التعريف و الإعلام في ما أبهم من الأسماء و الأعلام في القرآن الكريم: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
| شابک = | | شابک = | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =39458 | ||
| کد پدیدآور =01477 | | کد پدیدآور =01477 | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| خط ۳۳: | خط ۳۳: | ||
نویسنده در پایان کتاب انگیزه خویش را اینگونه بیان میدارد: | نویسنده در پایان کتاب انگیزه خویش را اینگونه بیان میدارد: | ||
انگیزه من از نوشتن این کتاب، این است که شخصی بهطور مکتوب درباره نامهای مبهم در قرآن از من پرسید؛ من نیز آنچه از گذشته و حال و... میدانستم، نوشتم<ref>ر.ک: شریفی، معصومه؛ رفیعی، محسن، ص161</ref>. | انگیزه من از نوشتن این کتاب، این است که شخصی بهطور مکتوب درباره نامهای مبهم در قرآن از من پرسید؛ من نیز آنچه از گذشته و حال و... میدانستم، نوشتم<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1704/161 ر.ک: شریفی، معصومه؛ رفیعی، محسن، ص161]</ref>. | ||
و در ادامه اظهار میدارد: | و در ادامه اظهار میدارد: | ||
در اینباره پژوهشی گسترده نکردم؛... زیرا این کتاب، پاسخی است گذرا و درخور فهم، به سؤالکننده ...<ref>ر.ک: همان</ref>. | در اینباره پژوهشی گسترده نکردم؛... زیرا این کتاب، پاسخی است گذرا و درخور فهم، به سؤالکننده ...<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1704/161 ر.ک: همان]</ref>. | ||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
ترتیب کتاب [[سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله|سهیلی]] بدین گونه است که از سوره «فاتحه» آغاز میکند و به سوره «فلق» به پایان میرساند، ولی به مبهمات همه سورههای قرآن نپرداخته، بلکه از مبهمات 29 سوره غفلت ورزیده است. این سورهها عبارتند از: «عنکبوت، فاطر، شوری، ذاریات، حدید، تغابن، طلاق، ملک، دهر، مرسلات، نبأ، نازعات، مطففین، انشقاق، اعلی، غاشیه، ضحی، انشراح، قدر، بینه، زلزله، عادیات، قارعه، تکاثر، عصر، نصر، اخلاص، ناس»<ref>ر.ک: همان</ref>. | ترتیب کتاب [[سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله|سهیلی]] بدین گونه است که از سوره «فاتحه» آغاز میکند و به سوره «فلق» به پایان میرساند، ولی به مبهمات همه سورههای قرآن نپرداخته، بلکه از مبهمات 29 سوره غفلت ورزیده است. این سورهها عبارتند از: «عنکبوت، فاطر، شوری، ذاریات، حدید، تغابن، طلاق، ملک، دهر، مرسلات، نبأ، نازعات، مطففین، انشقاق، اعلی، غاشیه، ضحی، انشراح، قدر، بینه، زلزله، عادیات، قارعه، تکاثر، عصر، نصر، اخلاص، ناس»<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1704/161 ر.ک: همان]</ref>. | ||
در ابتدای کتاب مقدمه تحقیق ارائه شده است. | در ابتدای کتاب مقدمه تحقیق ارائه شده است. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
محقق، ابتدای مقدمهاش را به زندگی [[سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله|عبدالرحمن بن عبدالله سهیلی]] اختصاص داده، سپس به معرفی اجمالی از این اثر پرداخته و در انتها روش تحقیق خویش را ارائه داده است<ref>ر.ک: مقدمه تحقیق، ص3-11</ref>. | محقق، ابتدای مقدمهاش را به زندگی [[سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله|عبدالرحمن بن عبدالله سهیلی]] اختصاص داده، سپس به معرفی اجمالی از این اثر پرداخته و در انتها روش تحقیق خویش را ارائه داده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39458/1/3 ر.ک: مقدمه تحقیق، ص3-11]</ref>. | ||
[[سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله|سهیلی]] در مقدمهای ارزشمند اظهار میدارد که مطالب این موضوع را بهطور اختصار و به ایجاز آورده است. نیز در همان مقدمه به موضوع کتاب، اهمیت دانش مبهمات نزد پیشینیان و فایده این دانش پرداخته است<ref>ر.ک: شریفی، معصومه؛ رفیعی، محسن، ص161</ref>. | [[سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله|سهیلی]] در مقدمهای ارزشمند اظهار میدارد که مطالب این موضوع را بهطور اختصار و به ایجاز آورده است. نیز در همان مقدمه به موضوع کتاب، اهمیت دانش مبهمات نزد پیشینیان و فایده این دانش پرداخته است<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1704/161 ر.ک: شریفی، معصومه؛ رفیعی، محسن، ص161]</ref>. | ||
تعداد آیههایی که نویسنده به آنها پرداخته، به 294 مورد میرسد. شیوه او در نگارش مبهمات اینگونه است که غالباً نام سوره را مینویسد، سپس آیه مبهم را به ترتیبی که در قرآن آمده، میآورد؛ آنگاه با پایان یافتن هر آیه، به آیه جدید میپردازد و به همین ترتیب تا پایان سوره ادامه میدهد. روش [[سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله|سهیلی]] در تفسیر مبهمات، این است که در درجه اول به خود «قرآن» تکیه میکند و در تفسیر مبهمات از آیات دیگر مدد میگیرد. چنانچه تفسیر مبهم را در قرآن نیافت، از سنت پیامبر(ص)، بهره میگیرد و درصورتیکه تفسیر مبهم را در قرآن و سنت نیافت، به سخنان صحابه و تابعین روی میآورد، ولی در بیشتر موارد به هنگام نقل از آنان، به نامشان تصریح نمیکند. البته بیشتر این سخنان را به [[ابن عباس، عبدالله بن عباس|عبدالله بن عباس]]، [[ابن مسعود، احمد بن علی|ابن مسعود]]، سعید بن جبیر، حسن، قتاده، عطاء بن ابیرباح، ربیع بن انس و وهب بن منبه ارجاع میدهد<ref>ر.ک: همان</ref>. | تعداد آیههایی که نویسنده به آنها پرداخته، به 294 مورد میرسد. شیوه او در نگارش مبهمات اینگونه است که غالباً نام سوره را مینویسد، سپس آیه مبهم را به ترتیبی که در قرآن آمده، میآورد؛ آنگاه با پایان یافتن هر آیه، به آیه جدید میپردازد و به همین ترتیب تا پایان سوره ادامه میدهد. روش [[سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله|سهیلی]] در تفسیر مبهمات، این است که در درجه اول به خود «قرآن» تکیه میکند و در تفسیر مبهمات از آیات دیگر مدد میگیرد. چنانچه تفسیر مبهم را در قرآن نیافت، از سنت پیامبر(ص)، بهره میگیرد و درصورتیکه تفسیر مبهم را در قرآن و سنت نیافت، به سخنان صحابه و تابعین روی میآورد، ولی در بیشتر موارد به هنگام نقل از آنان، به نامشان تصریح نمیکند. البته بیشتر این سخنان را به [[ابن عباس، عبدالله بن عباس|عبدالله بن عباس]]، [[ابن مسعود، احمد بن علی|ابن مسعود]]، سعید بن جبیر، حسن، قتاده، عطاء بن ابیرباح، ربیع بن انس و وهب بن منبه ارجاع میدهد<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1704/161 ر.ک: همان]</ref>. | ||
برای روشن شدن شیوه نویسنده، در اینجا به نمونههایی از کار او اشاره میشود: | برای روشن شدن شیوه نویسنده، در اینجا به نمونههایی از کار او اشاره میشود: | ||
# '''اَلَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيهِمْ'''، در سوره حمد، اولین آیهای است که نویسنده به دنبال رفع ابهام از آن برآمده است. او میگوید: آیه '''وَ مَنْ يطِعِ اَللّٰهَ وَ اَلرَّسُولَ فَأُولٰئِك مَعَ اَلَّذِينَ أَنْعَمَ اَللّٰهُ عَلَيهِمْ مِنَ اَلنَّبِيينَ وَ اَلصِّدِّيقِينَ وَ اَلشُّهَدٰاءِ وَ اَلصّٰالِحِينَ''' (نساء: 69) (و کسانی که از خدا و پیامبر اطاعت کنند، در زمره کسانی از پیامبران و صدّیقان و شهیدان و شایستگان خواهند بود که خدا به آنان نعمت [ایمان، اخلاق و عمل صالح] داده)، توضیح و شرح آن آیه است<ref>ر.ک: متن کتاب، ص17</ref>. | # '''اَلَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيهِمْ'''، در سوره حمد، اولین آیهای است که نویسنده به دنبال رفع ابهام از آن برآمده است. او میگوید: آیه '''وَ مَنْ يطِعِ اَللّٰهَ وَ اَلرَّسُولَ فَأُولٰئِك مَعَ اَلَّذِينَ أَنْعَمَ اَللّٰهُ عَلَيهِمْ مِنَ اَلنَّبِيينَ وَ اَلصِّدِّيقِينَ وَ اَلشُّهَدٰاءِ وَ اَلصّٰالِحِينَ''' (نساء: 69) (و کسانی که از خدا و پیامبر اطاعت کنند، در زمره کسانی از پیامبران و صدّیقان و شهیدان و شایستگان خواهند بود که خدا به آنان نعمت [ایمان، اخلاق و عمل صالح] داده)، توضیح و شرح آن آیه است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39458/1/17 ر.ک: متن کتاب، ص17]</ref>. | ||
# آیه شریفه '''غَيرِ اَلْمَغْضُوبِ عَلَيهِمْ وَ لاَ اَلضّٰالِّين'''، با توجه به روایت نبوی، یهود و نصاری هستند<ref>ر.ک: همان</ref>. | # آیه شریفه '''غَيرِ اَلْمَغْضُوبِ عَلَيهِمْ وَ لاَ اَلضّٰالِّين'''، با توجه به روایت نبوی، یهود و نصاری هستند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39458/1/17 ر.ک: همان]</ref>. | ||
# '''وَ يسْئَلُونَك عَنْ ذِي اَلْقَرْنَينِ''' (کهف: 83): نویسنده درباره ذوالقرنین میگوید: نظرات در اینباره متفاوت است. برخی میگویند: او مردی از خاندان یونان بن یافث بود که نامش هرمس یا هردیس است. ابن هشام میگوید: او صعب بن ذییزن حمیری از فرزندان وائل بن حمیر است. ابن اسحاق میگوید: اسمش مرزبان بن مردیه است. برخی دیگر میگویند: او همان اسکندر مقدونی است. | # '''وَ يسْئَلُونَك عَنْ ذِي اَلْقَرْنَينِ''' (کهف: 83): نویسنده درباره ذوالقرنین میگوید: نظرات در اینباره متفاوت است. برخی میگویند: او مردی از خاندان یونان بن یافث بود که نامش هرمس یا هردیس است. ابن هشام میگوید: او صعب بن ذییزن حمیری از فرزندان وائل بن حمیر است. ابن اسحاق میگوید: اسمش مرزبان بن مردیه است. برخی دیگر میگویند: او همان اسکندر مقدونی است. | ||
#:ظاهرا دو نفر با این عنوان وجود داشتهاند: یکی در زمان حضرت ابراهیم میزیسته و دیگری در زمانی نزدیک به زمان حضرت عیسی<ref>ر.ک: همان، ص108</ref>. | #:ظاهرا دو نفر با این عنوان وجود داشتهاند: یکی در زمان حضرت ابراهیم میزیسته و دیگری در زمانی نزدیک به زمان حضرت عیسی<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39458/1/108 ر.ک: همان، ص108]</ref>. | ||
# نویسنده میگوید: مقصود از «خصمان اختصموا»، در آیه شریفه '''هٰذٰانِ خَصْمٰانِ اِخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ''' (حج: 19)، سه نفر از اصحاب پیامبر و سه نفر از کفار قریش بودند که در روز بدر با همدیگر درگیر شدند. آن سه نفر مؤمن، حمزة بن عبدالمطلب، علی بن ابیطالب و عبیدة بن حارث بن عبدالمطلب و آن سه نفر کافر، عتبة بن ربیعه، شیبة بن ربیعه و ولید بن عتبه بودهاند<ref>ر.ک: همان، ص116</ref>. | # نویسنده میگوید: مقصود از «خصمان اختصموا»، در آیه شریفه '''هٰذٰانِ خَصْمٰانِ اِخْتَصَمُوا فِي رَبِّهِمْ''' (حج: 19)، سه نفر از اصحاب پیامبر و سه نفر از کفار قریش بودند که در روز بدر با همدیگر درگیر شدند. آن سه نفر مؤمن، حمزة بن عبدالمطلب، علی بن ابیطالب و عبیدة بن حارث بن عبدالمطلب و آن سه نفر کافر، عتبة بن ربیعه، شیبة بن ربیعه و ولید بن عتبه بودهاند<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39458/1/116 ر.ک: همان، ص116]</ref>. | ||
# او معتقد است: نام مؤمن آل فرعون که در آیه '''وَ قٰالَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ''' (غافر: 28) آمده، شمعان است<ref>ر.ک: همان، ص151</ref>. | # او معتقد است: نام مؤمن آل فرعون که در آیه '''وَ قٰالَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ''' (غافر: 28) آمده، شمعان است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39458/1/151 ر.ک: همان، ص151]</ref>. | ||
===اشکالهای وارد بر کتاب [[سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله|سهیلی]] و محاسن آن=== | ===اشکالهای وارد بر کتاب [[سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله|سهیلی]] و محاسن آن=== | ||
| خط ۶۳: | خط ۶۳: | ||
# ورود احادیث ضعیف؛ | # ورود احادیث ضعیف؛ | ||
# ورود سخنان غریب، بدون پیگیری آنها؛ | # ورود سخنان غریب، بدون پیگیری آنها؛ | ||
# زیادگویی و بیان برخی مطالب بیفایده و خارج از موضوع اصلی<ref>ر.ک: شریفی، معصومه؛ رفیعی، محسن، ص161-162</ref>. | # زیادگویی و بیان برخی مطالب بیفایده و خارج از موضوع اصلی<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1704/161 ر.ک: شریفی، معصومه؛ رفیعی، محسن، ص161-162]</ref>. | ||
اما با همه اینها، فضیلت [[سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله|سهیلی]] در پیشی گرفتن در تألیف کتاب پیرامون این موضوع و گردآوری آیات مبهم و تدوین اثری ارزشمند، بر کسی پوشیده نیست. از جمله محاسن کتاب، این است که افراد زیادی به تکمیل، تلخیص و تحقیق پیرامون آن مبادرت ورزیدهاند؛ به این شرح: [[ابن عسکر، محمد بن علی|ابن عسکر]] (636ق) مستدرکی بر این کتاب نوشت با عنوان «التكميل و الإتمام لكتاب التعريف و الإعلام». آنگاه ابن جماعة (733ق)، آن دو کتاب را در کتابی با عنوان «التبيان لمن لم يسم في القرآن» گرد آورد و [[سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر|سیوطی]](911ق)، آن را با عنوان «مفحمات الأقران في مبهمات القرآن»، خلاصه نمود. نیز [[بلنسی، محمد بن علی|بلنسی]] (782ق)، دو کتاب ارزشمند [[سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله|سهیلی]] و [[ابن عسکر، محمد بن علی|ابن عسکر]] را با این عنوان گردآوری و تکمیل نمود: «صلة الجمع و عائد التذييل لموصول كتابي الإعلام و التكميل» و ادکاوی (1184ق) نیز کتابهای [[سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله|سهیلی]]، [[ابن عسکر، محمد بن علی|ابن عسکر]] و [[بلنسی، محمد بن علی|بلنسی]] را با عنوان «ترويح أولي الدماثة بمنتقی الكتب الثلاثة»، تلخیص کرد. نیز شایان ذکر است ابن فرتون (660ق)، کتاب الاستدراك و الإتمام للتعريف و الإعلام في ما أبهم في القرآن من الأسماء و الأعلام» و شامی (715ق)، کتاب «الاستدراك علی التعريف و الإعلام في ما أبهم في القرآن من الأسماء و الأعلام» را بهعنوان مستدرک و متمم بر کتاب [[سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله|سهیلی]] نگاشتند و بحرق (930ق)، کتاب «تلخيص التعريف و الإعلام في ما أبهم في القرآن من الأسماء و الأعلام» را به نگارش درآورد. مشاهده میشود که این نگارندگان هرکدام بهنوعی از آبشخور [[سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله|سهیلی]] نوشیدهاند<ref>ر.ک: همان، ص162</ref>. | اما با همه اینها، فضیلت [[سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله|سهیلی]] در پیشی گرفتن در تألیف کتاب پیرامون این موضوع و گردآوری آیات مبهم و تدوین اثری ارزشمند، بر کسی پوشیده نیست. از جمله محاسن کتاب، این است که افراد زیادی به تکمیل، تلخیص و تحقیق پیرامون آن مبادرت ورزیدهاند؛ به این شرح: [[ابن عسکر، محمد بن علی|ابن عسکر]] (636ق) مستدرکی بر این کتاب نوشت با عنوان «التكميل و الإتمام لكتاب التعريف و الإعلام». آنگاه ابن جماعة (733ق)، آن دو کتاب را در کتابی با عنوان «التبيان لمن لم يسم في القرآن» گرد آورد و [[سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر|سیوطی]](911ق)، آن را با عنوان «مفحمات الأقران في مبهمات القرآن»، خلاصه نمود. نیز [[بلنسی، محمد بن علی|بلنسی]] (782ق)، دو کتاب ارزشمند [[سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله|سهیلی]] و [[ابن عسکر، محمد بن علی|ابن عسکر]] را با این عنوان گردآوری و تکمیل نمود: «صلة الجمع و عائد التذييل لموصول كتابي الإعلام و التكميل» و ادکاوی (1184ق) نیز کتابهای [[سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله|سهیلی]]، [[ابن عسکر، محمد بن علی|ابن عسکر]] و [[بلنسی، محمد بن علی|بلنسی]] را با عنوان «ترويح أولي الدماثة بمنتقی الكتب الثلاثة»، تلخیص کرد. نیز شایان ذکر است ابن فرتون (660ق)، کتاب الاستدراك و الإتمام للتعريف و الإعلام في ما أبهم في القرآن من الأسماء و الأعلام» و شامی (715ق)، کتاب «الاستدراك علی التعريف و الإعلام في ما أبهم في القرآن من الأسماء و الأعلام» را بهعنوان مستدرک و متمم بر کتاب [[سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله|سهیلی]] نگاشتند و بحرق (930ق)، کتاب «تلخيص التعريف و الإعلام في ما أبهم في القرآن من الأسماء و الأعلام» را به نگارش درآورد. مشاهده میشود که این نگارندگان هرکدام بهنوعی از آبشخور [[سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله|سهیلی]] نوشیدهاند<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1704/162 ر.ک: همان، ص162]</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
در ابتدای کتاب چند تصویر از نسخه خطی مورداستفاده محقق آمده<ref>ر.ک: متن کتاب، ص12-15</ref> و در انتهای کتاب فهرست مطالب ذکر شده است. | در ابتدای کتاب چند تصویر از نسخه خطی مورداستفاده محقق آمده<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/39458/1/12 ر.ک: متن کتاب، ص12-15]</ref> و در انتهای کتاب فهرست مطالب ذکر شده است. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۸۱: | خط ۸۱: | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
[[رده: | [[رده:اسلام، عرفان، غیره]] | ||
[[رده: | [[رده:قرآن و علوم قرآنی]] | ||
[[رده: | [[رده:علوم قرآنی]] | ||
[[رده: | [[رده:مباحث مربوط به احکام]] | ||
[[رده: | |||
[[رده: 25 مهر الی 24 آبان(97)]] | |||
[[رده:سال97-25مهر الی24 آبان]] | [[رده:سال97-25مهر الی24 آبان]] | ||