مینوی خرد؛ آوانویسی، ترجمۀ فارسی و واژه‌نامه

مینوی خرد
پدیدآوران	دالوند، یاسر (نویسنده) شمیسا، سیروس (محقق)
ناشر	کتاب سده
مکان نشر	تهران
سال نشر	1399
شابک	‎1ـ896848ـ600ـ978
کد کنگره	‏

مینوی خرد؛ آوانویسی، ترجمۀ فارسی و واژه‌نامه به کوشش یاسر دالوند با مقدمۀ دکتر سیروس شمیسا، این کتاب دربرگیرندۀ آوانویسی، ترجمه و واژه‌نامۀ «مینوی خرد» از متون مهم زرتشتی است. در این کتاب به بررسی مختصات سبکی مشترک متون پهلوی و متون کهن فارسی در سه ساحت ادبی، زبانی و فکری پرداخته شده و در برگردان متن به فارسی کوشش بر آن بوده که ساختار لغوی و نحوی متن پهلوی حفظ شود.

گزارش کتاب

مینوی خرد مانند هر متن کهن دیگری دربردارندۀ فواید متعددی است؛ هم به لحاظ مسائل زبانی و هم فکری. غرابت کتاب عمدتاً در لغات و اصطلاحات مذهبی زرتشتی است که امروزه برای ما ناآشناست. اما مسائل زبانی برای کسانی که با پهلوی و فارسی سده‌های نخستین آشنایند، چندان غریب نیست. با این همه مینوی خرد از مقولۀ متون سادۀ پهلوی از قبیل «کارنامگ اردشیر بابکان» نیست و باید آن را جزء متون مشکل پهلوی محسوب داشت. مینوی خرد را باید از کتب مذهبی زرتشتی محسوب داشت که پر از احکام دینی و باید و نبایدها و شایست‌ها و نشایست‌هاست و البته منشأ همۀ آنها اوستاست. جالب است که بسیاری از این احکام را ایرانیان حفظ کردند و به دین بعدی خود منتقل کردند؛ از قبیل توصیف وضع متوفی در بهشت و دوزخ و پل چینود و کلاً آن جهان و .. .

این کتاب دربرگیرندۀ آوانویسی، ترجمه و واژه‌نامۀ «مینوی خرد» از متون مهم زرتشتی است. در این کتاب به بررسی مختصات سبکی مشترک متون پهلوی و متون کهن فارسی در سه ساحت ادبی، زبانی و فکری پرداخته شده و در برگردان متن به فارسی کوشش بر آن بوده که ساختار لغوی و نحوی متن پهلوی حفظ شود.

«دادستان مینوی خرد» یکی از متون مهم پهلوی از نویسنده‌ای ناشناس است شامل یک مقدمه و 62 پرسش که شخصیتی به نام «دانا» از «مینوی خرد» می‌پرسد. سؤالات دربردارندۀ مفاهیمی چون چگونگی رسیدن به بهشت یا دوزخ، چگونگی خلق آسمان و زمین و آب و دیگر عناصر، ویژگی‌های پارسایان و بدکاران، شرح کارهای کیومرث و هوشنگ و جمشید و دیگر شاهان، وظایف هر یک از طبقات اجتماعی، پند و اندرز و .... می‌شود.

زمان نگارش کتاب مشخص نیست؛ بنا به نظر برخی از محققان کتاب در دورۀ ساسانیان و شاید در دورۀ سلطنت انوشیروان نوشته شده است؛ چراکه در کتاب کوچک‌ترین اشاره‌ای به عرب یا اسلام نشده، ولی مطالبی دربارۀ جنگ و ستیز ترکان و رومیان با ایرانیان در آن جلوه یافته است. این کتاب همچنین دربردارندۀ مطالبی دربارۀ زروان و باورهای زروانی است که در دورۀ اشکانیان رواج داشت.

در مقدمۀ کتاب به مباحث فکری و زبانی و ادبی مشترک بین متون پهلوی و فارسی پرداخته شده است. متن آوانوشت پهلوی نیز در بالای هر پرسش قرار داده شده که جنبۀ درسی کتاب تقویت شود. در برگردان متن کوشیده شده که ساختار نحوی جملات در امکان حفظ شود و لغات غالباً از همان لغات متن پهلوی انتخاب شود؛ اما به دلیل آنکه برگردان متن برای دانشجویان و خوانندگان نیز کارآمد باشد، لغات دشوار در پاورقی معنا شده که با رجوع به واژه‌نامه می‌توان اطلاعات بیشتری دربارۀ آنها به دست آورد. در مواردی نیز که در برگردان متن از لغات معمول استفاده شده، اصل پهلوی آن با توضیحاتی مختصر در پانوشت یادآوری شده است.

این ترجمه با ترجمۀ استاد تفضلی تفاوت دارد؛ چراکه ایشان بنا به اشارۀ خودشان «متن پهلوی را به فارسی معمول و مفهوم برای خوانندۀ فارسی‌زبان امروزی ترجمه» کرده‌اند و «بدین جهت از استعمال کلمات پهلوی یا به کارگرفتن لغات مهجور فارسی» پرهیخته‌اند؛ اما شیوۀ نویسنده در این برگردان، درست همان شیوه‌ای است که برخی از ناقدان به استاد تفضلی عرضه کرده بودند: «به نظر اینان در برگردانیدن از پهلوی به فارسی نباید کلمات بیگانه به کار برد، بلکه باید همان کلمات متن اصلی را به گونه‌ای فارسی درآورد یا از مترادف‌های فارسی آنها، گرچه مهجور باشند، بهره گرفت».

در تنظیم واژه‌نامه کوشیده شده لغات پهلوی از متون و فرهنگ‌های فارسی ردیابی شود که شرح آن و همچنین توضیحات آنها در واژه‌نامه آورده شده است.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات