النوادر (اشعری قمی): تفاوت میان نسخه‌ها - ویکی‌نور، دانشنامهٔ تخصصی

خط ۴۱:

نگارنده سالها قبل هنگامی که در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در کنار‌ دوستان بخش رجال به‌ آماده‌ سازی اسناد کتب حدیثی برای وارد کردن به کامپیوتر مشغول بود, یادداشت کوتاهی در ارزیابی کتابی با نام (نوادر احمد بن محمد بن عیسی) فراهم آورده بود. در آستانه سالروز وفات‌ محقق ارزشمند, کتابشناس خبیر, عالم بصیر حضرت حجةالاسلام والمسلمین حاج سید عبدالعزیز طباطبایی قدس‌سرّه در این یادداشت نظری افکنده و نکته چند بر آن افزود و آن را برای درج در یادنامه‌ آن‌ عالم فقید آماده ساخت, افسوس که تحریر این مقال به موقع انجام نگرفت و فرصت درج مقاله در آن یادنامه از کف رفت.

اکنون با یاد از آن دانشمند با ایمان‌ و مؤمن‌ با اخلاص, این مقاله را به او که بر گردن حقیر حقوقی بسیار دارد تقدیم می‌کنم.

ذکر این نکته در اینجا لازم به نظر می‌رسد که در‌ این‌ بررسی نگارنده از پاره ای از بحثهایی کاملاً تخصّصی رجالی که تأثیر چندانی در نتیجه گیری بحث نداشت, خودداری ورزید و به اشاراتی گذرا بسنده کرده است.

خط ۴۹:

آغاز سخن

کتابی به نام نوادر احمد بن‌ محمد‌ بن‌ عیسی اشعری قمی با تصحیح و تعلیق مؤسسه امام مهدی(عج) به‌ چاپ‌ رسیده است. مصحّح در مقدمه کتاب درباره نسبت کتاب به احمد بن محمد بن عیسی گفتگو‌ کرده‌ و از‌ برخی نقل نموده که کتاب تألیف حسین بن سعید است, ولی در‌ انتها‌ آن‌ را همان کتاب نوادر احمد بن محمد بن عیسی دانسته است,1 علاّمه مجلسی نیز‌ در‌ نسبت‌ این کتاب به احمد بن محمد بن عیسی یا حسین بن سعید تردید نموده‌,2 و صاحب‌ وسائل این کتاب را که به گمان وی ناقص است نوادر احمد بن‌ محمد‌ بن‌ عیسی دانسته است.3

مراجعه به اسناد کتاب و دقت در آن تردیدی باقی نمی گذارد‌ که‌ لااقل عمده کتاب تألیف حسین بن سعید است, زیرا هرچند احمد بن محمد‌ بن‌ عیسی‌ و حسین بن سعید در برخی مشایخ چون ابن ابی عمیر و احمد بن محمد بن ابی‌ نصر‌ بزنطی و عثمان بن عیسی مشترکند, ولی در کتاب, مشایخی دیده می‌شود‌ (مانند‌ نضر‌ بن سوید, قاسم بن محمد, فضالة بن ایوب, محمد بن فضیل, قاسم بن عروة,…) که‌ تنها‌ از‌ مشایخ حسین بن سعید بوده و احمد بن محمد بن عیسی از آنها‌ روایت‌ نمی‌کند.4

خط ۹۲:

366, 367, 368 (ابی قال قال ابوعبدالله علیه‌السلام), 378 (ابی قال وقضی [[امام على(ع)|امیرالمؤمنین]] ‌ علیه السلام), 381, 393 (وسألت ابی), 395, 402 (ابی سمع ابا‌ عبدالله‌ علیه‌ السلام), 410 (ابی قال قضی رسول‌الله(صلی‌الله‌علیه‌وآله), 412 (ابی قال وکان علی علیه ‌‌السلام‌), 414 (ابی قال و قال ابوعبدالله علیه‌السلام)

از لحن سند در بسیاری از‌ این‌ موارد‌ برمی آید که مراد از ابی, امام معصوم علیه‌السلام است. در نتیجه این احتمال‌ که این موارد نیز از کتاب فقه الرضا باشد, تقویت می گردد.

به‌ هرحال موارد فوق که‌ به‌ احتمال زیاد از فقه الرضاست, در چاپ جدید فقه الرضا (تحقیق مؤسسه آل البیت علیهم‌السلام) درج نشده است.

خط ۱۰۴:

در این قسم, تمام روایات با (وعن) (که‌ بعد‌ از آن نام مشایخ حسین بن سعید دیده می‌شود) یا (وعنه) (که به حسین بن سعید یا مشایخ مستقیم یا غیرمستقیم او برمی گردد) آغاز می‌شود.

تنها دو‌ رقم‌ 6 (قال زرعه), 14 (وعن ابی بصیر…, معلّق بر سند قبل است), از این قانون مستثنی است.

در هر حال تمام روایات این قسم متّصل الاوّل هستند.

خط ۱۱۰:

قسم دوم: نذور‌ و ایمان‌ و کفارات; 13باب (از باب 3 15), 148 روایت (از رقم 16163)

در این قسم, هم روایات متصل الاول و هم روایات مرسل یا معلق دیده می‌شود. روایات متصل‌ الاول‌ با‌ نام مشایخ حسین بن سعید‌ بدون‌ هیچ‌ فعل یا حرفی آغاز می‌شوند و روایات مرسل یا معلّق با کلمه (عن) و یا (‌ ‌قال).

تنها رقم 133 (عن عثمان بن‌ عیسی‌) و رقم‌ 108 (محمد بن مسلم) از این قاعده پیروی‌ نمی‌ کند.

خط ۱۴۰:

قسم چهارم: باب المناسک, 1باب (باب31), 4روایت (از رقم 357360).

این قسم‌ دارای‌ یک سند در رقم 357 (صفوان بن یحیی عن معاویة بن عمار‌ عن‌ ابی‌ بصیر عن ابی عبدالله علیه‌السلام) و یک سند در رقم 359 (عبدالله بن معاویة عن‌ ابی‌ عبدالله‌ علیه‌السلام ) است که سند دوم قطعاً محرَّف است.7

_______________________________

خط ۱۶۹:

شناسایی مؤلف و شیوه تنظیم و نام کتاب

قسم‌ اول‌: ظاهراً قسمتِ کمی از (کتاب‌ الصیام‌) تألیف حسین بن سعید است که آن نیز به روایت احمد بن محمد بن عیسی بوده و در نتیجه علت آوردن کلمه (وعن) بر سر‌ مشایخ‌ حسین بن سعید و ارجاع‌ ضمیر‌ به حسین بن سعید نیز این است که روایت با تعابیر احمد بن محمد بن عیسی راوی کتاب آغاز می‌گردد, تا حدودی شبیه محاسن برقی که در آن ضمیر‌ (عنه‌) در اکثر قریب به اتفاق اسناد دیده می شود و به مؤلف کتاب باز می گردد و افزودن آن به سند از سوی راوی کتاب صورت گرفته است.

قسم دوم: تمام یا‌ قسمتی‌ از کتاب‌ (الایمان والنذور والکفّارات) از کتب سی گانه حسین بن سعید است.

خط ۱۷۹:

3 این اسناد را نسخه بردار کتاب‌ اختصار‌ نموده‌ باشد, شبیه اختصار در [[التفسير (عیاشی)|تفسیر عیاشی]].

احتمال اوّل با توجه به اینکه مشایخ واقع در‌ اول اسناد, استادِ هیچ شخص خاصی نیستند, و از سوی دیگر همگی به یک‌ شکل بوده, تمامی با‌ راوی‌ مستقیم از امام معصوم علیه‌السلام شروع می‌شود, بعید به نظر می‌رسد; زیرا اگر این روایات از کتاب یا کتابهای دیگری باشد نمی‌تواند تصادفاً به یک شکل و سیاق‌ درآمده باشد و یا اصلاً روایت مستقیم از امام یا روایت با دو واسطه یا بیشتر در آن دیده نشود, افزون بر این که اصل وارد کردن روایات از یک کتاب در‌ لابلای‌ روایات کتاب دیگر بعید به نظر می رسد.

احتمال دوم نیز بعید است, چرا که اسناد این روایات در سایر کتب مانند کتب اربعه که به نقل از حسین بن‌ سعید‌ است با سندهای قبل متفاوت بوده و در ثانی در اسناد معلّقه معمولاً می‌بایست نام شخص اول سند معلّق در سند معلّق علیه تکرار شده و تعلیق به اتکای این‌ تکرار‌ باشد, ولی در اسناد کتاب موجود چنین نیست.

خط ۲۱۶:

289/1068 37‌/51‌

41/60

قسم سوم: تمام یا قسمتی از (کتاب نکاح) حسین بن سعید‌ از‌ کتب سی گانه ‌ ‌وی است‌ و با‌ توجه‌ به متصل بودن‌ اسناد‌ آن مشکلی در این‌ قسم‌ دیده نمی‌شود.

گفتنی است که با توجه به عبارت آخر این قسم (تم‌ کتاب‌ النکاح و بعده کتاب الطلاق فی الدرج‌) به‌ نظر می‌ آید‌ که‌ عبارت [[نجاشی، احمد بن علی|نجاشی]] در ترجمه‌ حسین بن سعید: 58/136 که کتاب نکاح و کتاب طلاق را دو کتاب دانسته نه‌ یک‌ کتاب صحیح و عبارت [[طوسی، محمد بن حسن|شیخ طوسی]] در‌ فهرست‌: 58‌/220‌ که‌ از آن برمی‌ آید‌ این دو, یک کتابند درست نیست و برای این که عدد (سی) در تعداد کتابها صحیح درآید‌, مثلاً‌ می‌ بایست کتاب التجارات والاجارات یکی باشد چنانچه‌ از‌ عبارت‌ [[نجاشی، احمد بن علی|نجاشی]] ‌ برمی‌ آید‌.

قسم چهارم: نیز ممکن است قسمت اندکی از کتاب الحج حسین بن سعید باشد که البته همه آن نیز از کتاب معاویة بن عمار در حج برگرفته‌ شده است.