دایرةالمعارف (افرام بستانی)

دايرةالمعارف: قاموس عام لکل فن و مطلب
پدیدآوران	بستانی، فؤاد افرام (نویسنده)
ناشر	[بي‌نا]
مکان نشر	بیروت
موضوع	دايرةالمعارف‌ها و واژه‌نامه‌هاي عربي
زبان	عربي
کد کنگره	AE‎ ۱۰/۵۵‎ /ب‎۵‎د‎۲‏

برای دیگر کاربردها، دایرةالمعارف (ابهام‌زدایی) را ببینید.

دایرةالمعارف با سرپرستی فؤاد افرام بستانی و گروهی از علمای لبنان آغاز شد، هدف فؤاد افرام بستانی (١٩٠۶-١٩٩٣) تكمیل کار بطرس بستانى بود، اما چون بيش از نیم قرن از انتشار دائرةالمعارف بطرس بستانی می‌گذشت، در این دایرةالمعارف، مدخل‌ها مجدداً از ابتدا تدوین گردید و نخستین جلد آن در 1956ق منتشر شد.

بنابر اين هر چند دایرةالمعارف جديد ادامۀ همان كار سابق بود، ولی از لحاظ مطالب وموضوعات با آن فرق بسیار داشت؛ چه بسیار مباحثی که در پرتو معلومات و اكتشافات تازه بکلی دگر گون شده، یا موضوعاتی‌ که به همین علت بکلی حذف گردید، يا موضوعات ديگری كه به آن افزوده شده و در كتاب قديم وجود نداشت.

از محسنات این دایرةالمعارف يكی آن است كه نوشتن موضوعات مهم آن به دانشمندان متخصص وكسانی كه در آن رشته‌ها مطالعات مخصوص دارند واگذار گرديده، و تا آنجاكه ممكن بوده از وجود عدهً بيشتری از علما استفاده شد.

ديگر از محسنات این تأليف جديد شامل ومفصل بودن بعضی از مباحث وموضوعات آن است، و مخصوصاً موضوعاتی كه در كتابهای عربی كمتر می‌توان در بارہ آنها اطلاعات کافی بدست آورد؛ ریرا این کتاب برای خوانندگان عربی زبان و برای بالابردن سطح فرهنگ واطلاعات عمومی آنان پی ریزی شده. به همين جهت در تنظيم مطالب آن سعی شد كه هم در بارۀ آنچه به تاریخ وادبيات وعلوم عربی واسلامی ارتباط دارد، وهم در باره موضوعاتی‌كه از نظر کسب فرهنگ عمومی ضروری تشخیص داده شده و در کتب عربی اطلاعات كافی در باره آنها نمی‌توان بدست آورد، باطول و تفصيل بيشتری بحث شود.

یکي از اموری که این دائرة المعارف به چشم می‌خورد وبدون شک از لحاظ افزايش سرمايه لغوی زبان عربی و تقويت جنبه علمی آن دارای تأثير بسيار است، موضوع انتخاب اصطلاحات تازۀ علمی وفنی و هنری و بطور كلی اصطلاحاتی است كه در زبان عربی وجود نداشته است.

در این دایرةالمعاوف تا آنجا كه ممكن بوده برای اصطلاحات علمی جديد از اصطلاحات قديم استفاده شده، ومواردی كه در همان اصطلاحات قديمی هم بين مناطق مختلف عربی اختلاف تعبير وجود داسته سعی شده كه صحیح‌ترین آنها انتخاب شود، ودر باره ایجاد اصطلاحات و کلماتی که در زبان عربی سابقه نداشته از همان خاصیت اصلی زبان عربی استفاده شده، وبواسطه حسن ذوقی که غالب نویسندگان در انتخاب اين گونه كلمات بكار برده‌اند عبارات وكلمات آن روان و دور ازهر گونه آثار تصنع وساختگی جلوه می‌کند.

اما این دایرةالمعارف نیز تداوم نداشت و پس از انتشار جلد پانزدهم آن، دو سال پس از وفات بانی آن، در ١٩٩۶، متوقف شد. آخرين مقالۀ آن، «أفّر» بود.

علاوه بر مؤلفان توانمند جهان عرب مانند عارف تامر (سوری) و محمدجواد مغنيه عالم نامدار لبنانی شیعه، از میان پژوهشگران ایرانی، سعید نفیسی و محمدمهدی رادسرشت با این دایرةالمعارف همکاری داشتند و نیز برخی از مستشرقان نامدار، از جمله ولادیمیر مینورسکی و اواریست لوی-پرووانسال.

بیشتر مقالات فاقد امضای مؤلف و فهرست منابع است. در پایان برخی مقالات به دیگر مدخل‌هاى همين دايرةالمعارف ارجاع داده شده است (براى نمونه، نك. «آراء اهل المدينةالفاضلة» و «آرارات»). مدخل‌های صرفاً ارجاعی هم وجود دارد.

حجم مقالات نيز از يک سطر (براى نمونه، نک. «آبيک»، «آل موسی») و چند سطر (برای نمونه، نک. «آذرشھر»، «الآمدی، عبدالواحد») تا چند ستون (برای نمونه، نك. «آرال»، «آلما - أتا») يا جند صفحه (براى نمونه، نک. «آثينه»، «آینشتين، البرت») متغیر است. در این دایرةالمعارف از تصاویر و نقشه‌های فراوانی استفاده شده که غالب آنها سياه وسفيد است (براى نمونه، نک. «الآجر»، «آسيه»، «ايا صوفيا»، «المحيط الاطلسى»).

منابع مقاله

1. طاوسی مسرور، سعید؛ دانشنامه و دانشنامه‌نگاری، تاریخچه، روش‌هاو نمونه‌ها؛ زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، کتاب مرجع، 1399.
2. بی‌نام، فرهنگنامه، یا "دائرة المعارف"؛، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله الدراسات الأدبیة (فی اللغة العربیة و الفارسیة و تفاعلهما) ربیع 1959، السنة الأولی - العدد 1 (‎10 صفحه - از 95 تا 104)