أخبار القضاة: تفاوت میان نسخه‌ها - ویکی‌نور، دانشنامهٔ تخصصی

خط ۳۹:

== معرفی اجمالی ==

'''أخبار القضاة'''، اثر وکیع، محمد بن خلف بن حیان متوفی (306ق)، با تحقیق سعید محمد لحام، کتابی است پیرامون اخبار و حکایات مربوط به قضات مسلمان از صدر اسلام تا زمان نویسنده که به زبان عربی نوشته شده است.

این کتاب، از جمله قدیمی ترین آثار به دست آمده است که به صورت اختصاصی، به اخبار و شرح حال قضات پرداخته و از این لحاظ، دارای اعتباری خاص و ویژه بوده و از جمله آثار ارزشمند و گران بها بشمار می‌رود<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص6</ref>.

== ساختار ==

کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب در چهار جزء ارائه شده است.

نویسنده در هر مورد، شرح حال مختصری از قضات و اخبار و حکایات افراد در مورد آن‌ها را بیان نموده و در صورت شاعر بودن وی، به گوشه‌هایی از اشعار او، اشاره کرده است.

== گزارش محتوا ==

در مقدمه محقق، ضمن بیان برخی از خصوصیات و ویژگی‌های کتاب، زندگی نامه مختصری از نویسنده، ارائه گردیده است<ref>مقدمه محقق، ص5-13</ref>.

در مقدمه مؤلف، با استفاده از آیات و روایات به بیان اهمیت قضاوت صحیح بین مردم و شأن آن، پرداخته شده است<ref>مقدمه مؤلف، ص15-18</ref>.

در جزء نخست، ضمن بحث پیرامون روایتی که می‌گوید قاضیان سه گروهند که دو گروه در آتش و یک گروه در بهشت می‌باشد، به بیان اخبار قاضیان دوران پیامبرص( و پس از آن حضرت؛ یعنی قضات دوران ابوبکر، عمر و عثمان و نیز برخی از قضات بنی امیه در مدینه و قضات بنی عباس در مدینه، مکه، طایف و بصره پرداخته شده است. از جمله مباحث مطرح شده در این باب، عبارتند از: قضاوت از روی هوا و هوس؛ رشوه در حکم؛ رابطه قضاوت و شفاعت؛ صفات شایسته قضاوت؛ قضاوت در حالت عصبانیت و...<ref>متن کتاب، ص22-189</ref>.

جزء دوم، با ذکر ولایت ایاس بن معاویة بن قره مزنی آغاز و با قضاوت‌های شریح قاضی که در شمار قاضیان کوفه ذکر گردیده، پایان یافته است. از دیگر قاضیان معرفی شده در این جزء، می‌توان از عبدالملک بن یعلی<ref>همان، ص241</ref>، عباد بن منصور ناجی<ref>همان، ص260</ref>، معاذ بن معاذ بن نصر بن حسان عنبری<ref>همان، ص322</ref> و سلمان بن ربیعه<ref>همان، ص355</ref> نام برد.

جزء سوم، مشتمل است بر ادامه قضایا و اخبار شریح قاضی و اتفاقاتی که افرادی نظیر حکم بن عیینه، ابواسحاق سبیعی، ابراهیم نخعی، ابوضحی مسلم بن صبیح و سایر افراد از وی حکایت کرده‌اند<ref>همان، ص391-527</ref> و در آخرین جزء که تقریبا مفصل ترین بخش کتاب می‌باشد، به ذکر قضات اهل شام، دمشق، فلسطین، آفریقا، حران، موصل، مصر از زمان فتح شدن آن به دست مسلمانان(، بغداد و سایر نواحی پرداخته شده است که ابن شبرمه<ref>همان، ص557</ref>، حجاج بن عاصم محاربی<ref>همان، ص538</ref>، شریک بن عبدالله نخعی<ref>همان، ص586</ref>، قاسم بن معن<ref>همان، ص601</ref>، نعمان بن بشیر<ref>همان، ص617</ref>، ابویوسف یعقوب بن ابراهیم<ref>همان، ص650</ref> و محمد بن عمر واقدی<ref>همان، ص660</ref> از جمله آن‌ها می‌باشند.

اثر حاضر، نسبت به سایر کتبی که در مورد زندگی نامه قضات نوشته شده، دارای امتیازاتی است؛ از جمله آنکه اکثر آنها، تاریخ زندگانی قضات در شهرهای خاصی را مد نظر قرار داده‌اند و بااین حال دارای اختصار و نقص‌های فراوانی می‌باشند، درحالی که مؤلف اثر حاضر، به بیان اخبار قضات در تمامی امصار اسلامی در سه قرن پیش از وفات خویش؛ یعنی از صدر اسلام تا پایان عصر عباسی پرداخته است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ص5</ref>.

از جمله ویژگی‌های اثر حاضر، آن است که نویسنده در آن، به گردآوری اخباری پرداخته که از منابع معتبری به او رسیده و یا خود شاهد عینی آن‌ها بوده و بااین حال، به نقد و بررسی مطالب و اخبار پرداخته و کتاب خود را به دوران یا شهر خاصی محدود نکرده است<ref>ر.ک: همان، 5-6</ref>.

آنچه باعث اهمیت و ارزش فراوان این اثر می‌شود، آن است که نویسنده خود از قضات برجسته و بزرگ دوران خویش بوده و به خوبی، با اسالیب قضاوت و مناهج فکری قضات و لزوم دقت و تیزهوشی قضات برای آگاهی به حقایق و رساندن حق به صاحب آن، آشنایی داشته و این امور را به خوبی در کتاب خویش، منعکس نموده است<ref>ر.ک: همان، ص6</ref>.

== وضعیت کتاب ==

فهارس کتاب در انتهای آن جای گرفته است که عبارتند از فهرست اعلام؛ قضایا و موضوعات و محتویات کتاب.

در پاورقی‌ها علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ<ref>ر.ک: پاورقی، ص146</ref> و ذکر منابع<ref>ر.ک: همان، ص148</ref> به توضیح و تشریح برخی از لغات<ref>ر.ک: همان، ص149</ref> و اعلام مذکور در متن پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان، ص150</ref>.

==پانویس ==

== منابع مقاله ==

مقدمه و متن کتاب.