جامع عباسی، یکدوره فقه فارسی

جامع عباسی، یكدوره فقه فارسی

نام کتاب	جامع عباسی، یكدوره فقه فارسی
نام های دیگر کتاب	یکدوره فقه فارسی
پدیدآورندگان	ساوجی، محمد بن حسین (نويسنده) شیخ بهایی، محمد بن حسین (نويسنده)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏183‎‏/‎‏9‎‏ ‎‏/‎‏ش‎‏9‎‏ج‎‏2‎‏
موضوع	فقه جعفری - رساله عملیه فقه جعفری - قرن 11ق.
ناشر	فراهانی
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE99AUTOMATIONCODE

مؤلف

بهاء الدين محمد بن حسين حارثى عاملى، شيخ بهايى (م 1031 ق).

اين كتاب دربردارندۀ فروعات فقهى قسمت عبادات از كتاب طهارت تا كتاب حج به زبان فارسى است.

ارزش و اعتبار

شيخ بهايى اين كتاب را به درخواست شاه عباس تأليف نموده است و قصد داشته است در بيست باب، مسائل قسمت عبادات، زيارت نامه‌هاى پيامبر اسلام(ص) و ائمۀ معصومين(ع)، روزهاى تولد آنها و مسائل مورد نياز در معاملات، نكاح، طلاق و توابع آنها را بيان نمايد.

پس از تأليف 5 باب يعنى تا آخر كتاب حج، دار فانى را وداع گفته و موفق به تكميل آنها نشده است. پس از وفات وى، شاه عباس از شاگرد وى، علامه شيخ نظام الدين ساوجى (م حدود 1040 ق) خواسته است كه آنها را كامل نمايد كه وى نيز 15 باب ديگر از مسائل وقف تا قصاص را با نام تكملة (تتميم) الجامع العباسي تأليف نموده است. (ذ340/3/).

اگرچه اين 15 باب به عنوان تكميل و تتمۀ جامع عباسى است امّا مؤلف نظريات استادش شيخ بهايى را در موارد زيادى ذكر نموده است كه از جهت آشنايى با نظريات وى در اين باب‌هاى فقهى مفيد است.

سبك نگارش كتاب فقه رساله‌اى است اما در موارد زيادى نيز به اقوال علماى قبل از وى از سيد مرتضى (م 413 ق) تا شهيد ثانى (م 966 ق) اشاره شده است.

ارزش و اعتبار اين كتاب باعث شده كه در كتب فقهى بعد از آن همچون غنائم الأيام ميرزاى قمى (م 1231 ق)، النفى و التغريب شيخ نجم الدين طبسى، اختيارات الإمام ملا محمد صادق بن معز الدين، و صلاة الجمعة محمد مقيم يزدى (زنده در 1063 ق) و غير آن به مباحث آن استناد شود.

بر اين كتاب حواشى فتوايى متعددى از بزرگانى همچون سيد محمد كاظم يزدى (م 1338 ق) شيخ عبداللّه مامقانى (م 1351 ق)، سيد حسن صدر الدين كاظمى (م 1354 ق) و غير آنان نوشته شده است.

در الذريعةج 56/6 در دو جا دربارۀ اين حواشى مى‌نويسد:

الحواشي الفتوائية عليه كثيرة لكنها لاختصارها لم تستحق التدوين لأن أكثر العلماء المتأخرين قد كتبوا فتاواهم المخالفة للمتن على هوامشها و أقدم ما رأيته من تلك الحواشي حاشية المولى حسين علي التويسركاني المتوفى 1286 ق.

در جاى ديگر آمده است: ثم تواترت الحواشي عليه حتى العصر الحاضر و طبع بعض تلك الحواشي على المتن معه، راجع الحواشي على الرسائل العمليّة.

تاريخ تأليف

از آنجايى كه شيخ بهايى در موارد متعددى تفصيل مطالب كتاب را به كتاب‌هاى الحبل المتين و مشرق الشمسين ارجاع داده و تأليف آن دو در سال‌هاى 1007 و 1015 پايان يافته است.

و از طرفى مؤلف موفق به اتمام كتاب نشده است بنابراين اين كتاب در اواخر عمر شريف وى نزديك به سال 1030 ق نوشته شده است.

نسخه‌ها

در الذريعة63/5 به نسخه‌اى از كتابخانۀ سيد عبدالحسين حجة در كربلا مربوط به 1079 ق با حواشى ملا حسين على بن نوروز ملايرى تويسركانى (م 1286 ق) اشاره شده است.

در مقدمه‌اى بر فقه شيعه صفحۀ 222 به نسخه‌هاى متعدد منتخبى اشاره شده است.

تاريخ انتشار

اين كتاب بارها و به صورت‌هاى متفاوت در ايران و هند چاپ شده است گاهى به صورت مستقل و گاهى با حواشى كه بر آن زده شده و گاهى نيز مثل كتاب موجود همراه با تتميم الجامع العباسي چاپ شده است.

كتاب موجود به امر آیت‌الله مرعشى بوسيلۀ مؤسسۀ انتشارات فراهانى در تهران چاپ شده است در چاپ آن از نسخۀ چاپى بمبئى كه شايد صحيح‌ترين نسخۀ چاپى آن باشد استفاده شده است.

حواشى و شروح

همچنان كه در الذريعةج 56/6 گذشت حواشى متعددى بر اين كتاب نوشته شده است كه در جاهاى مختلفى از الذريعةو همين‌طور در كتاب الغدير ج 264/11 به بعضى از آنها اشاره شده كه عبارتند از:

1 - شرح الجامع العباسي، محمد بن على عاملى معروف به ابن خاتون (م 1057 ق) (ذ340/3/، مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 223).

2 - حاشيه بر الجامع العباسي، حسين بن على بن نوروز على تويسركانى (م 1286 ق) (ذ56/6/، الغدير 264/11).

3 - حاشيه بر الجامع العباسي، شيخ عبداللّه مازندرانى (م 1330 ق) (الغدير 264/11).

4 - حاشيه بر الجامع العباسي، ميرزا ابوالقاسم بن محمد تقى اردوبادى (م 1333 ق) (الغدير 264/11).

5 - حاشيه بر الجامع العباسي، علاء برهان تبريزى (زنده در 1054 ق) (مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 223، ذ56/6/).

6 - حاشيه بر الجامع العباسي، سيد محمد كاظم يزدى (م 1338 ق) (الغدير 264/11).

7 - حاشيه بر الجامع العباسي، سيد اسماعيل عاملى صدر (م 1338 ق) (الغدير 264/11)).

8 - حاشيه بر الجامع العباسي، شيخ عبداللّه مامقانى (م 1351 ق) (الغدير 264/11).

9 - حاشيه بر الجامع العباسي، سيد حسن صدر الدين كاظمى (م 1354 ق) (الغدير 264/11).

10 - حاشيه بر الجامع العباسي، ملا محمد على نخجوانى (م قرن 13) (الغدير 264/11).

---

مؤلف

علامه نظام الدين محمد بن حسين قرشى ساوجى (م حدود 1040 ق).

اين كتاب در بردارندۀ فروعات فقهى از مسائل وقف تا قصاص به زبان فارسى مى‌باشد.

اعتبار كتاب

پس از آنكه شيخ بهايى وفات كرده و موفق به تكميل جامع عباسى نمى‌شود شاه عباس از شاگرد وى، درخواست مى‌نمايد كه آنها را كامل نمايد و وى نيز بقيۀ مباحث فقهى را در ضمن 15 باب با نام تتميم (تكمله) جامع عباسى تأليف مى‌نمايد.

علاوه بر مباحث فقهى، باب هفتم به زيارت نامه‌هاى پيامبر اسلام(ص) و ائمۀ معصومين(ع) و ايام تولد آن بزرگواران اختصاص يافته است.

در اين كتاب علاوه بر نظريات فقهاى قبل و مؤلف در موارد زيادى نظريات شيخ بهايى استاد وى ذكر شده است.

نحوۀ نگارش

سبك نگارش آن مثل كتاب جامع عباسى فقه رساله‌اى است امّا به نظريات فقهاى قبل نيز تعرض شده است. اين كتاب همچون الجامع العباسي همواره مورد توجه فقهاى بزرگ بوده و به نظريات آن استناد و نقد و بررسى شده است.

مؤلف در مقدمۀ كتاب در مورد علت نگارش آن به درخواست شاه عباس و مطالب ذكر شده در كتاب اشاره نموده است.

مطالب كتاب بين سال‌هاى 1031 تا 1038 ق تدوين شده است.

نسخه‌ها

در مقدمه‌اى بر فقه شيعه ص 223 به نسخه‌هاى خطى متعددى از آن اشاره شده است.

اين كتاب معمولا همراه با الجامع العباسي و گاهى نيز به صورت مستقل چاپ شده است در الذريعةج 340/3 به نسخه‌اى به خط سيد زين العابدين حسينى در كتابخانۀ مجلس شوراى اسلامى اشاره شده است كه به نظر آقا بزرگ تهرانى متعلّق به نظام الدين محمد ساوجى است.

امّا با توجه به عبارت صفحۀ 223 مقدمه‌اى بر فقه شيعه كه كتاب مستقلى به نام تكملة الجامع العباسي در بحث‌هاى زيارت‌ها و ميراث را به سيد زين العابدين حسينى نسبت داده است، مؤلف بودن يا كاتب بودن سيد زين العابدين حسينى قابل تأمل است.

وابسته‌ها

جامع عباسی