حديقة الأزهار في ماهية العشب و العقار

حدیقة الأزهار في ماهیة العشب و العقار

نام کتاب	حدیقة الأزهار في ماهیة العشب و العقار
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	غسانی، ابوالقاسم بن محمد (نويسنده) خطابی، محمد عربی (محقق و معلق)
زبان	عربی
کد کنگره	‏RS‎‏ ‎‏164‎‏ ‎‏/‎‏غ‎‏5‎‏ح‎‏4‎‏ ‎‏1300
موضوع	پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 گیاهان دارویی - متون قدیمی تا قرن 14
ناشر	دار الغرب الإسلامي
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1985 م
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE12631AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«حديقة الازهار فى ماهية العُشبِ و العَقّار» تاليف ابوالقاسم بن محمد بن ابراهيم غسانى مشهور به وزير است. نام مذكور را مؤلف در خطبه آغازين كتاب «حديقة الازهار فى شرح ماهية العشب و العقار» ذكر مى‌كند. (ص6). با اين حال ابوالعباس مقرى اين كتاب را با عنوان حديقة الازهار فى الاعشاب و العقار نام برده است. (روضة الآس، ص217).

غسانى اين كتاب را براى خزانه حكومتى پادشاه سعدى سلطان احمد منصور، ملقب به ذهبى (1012- 986ق) تأليف نموده است. تاريخ پايان نگارش اين كتاب چنان كه در كلام پايانى اين كتاب آمده، سال 994ق است. (ص351).

ساختار

اين كتاب به ترتيب حروف الفبا نگاشته شده است. البته ترتيب حروف الفبا در اين اثر بر اساس ترتيب و اصطلاح اهل مغرب است؛ يعنى حروف الفباء با حرف الف شروع شده و با حرف شين پايان مى‌پذيرد.

مؤلف در ابتدا اسم ماده مورد نظر را بيان مى‌كند، آن‌گاه ماهيت و شكل و اجزاء آن را شرح مى‌دهد و البته بسيارى از اوقات در هنگام بيان ماهيت مفردات، نام‌هاى متعدد هر گياهى را متذكر مى‌شود و نيز محل پرورش آن را ذكر مى‌كند.

مؤلف پس از توضيح و توصيف هر ماده، طبيعت آن را و سپس خواص و منافعش و در انتها بدل هر مفرد را ذكر مى‌نمايد. در مجموع غسانى 385 ماده را شرح و توضيح مى‌دهد.

گزارش محتوا

دسته‌بندى، نثر تقريباً ساده مؤلف، جامعيت در عين اختصار اين اثر همه از ويژگى‌هاى قابل تحسين كتاب به شمار مى‌آيد. با اين حال ويژگى منحصر به فرد اين اثر، دسته‌بندى گياهان بر اساس جنس آن‌هاست، امرى كه امروزه در گياه‌شناسى بيشتر مورد توجه قرار مى‌گيرد.

افزون بر اين وى از منابع بسيارى در تأليف اين اثر بهره‌مند مى‌شود، از اين‌رو بسيار در كتاب او اين عبارت به چشم مى‌خورد: «اختلف الاطباء فى ماهية كذا... فمنهم من قال كذا و منهم من قال كذا». البته وى در عين نقل اقوال به نقد و كنكاش آن‌ها نيز مى‌پردازد و قولى را برمى‌گزيند كه در نظر او صحيح‌تر است.

البته در ميان مصادرى كه وى در نگارش اين كتاب به آن‌ها مراجعه مى‌كند، كتاب عمدة الطبيب فى معرفة النبات، نگاشته ابن عبدون بيشتر مورد توجه غسانى واقع شده، به‌گونه‌اى كه بالغ بر ده مرتبه به صراحت نام اين كتاب را ذكر مى‌كند و در بسيارى از مواقع بدون ذكر نام، مطالب اين كتاب را بدون تغيير در عبارت ذكر مى‌كند.

نگاهى به آنچه ابن عبدون در كتاب عمدة الطبيب در شرح زنجبيل، كندر، عرطنيثا، قيصوم، قتاد، قرنفل، سماق و خولنجان گفته و مقايسه آن‌ها با مطالبى كه غسانى نقل كرده، به وضوح نشان مى‌دهد كه بسيارى از تحقيقات غسانى متأثر از گفته‌هاى ابن عبدون است.

وضعيت كتاب

اين اثر به همت استاد محمد عربى خطّابى و بر اساس چهار نسخه خطى تصحيح و در سال 1985م در بيروت منتشر شده است.

مصحح علاوه بر مقابله نسخ و تصحيح متن، در پايان هر ماده، معادل لاتين و نيز اسم مشهور انگليسى و فرانسوى آن را ذكر مى‌كند. وى در پايان كتاب نيز عكس بعضى از مفردات گياهى را آورده است.

فهرست‌هاى كتاب شامل فهرست آيات و احاديث، اعلام، اماكن، گونه‌هاى گياهى، مفردات، معادل لاتين مفردات، توضيح مصطلحاتى كه در متن آمده و منابع تحقيق است. فهرست ابواب كتاب نيز در انتهاى اثر آمده است.

پاورقى‌هاى اين اثر تنها به اختلاف نسخ اشاره دارد.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب