دیلمیان در گستره تاریخ ایران

دیلمیان در گستره تاریخ ایران
پدیدآوران	ترکمنی آذر، پروین (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	(حکومتهای محلی، آل زیار، آل بویه)
ناشر	سازمان مطالعه و تدوين کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت). پژوهشکده تحقیق و توسعه علوم انسانی
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1388ش
چاپ	2
شابک	‎978-964-459-991-0
موضوع	ایران - تاریخ - دیلمیان، 320 - 447ق. - ایران - اوضاع اجتماعی - قرن 4ق. - ایران - اوضاع اجتماعی - قرن 5ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	9د4ت 713 DSR
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

دیلمیان در گستره تاریخ ایران، اثر پروین ترکمنی آذر (متولد 1330ش)، عضو هيئت علمى و رئيس پژوهشكده تاريخ پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى است. این کتاب به بررسی تحولات سیاسی و اجتماعی مربوط به ظهور دیلمیان و تأسیس حکومت‌های محلی آل زیار و آل بویه در گستره تاریخ ایران می‌پردازد و به عنوان یک منبع درسی برای دانشجویان دوره کارشناسی ارشد تاریخ تدوین شده است.

ساختار

کتاب پس از یک مقدمه، در چهار بخش اصلی سامان‌یافته است که به ترتیب به سرزمین دیلم، خاندان آل زیار، خاندان آل بویه، و تشکیلات اداری، فرهنگی، تمدنی و اقتصادی دوره آل بویه اختصاص دارد.

سبک نگارش

نگارش کتاب بر اساس منابع علمی و مبنایی معتبر صورت‌گرفته و نویسنده در بخش‌های مجزا، ابعاد سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و مذهبی حکومت‌های دیلمی (به‌ویژه آل بویه و آل زیار) را مورد تجزیه‌وتحلیل قرار داده است.

گزارش محتوا

بخش اول: سرزمین دیلم این بخش به معرفی سرزمین دیلم و پیشینه‌های تاریخی و فرهنگی دیلمیان می‌پردازد. محتوای این بخش شامل بررسی اوضاع جغرافیایی، اقتصادی و اجتماعی دیلم است. همچنین به نحوه ورود اسلام به این سرزمین و موقعیت مذهبی آن پرداخته شده است. در ادامه، حکومت‌های محلی دیلم از جمله آل جستان و آل مسافر و نیز سرداران معروف دیلم که پیش‌زمینه‌ای برای ظهور آل بویه و آل زیار فراهم کردند، موردبررسی قرار گرفته‌اند.

بخش دوم: آل زیار این بخش به‌تفصیل تاریخ حکومت آل زیار را از آغاز تا انحطاط شرح می‌دهد. سرفصل‌های این بخش شامل چگونگی به‌قدرت‌رسیدن مرداویج (از جمله سوابق شغلی و مهارت‌های جنگی او)، تحلیل موقعیت سیاسی و فرهنگی منطقه تحت قلمرو آل زیار، و بررسی وضعیت جانشینان وی از جمله وشمگیر و قابوس است. در پایان این بخش، به فرهنگ و ادب در دوره زیاریان نیز اشاره شده است.

بخش سوم: آل بویه این بخش مفصل‌ترین بخش کتاب است و به تاریخ حکومت آل بویه می‌پردازد؛ از جمله نحوه شکل‌گیری این حکومت توسط فرزندان ابو شجاع و تقسیم آن به سه‌شاخه ری و جبال، فارس و عراق. محتوای این بخش، شامل چگونگی به‌قدرت‌رسیدن آل بویه، چگونگی متحدشدن حکومت آنان، دوره دوم حکومت عضدالدوله، بررسی وضعیت حکومت پس از مرگ عضدالدوله و نزاع‌های میان برادران, و در نهایت سقوط حکومت آل بویه و وضعیت خلافت عباسی در آن دوران را شامل می‌شود. به‌عنوان‌مثال، در این بخش، به عضدالدوله و بهاءالدوله و بازپس‌گیری قلمرو متحد آل بویه در فارس و عراق پرداخته شده است.

بخش چهارم: تشکیلات اداری، فرهنگ و تمدن و اقتصاد در دوره آل بویه این بخش به بررسی میراث تمدنی و ساختار حکومتی آل بویه می‌پردازد. محتوای این بخش در سه فصل سامان‌یافته است. فصل اول به تشکیلات اداری شامل وزارت، دیوان‌ها (دیوان خراج و رسائل و غیره) و سپاه و سپاهی‌گری اختصاص دارد. فصل دوم به جنبه‌های فرهنگی و تمدنی شامل علم و ادب، مذهب، و آثار و بناهای تاریخی می‌پردازد، و در فصل سوم، اوضاع اقتصادی در دوره آل بویه را تشریح می‌کند. در این بخش، توجه ویژه‌ای به جنبه‌های سیاسی، نظامی، دیوانی، علمی، مذهبی و اقتصادی دوره آل بویه شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.