لباب التفاسیر

لباب التفاسیر
پدیدآوران	کرمانی، محمود بن حمزه (نويسنده) بعاج، محمد عبد الحلیم (محقق)
سال نشر	1443ق - 2021م
چاپ	1
شابک	‎9789933930271
زبان	عربی
تعداد جلد	10
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

لباب التفاسیر، نوشته تاج‌القراء، برهان‌الدین ابوالقاسم محمود بن حمزة بن نصر کرمانی (متوقای ٥٠5ق)، فقیه، نحوى و مفسر شافعی‌مذهب است.

موضوع کتاب

کتاب حاضر تفسیری لغوی، اشتقاقی و دانشنامه‌ای برای انبوهی از روایات و معانی قرائت‌ها بشمار می‌رود. در این تفسیر میان تفسیر مأثور (نقلی) و تفسیر به رأی (اجتهادی) جمع شده است. همچنین رهنمودهای تربیتی، اعتقادی و نکات ظریف بیانی بلاغی در آن گنجانده شده است.

انگیزه تألیف

هدف اصلی مؤلف، خلاصه کردن تلاش‌های عظیم گذشتگان و ارائه یک مرجع جامع و مختصر بوده است تا طلاب علم را از حمل کتب و اسفار بی‌نیاز گرداند.

ساختار و محتوا

کتاب، مشتمل بر مقدمه تحقیق و متن تفسیر سور قرآنی است که در ده جلد تنظیم شده است. مقدمه تحقیق، مشتمل بر مباحثی تفصیلی پیرامون کتاب و نویسنده است و در یک تمهید و سه بحث مرتب شده است.

متن کتاب با مقدمه مؤلف و به دنبال آن سوره فاتحه (حمد) و تفسیر آن آغاز شدهو با سوره ناس پایان یافته است.

نویسنده در سرتا سر کتاب پس از ذکر نام سوره و مشخصات آن، آیات آن را به‌ترتیب ذکر کرده و به شرح، توضیح و بیان معانی عبارات آن پرداخته است. وی در این راستا به نظر عالمان تفسیر، معانی و بیان و لغت و... استناد جسته است.

ویژگی‌های کتاب

1. جامع‌نگری در تفسیر: کرمانی تفسیر خود را بر اساس اقوال عالمان دین و خلاصه‌ای از تلاش‌های مفسران پیشین در تفسیر، تأویل و بیان معانی قرآن تنظیم کرده است.
2. اختصار و وضوح: سبکی که نویسنده در نگارش اثر برگزیده مبتنی بر اختصار و ایجاز با عباراتی زیبا و حد وسط میان سهولت و صعوبت است. او می‌کوشد تا با بیانی شیوا، فواید عظیمی را ارائه دهد و از به‌کار بردن عبارات پیچیده و دور از دسترس پرهیز می‌کند
3. جمع‌آوری و ترجیح اقوال: کرمانی اقوال مختلف مفسران را نقل می‌کند و اغلب روش او شامل جمع‌آوری، سپس مقایسه، نقد و در نهایت ترجیح یکی از اقوال است.
4. توجه به جنبه‌های لغوی و بلاغی: اگر در ساختار آیات جنبه‌ای اعجازی یا اشاره‌ای بلاغی یا فایده‌ای اعرابی باشد، به آن اشاره شده است. همچنین از ویژگی‌های بارز، دقت در تفاوت‌های ظریف لغوی است، مانند تمایز قائل شدن بین مس و لمس. نویسنده به بیان اشتقاق لغوی واژگان قرآنی اهتمام ورزیده است.
5. نگاه شمول‌گرا به اسلوب و اعجاز قرآن: نویسنده در تفسیر خود از دیدگاهی جامع نسبت به اسلوب قرآن برخوردار است و معتقد است که تمام قرآن مانند یک سوره واحد است. او در تفسیر، آیات را با یکدیگر مقایسه می‌کند و آنچه را که مشابهت دارد، توضیح می‌دهد و به راز تکرار و ظرایف اعجاز توجه می‌کند. این امر نشان‌دهنده توجه او به اعجاز قرآن است و سعی می‌کند جلوه‌هایی از آن را در تحلیل متن قرآنی نشان دهد.
6. توجه به غرائب التفسير: نویسنده توجه ویژه‌ای به غرائب و عجایبی که توسط برخی مفسران نقل شده، نموده است.
7. موضع اعتقادی: کرمانی هرچند در تفسیر آیات با اندیشه‌ای آزاد به مذاهب مختلف توجه داشته، اما گرایش‌های اعتقادی خود را در موضع‌گیری‌هایش آشکار می‌کند. او صراحتاً بر موضع اهل سنت و جماعت تأکید می‌کند و دیدگاه‌های خود را به معتزله نسبت نمی‌دهد. او موضع معتزله در مورد «خلق قرآن» را در مقدمه رد می‌کند.

مصادر کتاب

نویسنده در تدوین کتاب از مصادر مختلف تفسیری و علوم قرآنی بهره برده است. تفسیر رمانی، تفسیر ابن بحر، تفسیر ابن هیضم، نظم القرآن جرجانی، تفسیر قاضی عبدالجبار، تفسیر قطرب و معاني القرآن مبرد از جمله مصادر کتاب است. کتب قرائات نیز از جمله مصادر نویسنده بوده که می‌توان در این خصوص از دو کتاب «الغاية» و «الشواذ» نوشته ابن مهران نام برد.

اهمیت کتاب

حفظ و نقل اقوال مفقود از جمله اموری است که این کتاب عهده‌دار آن شده است. نویسنده بسیاری از اقوال تفسیری را از منابعی نقل کرده است که در دوران ما مفقود شده‌اند.

این کتاب مورد توجه عالمان قرار گرفته؛ همچنان‌که آنان به‌کثرت از آن نقل قول کرده‌اند. گفته شده است ابوعلی فارسی که در هر فنی یک کتاب را حفظ می‌کرد، از میان تفاسیر، این تفسیر را حفظ نمود و ابوحیان اندلسی (متوفی ٧٤٥ق) در کتاب «البحر المحيط» نیز در حدود صد موضع از این تفسیر نقل کرده است.

اهمیت این اثر در دوران جدید نیز نمایان است؛ زیرا بسیاری از رساله‌های دانشگاهی (مانند دکترا و ارشد) در سال‌های اخیر بر محتوای این کتاب و یا کتب مرتبط با آن (مانند البرهان و غرائب التفسير) در زمینه‌های نحوی، صرفی، بلاغی و اعتقادی متمرکز شده‌اند، که نشان‌دهنده علاقه و تأیید مستمر پژوهشگران نسبت به ارزش این اثر است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.