

«خزانة الادب و غاية الارب»، شرح مفصل ابن حجه بر بديعيه خود اوست. شايد بتوان اين شرح و نيز قصيده بديعيه را مهم‌ترين اثر ابن حجه و موجب شهرت او و نيز در زمره آثار مهم ادب عربى به شمار آورد.

ساختار

كتاب، در 5 جلد منتشر شده و مشتمل بر مقدمه‌اى مفصل به قلم محقق، خطبه مؤلف و بخش‌هاى متعددى است كه در آن، انواع آرايه‌هاى لفظى و معنوى مطرح گرديده است. جلد پنجم، حاوى فهرست‌هاست.

گزارش محتوا

بديعيه، قصيده‌اى است بلند در بحر بسيط و در ستايش پيامبر اكرم(ص) و هر يك از ابيات آن، متضمن يك يا چند آرايه ادبى است.

بديعيه ابن حجه، قصيده‌اى است شامل 143 بيت كه با وزن و قافيه قصيده مشهور برده بوصيرى و در معارضه با بديعيه‌هاى معاصرانش صفى الدين حلى و عز الدين موصلى سروده شده است. اگر چه قصيده ابن حجه از جهت قدرت بيان و قوت تركيب‌ها و استعمال فنون بلاغى، به پايه قصيده بوصيرى نمى‌رسد، اما از جهت روانى و سلاست(با وجود برخى تكلف‌ها)، بر دو قصيده سابق الذكر تقدم دارد.

مؤلف، اين قصيده را كه به درخواست ناصر الدين بارزى سروده و حاوى 136 نوع از انواع صنايع بديعى است، «تقدم ابى بكر» ناميده است.

ابن حجه، شرح مختصر ديگرى با نام«ثبوت الحجة» نيز بر اين قصيده نوشته كه برخى، «تقدم ابى بكر» را نام همين شرح مختصر دانسته‌اند. بديعيه، بارها به چاپ رسيده است. در باب اين اثر كتب بسيارى تأليف شده كه از جمله مى‌توان به كتاب‌هاى زير اشاره كرد:

1. «اقامة الحجة على ابن حجة»، تأليف ابوبكر بن شهاب حصرى كه در آن به تكلف‌هاى بديعيه و ركاكت آن مى‌پردازد؛

2. «الحجة على من زاد على ابن حجة»، تأليف عثمان‌بك حيانى جليلى(1245ق)؛ عثمان‌بك، با آنكه اعتراف مى‌كند ابن حجه ديگر مسئله‌اى در علوم بديع باقى نگذاشته، باز سعى مى‌كند بر شمار صنايع بديعى بيفزايد.

«خزانة الادب»، بى‌گمان در نوع خود كامل‌ترين و مشروح‌ترين كتب در زمينه علوم بلاغى است و علاوه بر شرح ابيات قصيده، حاوى شواهد شعرى بسيارى نيز هست. ابن حجه، در اين شرح، تنها به نقل شواهد بسنده نمى‌كند، بلكه بسيارى از آنها را در ترازوى انتقاد نهاده و نقاط قوت و ضعف هر يك را باز مى‌نمايد. وى، علاوه بر اين شواهد، انبوهى از آثار منظوم يا منثور خود را در لابه‌لاى كتاب گنجانده است و از آن‌جا كه كتاب، شامل بسيارى از آثار شاعران گمنام آن عصر و اواخر دوره ايوبى است، از اين جهت نيز خالى از فايده نيست.

ابن حجه، در اين كتاب، به معرفى انواع صنايع بديعى و نيز مشخص ساختن حدّ و حدود آنها پرداخته و از صنايع بديعى چون براعت استهلال، تفصيل، عتاب المرء نفسه، تشابه الاطراف، مماثله، تصدير، جناس، استطراد و... نام برده و در هر مورد شواهد فراوانى از قرآن كريم و احاديث نبوى و نيز اشعار شاعران ذكر كرده است.

وى، در اين كتاب در شرح هر يك از صنايع بديعى، از شروح متعددى استفاده كرده و در پايان، تعريف خود را در باره آن ارائه مى‌كند.

وضعيت كتاب

اين كتاب، همراه با بديعيه، بارها به چاپ رسيده كه از آن جمله است چاپ بولاق 1857م و 1304ق / 1887م، همراه با رسائل بديع الزمان.

نسخه حاضر در برنامه، با پاورقى‌هاى خانم دكتر كوكب دَياب و فهرست مطالب در پايان هر جلد منتشر شده است.

منابع

1. صادقى، مريم، دائرة المعارف بزرگ اسلامى، ج 3، ص 333 - 336؛

2. فرزانه، بابك، همان، ج 11، ص 599؛

3. مقدمه محقق؛

4. متن كتاب.

پیوندها

مطالعه کتاب خزانة الأدب و غایة الأرب در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور