خزانه عامره

خزانه عامره
پدیدآوران	آزاد بلگرامی‌، میر غلامعلی‌ (نويسنده) ن‍ی‍ک‍وب‍خ‍ت‌، ن‍اص‍ر (مصحح) اسلم‌بیگ، شکیل (مصحح)
ناشر	پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگى
مکان نشر	ایران - تهران
سال نشر	1390ش
چاپ	1
موضوع	شاعران هندی (فارسی زبان) - سرگذشت نامه - شعر فارسی - هند - مجموعه‌‏ها
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	PIR ۹۹۲۱/۵/آ۴خ۴ ۱۳۹۳
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

خزانه عامره ، از آثار شاعر، ادیب و مورخ شهیر حنفی و صوفی چشتی هندی قرن دوازدهم هجری قمری، غلامعلی آزاد بلگرامی ملقّب به «حِسان الهند» (1116- 1200ق) به بیان زندگی و شخصیت و شرح احوال شاعران توانایی از هند و ایران می‌پردازد که پاداشی (‌صله‌ای) دریافت کرده‌اند. پژوهشگران معاصر، ناصر نیکوبخت (عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس) و شکیل اسلم‌بیک این کتاب را تصحیح و تحقیق کرده‌اند. ازآنجاکه زبان و ادبیات اثر حاضر، ترکیبی از نثر مسجع و نظم رایج در قرون گذشته است، در مواردی خواندن و فهمیدنش برای نسل امروز، آسان نیست.

هدف و روش

• ناصر نیکوبخت نوشته است: تذكرۀ خزانه عامره، نمونه‌اى از ميراث مشترك تمدن ايران و هند است كه علاوه بر اطلاعات ذى قيمتى كه در شرح احوال و آثار پاره‌اى از سرآمدان شعر فارسى ايران و هند به دست مى‌دهد، حاوى نكات تاريخى عميق و دقيقى از برهه‌اى از حيات سياسى و اجتماعى هند است كه شايد در هيچ كتاب به اين اندازه به تفصيل و با شرح جزئيات ذكر نشده باشد.
• غلامعلی آزاد بلگرامی انگیزه نگارش این کتاب را عبارت از پاسخ‌گویی به درخواست برادرزاده خود دانسته و چنین نوشته است: مترصد فيض سرمد عزيزالقدر مير اولاد محمد - سلمه‌الله تعالى - كه برادر زادۀ فقير است، خواهش نمود كه تذكره‌اى تأليف كرده شود در ذكر شعرايى كه چراغ مدح ارباب كرم افروخته‌اند و صلات از دولت قدردانى ممدوحان خود اندوخته. چون خاطر مشارٌاليه عزيز بود، التماس او به حسن قبول رسيد و تراجم موزونانى كه علم صلۀ ايشان حاصل شد، مرقوم گرديد. و خامۀ تقريب‌جو برخى سخن‌طرازان را كه از ارباب صلات نيستند نيز نگاشته و در ضمن آن فوايدى كه به جاى خود چهرۀ وضوح خواهد افروخت، منظور داشته، نام اين نامه «خزانه عامره» مقرر گرديد....

ساختار و محتوا

• این اثر «خزانه عامره» سومين تذكره بعد از تذكره‌هاى يد بيضا و سرو آزاد و مشتمل بر شرح احوال 139 شاعر مداح فارسى‌گوى ايران و هند از آغاز شعر فارسى تا عصر مؤلف به ترتيب حروف الفباى فارسى اسم اشهر شعراست كه در سال 1176 ق. در اورنگ‌آباد (دكن) تأليف كرده است.

نمونه مباحث

• «ذکر میر یوسف بلگرامی»

میر یوسف بلگرامی در اقران انتخاب است و در ستاره‌ها آفتاب. دخترزاده میر عبدالجلیل مغفور است و برادر خاله‌زاده راقم سطور. دانای علوم عقلی است و شناسای فنون نقلی. در مقام تقوی بلندپایه است و در سامان طاعت سیرمایه. من و آن مرحوم تربیت یافته یک مکتبیم و سوار یک اشهب. ترجمه او در «مآثرالکرام» و «سرو آزاد» مفصلاً جلوه پیراست. سلطان محبت حکم کرد که ترجمه او در این صحیفه باید نگاشت و قلم حاضر جواب «اطعنا» گفته، سر بر خط فرمان گذاشت. بیشتر اوقات عزیز در مطالعه کتب تفسیر و حدیث و تصوف صرف می‌کرد و گاهی زلیخای سخن را دولت جوانی ارزانی می‌داشت. او را با میرزا جان‌جانان مظهر - سلمه الله تعالی - اخلاص و ارتباط بود و در ایام اقامت شاهجهان آباد اکثر به مصاحبت و مجالست می‌گذشت. و با سراج الدین علی خان آرزو اکبرآبادی نیز ملاقات داشت؛ چنانکه در ترجمه خان آرزو گزارش یافت. در عارضه وفات از بلگرام به لکهنو رفت که از حکمای آنجا استعلاج نماید؛ چون وعده رسیده بود، مفید نیفتاد. دوم جمادی‌الاخر، روز پنجشنبه، سنه اثنین و سبعین و مائه و الف [۱۱۷۲ق] رحلت او داغ بر دلها (ص۲۸۳ب) نشاند. نعش او را از لکهنو به دارالسلام بلگرام آورده، چهارم ماه مذکور در باغ محمود پایین مرقد جد بزرگوار میر عبدالجلیل مغفور تفویض مادر خاک نمودند. میر اولاد محمد ذاکر گوید:

طراز آل پیغمبر چراغ دوده حیدر		محیط علم عقل و نقل صاحب فطرت موزون
ذکا تاریخ فوت او عزیزی گفت در گوشم		«ز قید هستی موهوم آمد یوسفی بیرون.» [۱۱۷۲ق]

از نتایج طبع او کتابی است نامش «الفرع النابت من الاصل الثابت» مشتمل بر چهار اصل و خاتمه در تحقیق مسأله توحید. و فقیر در تعریف و تاریخ این کتاب قصیده‌ای عربی دارد که مطلعش این است:

يا رَبِّ هَبْ لَنا مِنْ أَمْرِنا رَشَداً

لَقَدْ أَخَذْناكَ يا قَيّاضُ مُلْتَحَداً.

این جواهر از خزانه یوسفی است:

ممنون خود کنید به مشت غبار من

نامش رقم زنید به لوح مزار من.

و له:

طفل صیادی که از گلبن کمان و تیر ساخت

بلبلان را بی‌خدنک انداختن نخجیر ساخت.

و له:

یوسف نکند شکوه ز بی‌مهری ایام

دارد دل خود جمع که انجام به خیر است.

سُبْحانَ رَبِّكَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمّا يَصِفُونَ (صافات / ۱۸۰) وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلِينَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ.

منابع مقاله

• مقدمه و متن کتاب.