كلمات المحققين

کلمات المحققین
پدیدآوران	أعلام الفقهاء و المحققین في الفقه و العقائد و الفلسفة (نويسنده) ابن‌سینا، حسین بن عبدالله (نويسنده) علم‌الهدی، علی بن الحسین (نويسنده) ابن‌عربی، محمد بن علی (نويسنده) نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (نويسنده) علامه حلی، حسن بن یوسف (نويسنده) اعرجی، عبدالمطلب بن محمد (نويسنده) فخرالمحققین، محمد بن حسن (نويسنده) جرجانی، علی بن محمد (نويسنده) فاضل مقداد، مقداد بن عبدالله (شارح) دوانی، محمد بن اسعد (نويسنده) محقق کرکی، علی بن حسین (نويسنده) قطیفی بحرانی، ابراهیم بن سلیمان (نويسنده) مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (نويسنده) شیبانی، ماجد بن فلاح (نويسنده) شیخ بهایی، محمد بن حسین (نويسنده) میرداماد، محمد باقر بن محمد (نويسنده) فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (نويسنده) مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (نويسنده) وحید بهبهانی، محمدباقر بن محمداکمل (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	مجموعة علمیة قیمة تحتوی علی ثلاثین رسالة
ناشر	مکتبة المفيد
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1402 هـ.ق
چاپ	2
موضوع	سلام - مجموعه‎ها - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	فارسی عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏4‎‏/‎‏4‎‏ ‎‏/‎‏ک‎‏8‎‏ ‎‏1361

معرفى اجمالى

كلمات المحققين، مجموعه علمى ارزشمندى است مشتمل بر سى رساله به قلم محقق داماد، علامه مجلسى، محقق كركى، علامه حلى و تعداد ديگرى از اعلام و محققين فقه، عقائد و فلسفه.

ساختار

در اين اثر، متن مقالات به چاپ سنگى با ذكر عناوين مطالب و برخى توضيحات در حاشيه كتاب ارائه شده است.

گزارش محتوا

از سى رساله ارائه‌شده در كتاب، چهار رساله در موضوع «رضاع» و پنج رساله بعد از آن در موضوع «خراج» و بقيه مقالاتى است در ديگر موضوعات فقهى و اعتقادى.

رسالات و مقالات مزبور عبارتند از:

1. «ضوابط الرضاع» يا رضاعيه: مقاله عربى مفصلى است در حدود 140 صفحه به قلم محقق داماد (متوفى 1041/1040ق) كه در آن موضوع شيرخوارگى و نسب را مورد مطالعه قرار داده است. اين رساله مشتمل بر يك مقدمه و سه استبانه و يك خاتمه است. نويسنده در اين رساله، به‌تفصيل، اقوال فقها و همه رواياتى را كه در اين‌باره وارد شده، تحليل كرده است .
2. «رسالة في الرضاع»: اثر علامه مجلسى (متوفى 1110ق)، رساله‌اى فارسى است كه در يك صفحه، نخست دوازده مسئله را كه در هريك، بر اثر رضاع، زن بر شوهر خود حرام مى‌شود، مطرح كرده و سپس به ترتيب در دوازده جواب دليل هريك را بيان نموده است .
3. «الرضاعية»: اثر محقق كركى (متوفى 940ق) است كه در موضوع خود بر ديگر رساله‌ها مقدم است، لذا حائز اهميت است. در اين مقاله سيزده صفحه‌اى نيز مسائل شيرخوارگى و احكامى كه بر آن بار مى‌شود به عربى نگارش شده است.
4. «الرضاعية»: رساله عربى فاضل قطيفى است، كه معاصر محقّق كركى و نقّاد كلمات وى بوده است.
5. «قاطعة اللجاج في حلّ الخراج»: محقق كركى اين رساله عربى را در ربيع‌الثانى سال 916ق در عراق نوشته است. از اين عنوان چنين به دست مى‌آيد كه بحث بر سر مسئله خراج فراوان بوده و او كوشيده است تا رساله‌اش حكم فصل‌الخطاب اين مباحث و جدال‌ها را داشته باشد. مسئله اصلى اين رساله، همان طور كه از فلسفه نگارش آن روشن مى‌شود، بحث از حليت اخذ خراج و بهره‌مندى از آن توسط شيعيان در عصر غيبت، با وجود سلاطين جور بوده است .
6. «السراج الوهاج لدفع عجاج قاطعة اللجاج»: اين رساله عربى كه رديه‌اى بر رساله محقق كركى است را فاضل قطيفى هشت سال بعد از رساله كركى در سال 924ق، زمانى كه رساله را در سمنان ديده نگاشته است. قطيفى در آغاز به اين سخن كركى كه به دلايل چندى در عراق ساكن شده و طبعاً مجبور به استفاده از اين قبيل اموال شده، اعتراض كرده و گفته است كه اين عذر نمى‌تواند مخالفت با شرع را توجيه كند؛ گو اينكه استنباط قطيفى آن بوده است كه كركى با اظهار اين مطلب خواسته است تا بدين‌وسيله زمينه روحى لازم را براى طرح مسئله فراهم كرده و توجيهى براى كار خود داشته باشد. به‌علاوه كه از نظر قطيفى، هيچ لزومى براى اقامت كركى در عراق وجود نداشته است .
7. «رسالة الخراجية»: مقدس اردبيلى (متوفى 993ق) نيز در اثبات حرمت خراج و به‌طور كلى، در صدد رد رساله خراجيه كركى است و هم‌زمان، از نقض آن كه توسط قطيفى نوشته شده، تأثير پذيرفته است .
8. «رسالة في الخراج»: اين نيز نوشته مقدس اردبيلى است. وى در آغاز اين رساله نيز بر عدم حلّيت اخذ خراج تأكيد كرده، روا بودن آن را بر چندين مسئله متوقف كرده است كه اثبات هركدام از آن‌ها به تعبير خود اردبيلى يك خرق عادت است. گفتنى است كه اين ديدگاه اردبيلى، تقريباً به‌طور كامل توسط فقهاى بعد و حتى ميان فقهاى برجسته پيشين، يك استثنا بشمار مى‌رود .
9. «الخراجية» يا «رسالة في حلّ الخراج»: اثر ماجد بن فلاح شيبانى است كه در نقض رساله اردبيلى و رساله قطيفى نوشته شده است. شيبانى در اصل گرفتن خراج و جواز آن با محقق كركى و برخى ديگر از فقها هم‌آواست .
10. «الرسالة السعدية»: نوشته علامه حلى، رساله‌اى در اصول اعتقادات است. نويسنده در ابتداى كتاب بر اين نكته تأكيد مى‌كند كه خداوند متعال تقليد در اعتقادات را حرام كرده است، بلكه بحث در اصول عقايد و تحصيل آن با استفاده از براهين قطعى را واجب كرده است .
11. «الاعتماد في شرح واجب الاعتقاد»: شرح عربى فاضل مقداد سيورى (متوفى 826ق) بر مقاله «واجب الاعتقاد على جميع العباد» علامه حلى است كه مشتمل است بر آن دسته از مسائل اصلى كه شناخت آنها واجب مى‌باشد و نيز حاوى اصول عبادات واجب است .
12. «الرسالة الفخرية في معرفة النية»: رساله عربى فخرالمحققين (متوفى 771ق) فرزند علامه حلى درباره نيت در عبادات است .
13. «المسئلة النافعة للمباحث الجامعة لأقسام الوارث» يا «رسالة ميراثية»: نوشته عميدالدين عبدالمطلب اعرجى عميدى (متوفى 754ق)، رساله‌اى عربى در تكميل «مسئلة المناسخات» خواجه نصيرالدين طوسى است .
14. «رسالة في ما لا تتم الصلاة فيه» يا «رسالة حريرية»: نوشته شيخ بهايى، رساله‌اى دو صفحه‌اى است كه در آن به بحث از نماز با كلاه، كمربند و مانند آن كه از حرير محض درست شده‌اند، پرداخته شده است .
15. «صيغ العقود»: نوشته محقق كركى (متوفى 940ق)، رساله عربى كوچكى است كه الفاظى را كه در عقود و ايقاعات واجب است تلفظ شوند، بيان نموده است. اين كتاب، بسيار مختصر نوشته شده است و مؤلف در پايان آن در مورد تفصيل مطالب آن مى‌نويسد: و احكام جميع آن عقود و ايقاعات در كتب ديگر علماى شيعه آمده است .
16. «رسالة في الجبر و الاختيار»: اثر وحيد بهبهانى (متوفى 1216ق)، رساله‌اى در موضوع علم كلام است كه به زبان عربى تأليف شده است.
17. «رسالة في الجبر و الاختيار»: به زبان فارسى، به قلم خواجه نصيرالدين طوسى (متوفى 653ق) تأليف شده است. اين مقاله همان گونه كه نويسنده در ابتداى آن اشاره مى‌كند به درخواست عده‌اى، در ده فصل تنظيم شده است .
18. «رسالة في مسئلة خلق الأفعال»: اثر علامه جلال‌الدين محمد دوانى (متوفى 908ق)، مقاله‌اى عربى درباره يكى از دشوارترين موضوعات با عنوان خلق افعال است. وى اين رساله را در سفرى به كاشان نوشته است .
19. «شرح الكلمات الخمس التي ذكرها الإمام على(ع) في شرح الحقيقة»: اين رساله را علامه حلى به درخواست يكى از برادران دينى نوشته است و موضوع آن، شرح كلمات پنج‌گانه‌اى است كه اميرالمؤمنين(ع) در پاسخ به سؤال كميل بن زياد نخعى درباره «حقيقت» فرموده است .
20. «رسالة في مسئله خلق الأعمال»: نوشته محقق داماد (متوفى 1040ق)، به زبان عربى است. وى در ابتداى مقاله، موضوع «خلق اعمال» را از مباحث مشكل و غوامض فلسفى برشمرده و گفته است: در كتب عقلى و فلسفى و شروحى مانند «الرواشح السماوية» كه در شرح اصول كافى نوشته شده، به تبيين اين موضوع پرداخته شده است. وى سبب نگارش اين مقاله مختصر را درخواست يكى از دوستان دانسته است .
21. «رسالة في الجبر و الاختيار»: تأليف علامه فيض كاشانى است در موضوع جبر و اختيار كه به تعبير وى از غوامضى است كه فهم‌ها در آن متحير مانده و افكار مردم در آن مضطرب شده است .
22. «رسالة في حقيقة الوجود»: به قلم مير سيد على شريف گرگانى (متوفى 816ق)، مقاله‌اى فلسفى به زبان فارسى است. در ابتداى اين رساله، نويسنده با ذكر تمثيل آفتاب، به بيان مراتب موجودات پرداخته است. ذكر اشعار و تماثيل سبب شده كه قدرى از سنگينى و دشوارى موضوع كاسته شود .
23. «رسالة في سرّ (أسرار) الصلاة»: اين رساله را شيخ‌الرئيس ابن سينا به جهت تبيين اسرار نماز، توجه قلب و ساير مقدمات نماز، تحرير و پس از خطبه‌اى كه در آن به تسبيح و تقديس خداوند پرداخته، آن را در سه موضوع، تدوين و هر موضوع را در يك فصل بيان كرده است .
24. «رسالة في شرح حديث كنت كنزاً مخفياً»: اين رساله را محيى‌الدين بن عربى بسيار مختصر و به عربى نوشته است. «اعيان ثابته» از اصطلاحات كليدى عرفان ابن عربى است كه بار اول به‌وسيله خود او وضع شد و عارفان و فيلسوفان به پيروى از وى در مسائل متعددى از جمله «علم حق»، «تجلى حق» و «آفرينش» از آن استفاده كردند . ابن عربى در ابتداى رساله، دليل نگارش آن را پاسخ به اشكال بزرگى مى‌داند كه بر اين حديث وارد شده، اما علما پاسخ روشنى به آن نداده‌اند. وى سپس چهار پاسخ ارائه مى‌دهد .
25. «رسالة في تحديد الكرّ»: اثر مجلسى دوم مؤلف «بحار الأنوار»، مقاله‌اى فارسى در يك صفحه است. در اين رساله، ابتدا ديدگاه علما در مقدار كرّ و در انتهاى آن هم مقدار فرسخ شرعى بيان شده است .
26. «رسالة في مفهوم الوجود»: مقاله مختصرى به قلم محقق داماد در تبيين فلسفى مفهوم وجود است.
27. «رسالة في ذبيحة أهل الكتاب»: نوشته شيخ بهايى (متوفى 1030ق)، رساله مستقلى است كه آن را بنا به درخواست شاه عباس كبير نگاشته است. او ابتدا نظر شمارى از علماى شيعه و سنى را با دليل‌ها و روايات مطرح‌شده، آورده و سپس به استنباط خود پرداخته است .
28. «مسئلة وجيزة في الغيببة»: نوشته سيد مرتضى (متوفى 436ق) درباره حل معضل غيبت امام منتظر نگاشته شده است. بين ادله اين رساله با ديگر مطالبى كه سيد در اين‌باره نوشته - خصوصاً المقنع في الغيبة - هيچ‌گونه اختلافى به چشم نمى‌خورد .
29. «رسالة في بيان أحكام أهل الآخرة»: نوشته سيد مرتضى (متوفى 436ق)، رساله كوچكى است كه در آن ديدگاه‌هاى متكلمين در شأن اهل آخرت مورد بررسى قرار گرفته است. بخشى از اين رساله ردّ بر افكار ابوالهذيل علاف معتزلى است .
30. «رسالة في مسئلة العصمة»: اثر سيد مرتضى (متوفى 436ق)، رساله كوتاهى است كه در آن مباحث مربوط به عصمت امام(ع) را به‌اختصار بيان كرده است. وى اين مباحث را به‌تفصيل در ديگر آثارش مانند «الشافي» مطرح كرده است .

وضعيت كتاب

كتاب به چاپ سنگى با ذكر فهرست اجمالى مطالب در ابتدا و فهرست تفصيلى مطالب در انتهاى آن منتشر شده است.

منابع مقاله

1. متن كتاب.
2. جعفريان، رسول، «منابع فكر و فقه سياسى شيعه در دوره صفوى، مرورى بر رساله‌هاى خراجيه»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله حكومت اسلامى، پاييز 1380، شماره 21، صفحه 174 تا 201.
3. نوربخش، سيما سادات، «زندگى، آثار و انديشه‌هاى جلال‌الدين دوانى»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله تحقيقات اسلامى، سال سيزدهم، بهار و تابستان 1378، شماره 1 و 2، ص207 تا 228.
4. [[:noormags:63690|شجارى، مرتضى، «اعيان ثابته از ديدگاه ابن عربى و ملا صدرا»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله مقالات و بررسى‌ها، تابستان 1379، شماره 67، صفحه 55 تا 66]].
5. گرجى، ابوالقاسم، تاريخ فقه و فقها، تهران، سازمان مطالعه و تدوين كتب علوم انسانى دانشگاه‌ها (سمت)، چاپ سوم، 1379]].
6. [[:noormags:968140|لشكرى، سارا، «مسئله عصمت به روايت سيد مرتضى - عصمت در آثار كلامى سيد مرتضى با تمركز بر كتاب تنزيه الأنبياء و الأئمة»، پايگاه مجلات تخصصى نور، كتاب ماه دين، بهمن 1391، شماره 184، صفحه 32-27]].