ترجمه قرآن (نیشابوری): تفاوت میان نسخه‌ها

'''ترجمه قرآن''' تألیف نظام‌الدین حسن بن محمد نیشابوری، با تحقیق و تصحیح محمد دزفولی، نظام نیشابوری با تسلطی که در دو زبان عربی و فارسی داشته است و بویژه بر اثر آشنایی کامل با قواعد صرفی و نحوی و بلاغی، با دقت خاص، مبادرت به ترجمۀ قرآن به زبان فارسی نموده که این ترجمه از همان روزهای نخستین مورد استفادۀ بسیاری از مردم قرار گرفته است.

حسن بن محمد بن حسین قمی نیشابوری که اصل او از قم، و منشأش نیشابور است ملقب به «نظام‌الدین» و مشهور به «نظام نیشابوری» و «نظام اعرج» است. تاریخ تولد وی معلوم نیست و در مورد تاریخ وفاتش نیز اختلاف است. ولی آنچه مسلم و قطعی به نظر می‌رسد آن است که: وی از ناموران اهل تسنن در قرن 8 ق بوده و چنان که از انتهای تفسیر «غرائب القرآن» بر می‌آید، تا سال 728 ق حیات داشته است. از سوی دیگر با توجه به تاریخ تألیف کتاب‌های او همچون «أوقاف القرآن» که در سال 704 ق تألیف کرده و نیز با توجه به این مسأله که نگارش این کتاب‌ها نوعاً باید در دوران پختگی عقلی و عملی وی بوده باشد، می‌توان حدس زد که ولادت نظام به احتمال قریب به یقین در اوائل نیمۀ دوم قرن هفتم هجری (یعنی بعد از 650ق) بوده است. محل تولد او را نیشابور نوشته‌اند.

آثار نظام‌الدین عبارتنداز: غرائب القرآن و رغائب الفرقان، لُبُّ التَّاویل، أوقاف القرآن، شرح نظام، توضیح التذکره، تعبیر التَّحریر، البصائر فی مختصر تنقیح المناظر، شرحی بر مختصری مجسطی بیرونی، کشف الحقایق، رِبع مقنطر، رساله‌ای در حساب، الجملیۀ، ترجمۀ قرآن. در برخی از منابع آمده که نظام‌الدین اهل شعر سرودن نیز بوده است.

در اینکه نظام نیشابوری، ترجمۀ‌ای بر قران نگاشته هیچ تردیدی نیست، هر چند که در هیچ منبعی ذکری از آن به میان نیامده است اما نوشتۀ خود نظام‌الدین در این زمینه، شاهدی است کافی براین مدعا. وی در مقدمۀ تفسیر غرائب القرآن، پس از ذکر شیوۀ تفسیر خود می‌نویسد: «ملتزم شدم آوردن لفظ قرآن کریم را اولاً همراه با ترجمۀ آن به گونه‌ای نو و شیوه‌ای متین و استوار که مشتمل باشد بر آشکار کردن تقدیر گرفته شده‌ها و ظاهر ساختن ضمایر و تأویل آیات متشابه و روشن ساختن کنایه‌ها و بیان و تحقیق مجازها و استعاره‌ها و بی‌شک این نوع ترجمه، از آن چیزهایی است که اشک انسان را جاری می‌سازد...». و در آخر جلد 3 تفسیر خویش می‌نویسد: و همراه با ترجمۀ آن به فارسی.

نظام نیشابوری با تسلطی که در دو زبان عربی و فارسی داشته است و بویژه بر اثر آشنایی کامل با قواعد صرفی و نحوی و بلاغی، با دقت خاص، مبادرت به ترجمۀ قرآن به زبان فارسی نموده که این ترجمه از همان روزهای نخستین مورد استفادۀ بسیاری از مردم قرار گرفته است. مترجم تنها به ترجمۀ تحت‌اللفظی اکتفا نکرده بلکه هر جا ضروری دیده، کلمه‌ای یا جمله‌ای را به متن افزوده است تا معنای آیه بهتر فهمیده شود. مترجم سعی بسیار کرده تا ترجمه را دقیق و بدون غلط انجام دهد؛ ودر عین آنکه می‌خواهد از حدود آیه خارج نشود، می‌کوشد که ترجمه از نثری روان و قابل فهم برخوردار باشد. فعل‌هایی را که ریشۀ واحد دارند، امروزه ممکن است ما همه را، با توجه به زمان و صیغۀ فعل، بر یک معنا بیاوریم. ولی نظام‌الدین در این ترجمه، به معنای کلمه در موضع خاص خودش در آیه، توجه کرده و هر کدام را به تناسب آن موضع معنا کرده است که این مطأله از اهیمت ویژه‌ای برخوردار است و نشاندهندۀ دقت بسیار زیاد مترجم و تبحر و مهارت او می‌باشد.<ref>[https://literaturelib.com/books/3635 پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات]</ref>