جمشید جام معانی: تفاوت میان نسخه‌ها

'''جمشید جام معانی: شرح نامۀ خاقانی شروانی به امام ناصرالدین ابواسحاق ابراهیم باکویی''' تألیف سعید مهدوی‌فر (متولد ۱۳۶۵ش) محقق ادبی؛ کتابی است که به شرح و تحلیل یکی از مهم‌ترین و زیباترین نامه‌های نثر مصنع خاقانی شروانی، شاعر و نویسنده برجسته قرن ششم هجری، می‌پردازد و با روشی نوین به کشف ظرایف ادبی، فرهنگی و تاریخی این متن دشوار همت گمارده است.

کتاب «جمشید جام معانی» اثر سعید مهدوی‌فر، شرحی است بر یکی از نامه‌های مهم افضل‌الدین بدیل بن علی خاقانی شروانی، که از جمله برجسته‌ترین نمونه‌های نثر فنی و مصنوع فارسی در قرن ششم هجری به شمار می‌رود. این نامه که خطاب به امام ناصرالدین ابواسحاق ابراهیم باکویی، از عالمان و صوفیان مؤثر در امور شروان، نوشته شده، از دو جنبه ادبی و تاریخی دارای اهمیت فوق‌العاده‌ای است. از نظر ادبی، این نامه نمونه‌ای کامل و وزین از سبک شخصی خاقانی است که نثری بسیار دشوارتر و پیچیده‌تر از شعر او دارد و درک آن را بدون شرحی مفصل ناممکن می‌سازد. از نظر تاریخی، این نامه منبعی اصیل برای شناخت حوادث مهم زندگی شاعر، روابط او با حکومت شروانشاهان و دشمنانش، و برخی وقایع تاریخی روزگار اوست.

مهدوی‌فر در شرح خود بر این نامه، از روش مرسوم شارحان پیشین خاقانی که به نظر او در ترسیم هنر سخنوری او ناموفق بوده‌اند، فاصله گرفته و روشی نوین را اساس کار قرار داده است. در این روش، با تعمّد ویژه‌ای به تحلیل پشتوانه فرهنگی متن، صور خیال و ظرایف ادبی کلام پرداخته شده است. شارح همچنین در مواضع متعدد، ضبط‌های مختلف متن را مورد بررسی قرار داده و ضبط اصیل‌تر را برگزیده است.

نامه مورد شرح، ظاهراً در سال ۵۵۹ یا ۵۶۰ قمری و در کنار رود کر نوشته شده است. خاقانی در این نامه به توصیف حال خود، شکایت از اوضاع نابسامان شروان، اشاره به توطئه‌های دشمنانش (از جمله اتهام سوءقصد به جان شاه) و حمایت‌های بی‌ثمر برخی بزرگان مانند عزالدوله مخلص المسیح می‌پردازد. این نامه که احتمالاً از آخرین نامه‌های خاقانی به باکویی است، نقش قابل توجهی در درک بهتر فضای حاکم بر زندگی شاعر و در نتیجه، فهم بهتر شعر دشوار او دارد.