هداية القاري إلی تجويد كلام الباري: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۲۳: | خط ۲۳: | ||
| شابک = | | شابک = | ||
| تعداد جلد =2 | | تعداد جلد =2 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =21781 | ||
| کتابخوان همراه نور =20733 | |||
| کد پدیدآور =13249 | | کد پدیدآور =13249 | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| خط ۴۴: | خط ۴۵: | ||
نویسنده در فصول ابتدایی مقدمه کتاب، به شرح حال حفص و عاصم کوفی پرداخته و سپس، ضمن اشاره به اسنادی که به روایت حفص از عاصم منجر می‌شود، به ذکر مبادی علم تجوید و بیان مراتب قرائت، همت نهاده است. | نویسنده در فصول ابتدایی مقدمه کتاب، به شرح حال حفص و عاصم کوفی پرداخته و سپس، ضمن اشاره به اسنادی که به روایت حفص از عاصم منجر می‌شود، به ذکر مبادی علم تجوید و بیان مراتب قرائت، همت نهاده است. | ||
در پایان، به معرفی ارکان قرآن کریم و نیز معنای لحن و اشتباه در قرائت و مقصود از آن در این کتاب، پرداخته است<ref>ر.ک: مقدمه کتاب، ج1، ص29-51</ref>. | در پایان، به معرفی ارکان قرآن کریم و نیز معنای لحن و اشتباه در قرائت و مقصود از آن در این کتاب، پرداخته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21781/1/29 ر.ک: مقدمه کتاب، ج1، ص29-51]</ref>. | ||
باب اول، در سه فصل، به مبحث مخارج حروف، اختصاص یافته است. در فصل نخست، به اختلاف علمای قرائت و لغت در تعداد مخارج حروف پرداخته شده است. در این زمینه، سه مذهب وجود دارد: | باب اول، در سه فصل، به مبحث مخارج حروف، اختصاص یافته است. در فصل نخست، به اختلاف علمای قرائت و لغت در تعداد مخارج حروف پرداخته شده است. در این زمینه، سه مذهب وجود دارد: | ||
# مذهب [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سیبویه]] و تابعین وی، مانند شاطبی و ابن بری که مخارج حروف را 16 عدد دانسته‌اند. | # مذهب [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سیبویه]] و تابعین وی، مانند شاطبی و ابن بری که مخارج حروف را 16 عدد دانسته‌اند. | ||
# مذهب فراء، جرمی، قطرب، ابن کیسان و تابعین آنها که معتقدند مخارج حروف، 14 عدد می‌باشد. | # مذهب فراء، جرمی، قطرب، ابن کیسان و تابعین آنها که معتقدند مخارج حروف، 14 عدد می‌باشد. | ||
# مذهب [[خلیل بن احمد]]، استاد [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سیبویه]] و تابعین وی، مانند حافظ ابن جزری و... که مخارج حروف را 17 عدد شمرده‌اند<ref>ر.ک: متن کتاب، همان، ص60-61</ref>. | # مذهب [[خلیل بن احمد]]، استاد [[سیبویه، عمرو بن عثمان|سیبویه]] و تابعین وی، مانند حافظ ابن جزری و... که مخارج حروف را 17 عدد شمرده‌اند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21781/1/60 ر.ک: متن کتاب، همان، ص60-61]</ref>. | ||
نویسنده خود قول سوم را پذیرفته و در فصل دوم، به تفصیل و توضیح آن و در فصل سوم، به بیان القاب حروف، پرداخته است<ref>ر.ک: همان، ص62-70</ref>. | نویسنده خود قول سوم را پذیرفته و در فصل دوم، به تفصیل و توضیح آن و در فصل سوم، به بیان القاب حروف، پرداخته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21781/1/62 ر.ک: همان، ص62-70]</ref>. | ||
در باب دوم، در شش فصل، به بیان صفات حروف، پرداخته شده است. نویسنده در فصل اول، به بررسی اقوال علما در عدد صفات حروف پرداخته است. برخی از علما، آن را 44 صفت، برخی 43 صفت و برخی 14 صفت دانسته‌اند. برخی نیز بیشتر و یا کمتر از این اعداد را مطرح نموده‌اند، اما بر طبق نظر مشهور علما، صفات حروف، 17 مورد می‌باشد. این نظریه، مورد قبول حافظ ابن جزری در دو کتاب «المقدمة الجزرية» و «الطيبة» است و شارحان این دو کتاب نیز از آن تبعیت نموده‌اند. این صفات، به دو دسته صفات اصلی و عرضی، تقسیم شده است. صفات اصلی، صفاتی هستند که ملازم حروف بوده و در هیچ‌یک از احوال، از آن مفارقت ندارند، مانند جهر، استعلاء، اطباق و قلقله. | در باب دوم، در شش فصل، به بیان صفات حروف، پرداخته شده است. نویسنده در فصل اول، به بررسی اقوال علما در عدد صفات حروف پرداخته است. برخی از علما، آن را 44 صفت، برخی 43 صفت و برخی 14 صفت دانسته‌اند. برخی نیز بیشتر و یا کمتر از این اعداد را مطرح نموده‌اند، اما بر طبق نظر مشهور علما، صفات حروف، 17 مورد می‌باشد. این نظریه، مورد قبول حافظ ابن جزری در دو کتاب «المقدمة الجزرية» و «الطيبة» است و شارحان این دو کتاب نیز از آن تبعیت نموده‌اند. این صفات، به دو دسته صفات اصلی و عرضی، تقسیم شده است. صفات اصلی، صفاتی هستند که ملازم حروف بوده و در هیچ‌یک از احوال، از آن مفارقت ندارند، مانند جهر، استعلاء، اطباق و قلقله. | ||
اما صفات عرضی، به صفاتی گفته می‌شود که در بعضی از احوال، عارض بر حروف شده و در برخی احوال، به علت سببی، از آن منفک می‌شوند، مانند تفخیم و ترقیق، اظهار و ادغام، مد و قصر و...<ref>ر.ک: همان، ص77-78</ref>. | اما صفات عرضی، به صفاتی گفته می‌شود که در بعضی از احوال، عارض بر حروف شده و در برخی احوال، به علت سببی، از آن منفک می‌شوند، مانند تفخیم و ترقیق، اظهار و ادغام، مد و قصر و...<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21781/1/77 ر.ک: همان، ص77-78]</ref>. | ||
در فصل دوم، به بیان صفات اصلی پرداخته شده است. این صفات خود به دو قسمت ذوات‌الاضداد و قسم بدون ضد تقسیم می‌شود. صفات ذوات‌الاضداد ده صفت بوده و عبارتند از: جهر و ضد آن همس؛ رخو و ضد آن شدت و توسط؛ استفال و ضد آن استعلاء؛ انفتاح و ضد آن اطباق؛ اصمات و ضد آن اذلاق. | در فصل دوم، به بیان صفات اصلی پرداخته شده است. این صفات خود به دو قسمت ذوات‌الاضداد و قسم بدون ضد تقسیم می‌شود. صفات ذوات‌الاضداد ده صفت بوده و عبارتند از: جهر و ضد آن همس؛ رخو و ضد آن شدت و توسط؛ استفال و ضد آن استعلاء؛ انفتاح و ضد آن اطباق؛ اصمات و ضد آن اذلاق. | ||
صفات بدون ضد، هفت عدد بوده و عبارتند از: صفیر، قلقله، لین، انحراف، تکرار، تفشی و استطاله<ref>ر.ک: همان، ص79</ref>. | صفات بدون ضد، هفت عدد بوده و عبارتند از: صفیر، قلقله، لین، انحراف، تکرار، تفشی و استطاله<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21781/1/79 ر.ک: همان، ص79]</ref>. | ||
تقسیم صفات با توجه به قوت و ضعف، شناخت چگونگی استخراج صفات هر حرف به‌وسیله مفرد آن، توزیع صفات بر حروف هجائیه به‌حسب ترتیب آنها در مخارج و صفات عرضیه، عناوین سایر فصول این باب می‌باشد<ref>ر.ک: همان، ص95-103</ref>. | تقسیم صفات با توجه به قوت و ضعف، شناخت چگونگی استخراج صفات هر حرف به‌وسیله مفرد آن، توزیع صفات بر حروف هجائیه به‌حسب ترتیب آنها در مخارج و صفات عرضیه، عناوین سایر فصول این باب می‌باشد<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21781/1/95 ر.ک: همان، ص95-103]</ref>. | ||
باب سوم، درباره تفخیم و ترقیق می‌باشد. نویسنده در این باب، ابتدا معنای لغوی و اصطلاحی این دو واژه را مورد بحث و بررسی قرار داده و سپس، به موضوعاتی همچون سخن در مورد حروف مفخمه با وجهی واحد، شروط ترقیق و تفخیم و... پرداخته است<ref>ر.ک: همان، ص104-132</ref>. | باب سوم، درباره تفخیم و ترقیق می‌باشد. نویسنده در این باب، ابتدا معنای لغوی و اصطلاحی این دو واژه را مورد بحث و بررسی قرار داده و سپس، به موضوعاتی همچون سخن در مورد حروف مفخمه با وجهی واحد، شروط ترقیق و تفخیم و... پرداخته است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21781/1/104 ر.ک: همان، ص104-132]</ref>. | ||
در باب چهارم، به بیان فرق میان ضاد معجمه و ظای مشاله<ref>ر.ک: همان، ص137</ref> و در باب پنجم، به بیان فرق میان نون ساکنه و تنوین پرداخته شده<ref>ر.ک: همان، ص155</ref> و در باب ششم، در ضمن هفت مسئله زیر، مباحث مربوط به غنه و احکام و اقوال علما پیرامون آن، مورد بحث قرار گرفته است: تعریف غنه، محل آن، مخرج آن، مراتب آن، مقدار آن، کیفیت ادای آن و سخن در تثبیت حروف غنه در مخرج آن یا نقل آن به مخرج غیرش. | در باب چهارم، به بیان فرق میان ضاد معجمه و ظای مشاله<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21781/1/137 ر.ک: همان، ص137]</ref> و در باب پنجم، به بیان فرق میان نون ساکنه و تنوین پرداخته شده<ref>ر.ک: همان، ص155</ref> و در باب ششم، در ضمن هفت مسئله زیر، مباحث مربوط به غنه و احکام و اقوال علما پیرامون آن، مورد بحث قرار گرفته است: تعریف غنه، محل آن، مخرج آن، مراتب آن، مقدار آن، کیفیت ادای آن و سخن در تثبیت حروف غنه در مخرج آن یا نقل آن به مخرج غیرش. | ||
در پایان این باب، یک خاتمه درباره ملخص باب غنه ذکر شده است<ref>ر.ک: همان، ص175-186</ref>. | در پایان این باب، یک خاتمه درباره ملخص باب غنه ذکر شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21781/1/175 ر.ک: همان، ص175-186]</ref>. | ||
باب هفتم، به بیان احکام میم ساکن<ref>ر.ک: همان، ص188</ref>، باب هشتم، به بیان احکام لام ساکن اختصاص یافته<ref>ر.ک: همان، ص198</ref> و در باب نهم به بیان مثلین، متقاربین، متجانسین و متباعدین و اقسام هریک، پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص211</ref>. | باب هفتم، به بیان احکام میم ساکن<ref>ر.ک: همان، ص188</ref>، باب هشتم، به بیان احکام لام ساکن اختصاص یافته<ref>ر.ک: همان، ص198</ref> و در باب نهم به بیان مثلین، متقاربین، متجانسین و متباعدین و اقسام هریک، پرداخته شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21781/1/211 ر.ک: همان، ص211]</ref>. | ||
باب دهم، به مباحث مربوط به ادغام و اقسام و احکام آن، از جمله اسباب، فایده، شروط، کیفیت و موانع ادغام اختصاص یافته<ref>ر.ک: همان، ص224</ref> و در باب یازدهم، موضوعات مربوط به مد و قصر، مانند تعریف، حروف، شروط و اقسام مد، مانند مد اصلی و مد فرعی و... مطرح شده<ref>ر.ک: همان، ص259</ref> و در باب دوازدهم (باب آخر جلد اول)، وقف، ابتدا، قطع و سکت، معرفی شده است<ref>ر.ک: همان، ص376</ref>. | باب دهم، به مباحث مربوط به ادغام و اقسام و احکام آن، از جمله اسباب، فایده، شروط، کیفیت و موانع ادغام اختصاص یافته<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21781/1/224 ر.ک: همان، ص224]</ref> و در باب یازدهم، موضوعات مربوط به مد و قصر، مانند تعریف، حروف، شروط و اقسام مد، مانند مد اصلی و مد فرعی و... مطرح شده<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21781/1/259 ر.ک: همان، ص259]</ref> و در باب دوازدهم (باب آخر جلد اول)، وقف، ابتدا، قطع و سکت، معرفی شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21781/1/376 ر.ک: همان، ص376]</ref>. | ||
باب سیزدهم تا بیستم، در جلد دوم کتاب، جای گرفته است. نویسنده در باب سیزدهم، در دو فصل، به موضوع کلمات مقطوع و موصول، پرداخته است. در فصل اول، مقدمه جزریه حافظ ابن جزری ملاک و معیار بوده و بر طبق آن، کلمات مقطوع و موصول، به سه قسمت مقطوع بالاتفاق، موصول بالاتفاق و مختلف‌فیه تقسیم شده و هریک، به‌صورت مفصل، توضیح داده شده است. در فصل دوم به بیان سه قسم مزبور از غیر کتاب یادشده پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ج2، ص3-42</ref>. | باب سیزدهم تا بیستم، در جلد دوم کتاب، جای گرفته است. نویسنده در باب سیزدهم، در دو فصل، به موضوع کلمات مقطوع و موصول، پرداخته است. در فصل اول، مقدمه جزریه حافظ ابن جزری ملاک و معیار بوده و بر طبق آن، کلمات مقطوع و موصول، به سه قسمت مقطوع بالاتفاق، موصول بالاتفاق و مختلف‌فیه تقسیم شده و هریک، به‌صورت مفصل، توضیح داده شده است. در فصل دوم به بیان سه قسم مزبور از غیر کتاب یادشده پرداخته شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/22219/1/3 ر.ک: همان، ج2، ص3-42]</ref>. | ||
در باب چهاردهم، مسائل مربوط به «هاء» تأنیث که در قرآن کریم، با دو رسم (مرسوم به «هاء» و مسمی به تاء مربوطه و مرسوم به «تاء» و مسمی به تاء مفتوحه یا مجروره یا مبسوطه) آمده، مطرح گردیده<ref>ر.ک: همان، ص52</ref> و در باب پانزدهم، به همزه وصل و قطع، پرداخته شده است. از جمله مباحث مطرح‌شده در این باب، عبارتند از: وجود همزه وصل در اسامی و افعال و حروف؛ تعریف همزه قطع؛ همزه قطع مفتوحه، مکسوره و مضمومه و موضع وجود هریک و اجتماع همزه وصل و قطع با هم و وجوه مختلف تقدم هریک بر دیگری<ref>ر.ک: همان، ص67-89</ref>. | در باب چهاردهم، مسائل مربوط به «هاء» تأنیث که در قرآن کریم، با دو رسم (مرسوم به «هاء» و مسمی به تاء مربوطه و مرسوم به «تاء» و مسمی به تاء مفتوحه یا مجروره یا مبسوطه) آمده، مطرح گردیده<ref>ر.ک: همان، ص52</ref> و در باب پانزدهم، به همزه وصل و قطع، پرداخته شده است. از جمله مباحث مطرح‌شده در این باب، عبارتند از: وجود همزه وصل در اسامی و افعال و حروف؛ تعریف همزه قطع؛ همزه قطع مفتوحه، مکسوره و مضمومه و موضع وجود هریک و اجتماع همزه وصل و قطع با هم و وجوه مختلف تقدم هریک بر دیگری<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/22219/1/67 ر.ک: همان، ص67-89]</ref>. | ||
در سایر ابواب کتاب، به‌ترتیب، به موضوعات زیر پرداخته شده است: وقف بر اواخر کلمات؛ استعاذه؛ بسمله؛ موارد و احکامی که مراعات آن در مورد قرائت حفص از عاصم لازم است؛ مسائل مربوط به تکبیر. | در سایر ابواب کتاب، به‌ترتیب، به موضوعات زیر پرداخته شده است: وقف بر اواخر کلمات؛ استعاذه؛ بسمله؛ موارد و احکامی که مراعات آن در مورد قرائت حفص از عاصم لازم است؛ مسائل مربوط به تکبیر. | ||
| خط ۸۱: | خط ۸۲: | ||
فهرست مطالب هر جلد در انتهای همان جلد آمده و فهرست تراجم اعلام به‌همراه فهرست منابع خطی و مطبوع، در انتهای جلد دوم آمده است. | فهرست مطالب هر جلد در انتهای همان جلد آمده و فهرست تراجم اعلام به‌همراه فهرست منابع خطی و مطبوع، در انتهای جلد دوم آمده است. | ||
در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع<ref>مثلا ر.ک: پاورقی، ج1، ص303</ref>، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است<ref>مثلا ر.ک: همان، ص307</ref>. | در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع<ref>مثلا [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21781/1/303 ر.ک: پاورقی، ج1، ص303]</ref>، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است<ref>مثلا [https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/21781/1/307 ر.ک: همان، ص307]</ref>. | ||
==پانویس == | ==پانویس == | ||