الرواشح السماوية في شرح الأحادیث الإمامية: تفاوت میان نسخه‌ها

[[میرداماد، محمدباقر بن محمد]] (نویسنده)

'''الرواشح السماوية في شرح الأحاديث الإمامية''' اثر [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|محمدباقر بن محمدحسینى استرآبادى]] مشهور به [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|ميرداماد]] شهرت وى كه در حكمت و فلسفه است و نوشته‌هاى فلسفى او، مدار مباحث عالى عقلى در حوزه‌هاى علمى؛ امّا تصدّى كرسى درس حكمت، او را از علوم نقلى غافل نساخته، بلكه بخش وسيعى از تأليفات وى در زمينه فقه و حديث و... است.

يكى از نوشته‌هاى [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|ميرداماد]] كه در زمينه علوم نقلى به رشته تحرير درآمده، كتاب «الرواشح السماوية في شرح الأحاديث الامامية»<ref>راشح و راشحة: ما یجری من الماء خلال الحجارة</ref>است كه يك دوره مباحث حديث شناسى در آن مطرح شده است.

نظر [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|ميرداماد]] درباره عبدالعظيم حسنى اين است كه اگر هيچ نصى بر وثاقت وى وجود نداشته باشد، الاّ جمله معروفى كه امام هادى(ع) [پس از اينكه عبدالعظيم حسنى دين خويش را بر آن امام عرضه كرد] بيان فرمود، براى وثاقت او كافى است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/5306/1/50 همان]</ref>  

[[میرداماد، محمدباقر بن محمد|ميرداماد]] منظور از «بعض الأصحاب» را عبداللّه بن بكير می‌داند و او را با توجه به گفتار [[شهيد ثانى]]، غير امامى می‌شمارد و سپس اقوال برخى از علما را نسبت به عبداللّه بن بكير و روايات او نقل مى‌كند و به بحث درباره شخصيت او می‌پردازد.

راشحه نهم: مشهور است كه چون اسماعيل بن ابى زياده سكونى، عامى است، لذا احاديث او مطروح و غير مقبول می‌باشد؛ امّا [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|ميرداماد]] معتقد است كه علاوه بر غلط بودن اين مطلب، سكونى ثقه است و احاديث او موثق است.

راشحه دهم: در اين راشحه، بحث از جرح و تعديل است و نظر [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|ميرداماد]] اين است كه جرح و تعديل اگر از باب نقل و شهادت باشد، حجت شرعى است؛ ولى اگر اجتهاد باشد، قابل اعتماد نيست.

راشحه پانزدهم: بحث درباره صفوان بن يحيى است كه او رواياتى را از [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] نقل كرده است. با اينكه وى عصر حضرت را درك نكرده است، پس چگونه اصحاب احاديث او را تصحيح كرده، در اصحاب اجماع از طبقه سوم قرار داده‌اند؟ روايات او از [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] با واسطه بوده و عدم ذكر واسطه، با «صحت» منافات دارد. [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|ميرداماد]] بعد از بيان اشكال، به پاسخ اين سؤال می‌پردازد و در نهایت هم (با توجه به سخنانى كه درباره او نقل مى‌كند) می‌فرمايد كه هرگز اسقاط از قبل صفوان، حديث او را از «صحت» خارج نمى‌كند.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/5306/1/65 همان، ص65]</ref>  

راشحه شانزدهم: بحث اين راشحه، درباره مراسيل ابن عمير است و در نهایت، نظر [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|ميرداماد]] اين است كه در حقيقت، مراسيل او مسانيد است؛ نه اينكه مراسيل او حكم مسانيد را دارد (چنانچه توهم می‌شود).<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/5306/1/67 همان، ص67]</ref>  

راشحه بيست و ششم: بحث درباره ابن سنان است كه بين ابوعبداللّه محمد بن خالد برقى و اسماعيل بن جابر واقع شده است. نظر [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|ميرداماد]] اين است كه اين شخص، محمد بن سنان است كه مشهور، عدم وثاقت اوست؛ نه عبداللّه بن سنان كه وثاقت او اتفاقى است. چون برقى و محمد بن سنان در يك طبقه هستند و هر دو از اصحاب [[امام رضا(ع)]] هستند؛ ولى عبداللّه بن سنان از اصحاب [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/5306/1/88 همان، ص88]</ref>  

راشحه سى و دوم: در اين بخش، بحث درباره تعارض جرح و تعديل است كه در صورت تعارض، كدام يك متقدّم است؟ نظر [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|ميرداماد]] اين است كه هيچ كدام رجحانى بر ديگرى ندارد و نظرى را كه قائل به تقدم جرح است، رد مى‌كند.

راشحه سى و سوم: بحث از اين است كه اگر فردى توثيق شد و اين فرد از كسى روايت كرد، آيا بدون اينكه تصريح به وثاقت فرد دوم شود، فرد دوم هم ثقه است يا نه؟ نظرات متعددى در اينجا مطرح است كه به طرح آن نظرها و بحث درباره آنها پرداخته شده است. نظر [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|ميرداماد]] اين است كه اگر كسى عادت او اين باشد كه جز از «عدل» روايت نمى‌كند، نقل روايت او به منزله توثيق و تعديل آن فرد است و الاّ نه.

[[میرداماد، محمدباقر بن محمد|ميرداماد]] درباره اخبار تحريف شده می‌فرمايد كه تحريفها دو دسته هستند: يا تحريف در اثر زياد شدن است و يا كم شدن و يا جايگزين كردن چيزى به جاى چيز ديگر و هر سه قسم هم يا در متن صورت می‌پذيرد و يا در سند. وى احاديث متعددى را ذكر مى‌كند كه يا از جهت سند و يا متن، تحريف شده‌اند و از جمله، حديث منقول از امام باقر(ع) است در بحث توحيد كه حضرت در ضمن حديث می‌فرمايد: «لعل النمل الصغار يتوهّم أن للّه تعالى زبانيين». زبانى، شاخك مورچه را مى گويند؛ ولى اين كلمه تحريف شده است به زبانيتين[ كه اين تحريف، همچنان در روايت «بحار» هست<ref>بحارالانوار، مجلسی، ج۶۹، ص293</ref>) (و زبانيه به فرشتگان عذاب مى گويند).<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/169/195 جوادی، قاسم؛ ص 195-196]</ref>  

[[میرداماد، محمدباقر بن محمد|ميرداماد]] می‌فرمايد كه تصحيف بر دو قسم است:

بعد از بيان تصحيفات محسوس لفظى به بحث از معقول معنوى می‌پردازد و می‌فرمايد كه منظور، آن تصحيفاتى است كه در معنا تحقق پيدا كرده است؛ يعنى لفظ حديث را به همان نحو كه وارد شده، ذكر می‌كنند؛ ولى معنايى كه بيان می‌شود، مطابق منظور گوينده نيست. وى در جمله احاديثى كه دچار تحريف معنوى شده‌اند، حديث منزلت را ذكر مى‌كند. بعد به تصحيفاتى كه در عصر خود [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|ميرداماد]] اتفاق افتاده، چه در لفظ و چه در معنا می‌پردازد؛ از جمله اين تصحيفات آن است كه در زيارت عاشورا اتفاق افتاده است كه كلمه «تايعت» در جمله «اللّهمّ العن العصابة الّتى جاهدت الحسين -عليه‌السلام - و شايعت و بايعت و تايعت على قتله» را به «تابعت» تبديل كرده‌اند.<ref>اكنون نيز در «مفاتيح الجنان» كلمه «تابعت» وجود دارد و همچنين، در زيارت عاشوراهایى كه در اختيار مردم است.</ref> همچنين، روايتى كه درباب متعه است كه «اگر منعى صورت نمی‌پذيرفت، مازنى الا شفى». در اين روايت، شفى درست است نه شقى؛ و شفى به معنى قليل است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/169/196 جوادی، قاسم؛ ص 197-196]</ref>

[[میرداماد، محمدباقر بن محمد|ميرداماد]]، بدترين قسم از اقسام خبر ضعيف را خبر موضوع می‌داند. سپس اقسام احاديث موضوع را بيان مى‌كند. نظر ايشان اين است كه قطعا بين روايات ما روايت جعلى و ساختگى وجود دارد؛ چون هم در روايات پيامبر و هم روايات [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]]، خبر از روايات ساختگى داده شده است. از پيامبر نقل شد كه فرمود: «ستكثر بعدى القالة علىّ»؛ يا در روايت ديگر حضرت فرمود: «يكذّب علىّ بعدى». در روايتى از [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] آمده است كه فرمود: «لكل رجل منّا رجلا يكذب عليه». [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|ميرداماد]] می‌گوید: اگر اين احاديث درست باشند، پس روايات جعلى وجود دارد؛ چون پيامبر(ص) و [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] خبر داده‌اند و اگر اين روايات را پيامبر(ص) و [[امام جعفر صادق(ع)|امام صادق(ع)]] بيان نفرموده باشند، خود اين روايات ساختگى هستند. پس آنچه مسلم است، ساختگى بودن برخى از روايات است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/169/196 جوادی، قاسم؛ ص 196-197]</ref>

[[میرداماد، محمدباقر بن محمد|ميرداماد]]، سپس جريانى را كه بين عايشه و ابوهريره اتفاق افتاده را نقل مى‌كند كه ابوهريره روايتى از پيامبر نقل كرد. عايشه به او گفت: كى پيامبر چنين چيزى فرمود؟ گفت: هنگامى كه پدرت را به خلافت نصب كرد!

مؤلف، بعد از شرح اقسام چند گانه، می‌پردازد به تصحيف‍ ديگرى كه اتفاق افتاده است، چه عمدا و چه سهوا. راوى، گاه كلام خود را مسندا نقل مى‌كند و گا كلمات حكما را به پيامبر نسبت می‌دهد<ref>آقاى مونتگمرى وات در كتاب «فلسفه و كلام اسلامى» (ص87)، همين نظر را اظهار مى دارد: بيشتر اقوال حكيمانه موروثى خاورميانه نيز به [حضرت] محمد(ص) نسبت داده مى شد</ref> گاه كلامى را مى شنود و در آنها يك جمله (كه ربطى به حديث ندارد)، خيال مى‌كند كه جزو حديث است؛ بعد آن را به عنوان حديث نقل مى‌كند. نكته‌اى كه در اين بخش قابل تأمل است، اين است كه [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|ميرداماد]] در اين بخش، بيان مى‌كند كه يكى از كار جاعلان حديث، اين بوده كه حديث ضعيف السند را با سند صحيح نقل می‎كردند كه اگر چنين كارى صورت پذيرفته باشد، براى سند صحيح هم مشكل ايجاد می‌شود و بايد به سراغ راه ديگرى جهت پذيرش روايات رفت.(ربما وجد حديثا ضعيف الاسناد، فركب له اسنادا صحيحا للترويج).<ref>همان، ص198</ref>

مرحوم [[میرداماد، محمدباقر بن محمد|مير]]، در بخش پایانى با اشاره به وضعيّتى كه در عصر امويان و عباسيان به وجود آمد، معتقد است كه در اين عصر، احاديثى ساخته شد و اين احاديث به صحاح راه پيدا كرد كه آثار «جعل» در آنها مشهود است و در عين حال، نقل می‌شوند و هيچ تعرضى هم نسبت به آنها نمی‌شود.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/169/200 جوادی، قاسم؛ ص 200]</ref>