درآمدی بر حیات سیاسی سردار اسعد بختیاری

درآمدی بر حیات سیاسی سردار اسعد بختیاری
پدیدآوران	کاظمی، سجاد (نویسنده)
ناشر	سمیر
مکان نشر	تهران
سال نشر	1399
شابک	‎3ـ440ـ220ـ964ـ978
کد کنگره	‏

درآمدی بر حیات سیاسی سردار اسعد بختیاری تألیف دکتر سجاد کاظمی؛ قضاوت دربارۀ شخصیت سردار اسعد و نقش وی در جنبش مشروطه‌خواهی امری دشوار به نظر می‌رسد. وی میان خوانین بختیاری و هم میان رجال سیاسی پایتخت و ایرانیان آزادی‌خواه خارج از کشور نقش محوری و کلیدی داشت. ترکیب خاستگاه ایلیاتی و آشنایی با تجدد غرب، وی را نسبت به دستگاه سلطنت و جنبش مشروطه‌خواهی مشخص نمود.

ساختار

کتاب در دو فصل و ضمیمه تدوین شده است.

گزارش کتاب

انقلاب مشروطیت یکی از نقطه عطف‌های شاخص در تاریخ ایران است که نه‌تنها از بینش گستردۀ ایرانیان در فهم تحولات جهانی سخن می‌گوید که از آزادگی سرشت ایرانی، سخن‌ها دارد و سردار اسعد بختیاری (1274 ـ 1336 قمری) برخاسته از قوم رشید و دل‌پاک بختیاری یکی از چهره‌های تاریخ‌ساز در عصر مشروطیت است که در دفاع از آزادی‌خواهی مردانه مبارزه کرد. سردار اسعد بختیاری نه‌تنها مرد تفنگ بود، بلکه مرد قلم نیز بود و کتاب جامع وی دربارۀ تاریخ بختیاری خواندنی است.

در این کتاب صرفاً به تاریخ سیاسی بختیاری‌ها در دورۀ قاجار (1210 ـ 1344 ق) پرداخته شده است. نکتۀ مهم در این‌باره ظهور بختیاری‌ها از دورۀ صفوی به عنوان نیروهای ایلیاتی در صحنۀ کارزار سیاسی است. حداقل از قرن پنجم هجری این ویژگی کلی فرهنگ سیاسی حاکم بر جامعۀ ایران بود که شاهان و حاکمان اکثراً از ایلات برخاسته بودند؛ به عبارتی سرنوشت سیاسی کشور بیشتر به کارزارهای کوه‌نشینان و صحراگردان بستگی داشت. در این میان بختیاری‌ها نیز از این قاعده مستثنی نبودند. اینان گرچه به طور مشخص از دورۀ صفوی نافرمانی از حکومت وقت را شروع کردند و در دورۀ افشاریه و زندیه تا اوایل دورۀ قاجاریه در تقابل با سایر ایلات در لفافۀ نافرمانی تحرکاتی را برای احراز سلطنت انجام دادند؛ با این حال در چارچوب جنگ‌های ایلیاتی هیچ‌گاه موفق به تشکیل حکومت نشدند. فرصتی نیز که در دورۀ مشروطه برای احراز سلطنت فراهم شد، به دلایل متعدد از جمله عدم همراهی دولتین روس و انگلیس و به‌ویژه اندیشۀ مشروطه‌خواهی سردار اسعد، نتوانستند به این جایگاه دست پیدا کنن.د با این حال با سرنگون کردن محمدعلی شاه و تصدی وزارت‌خانه‌ها و ریاست شهرها در دورۀ استقرار مجدد مشروطه خواسته‌های دیرین خود را از این طریق جامۀ عمل پوشاندند.

قضاوت دربارۀ شخصیت سردار اسعد و نقش وی در جنبش مشروطه‌خواهی امری دشوار به نظر می‌رسد. وی میان خوانین بختیاری و هم میان رجال سیاسی پایتخت و ایرانیان آزادی‌خواه خارج از کشور نقش محوری و کلیدی داشت. ترکیب خاستگاه ایلیاتی و آشنایی با تجدد غرب، وی را نسبت به دستگاه سلطنت و جنبش مشروطه‌خواهی مشخص نمود.

این کتاب صرفاً نگاهی بر زندگی سیاسی سردار اسعد است و نویسنده کوشیده با تکیه بر منابع و اسناد دست‌اول برخی از زوایای حیات این رجل سیاسی دورۀ قاجار را بازگو کند. در فصل اول از ظهور خانوادۀ ایلخانی تا فتح تهران و استقرار مجدد مشروطه، به زمینه‌های ظهور و چگونگی انتقال قدرت به خانوادۀ سردار اسعد، شرح سفر نخست وی به اروپا، نقش وی در انعقاد قراردادهای تجاری و نفتی، شرح سفر دوم وی و همکاری با مشروطه‌خواهان مقیم اروپا، تمهیدات لازم با اروپاییان و ایرانیان خارج از کشور برای فتح تهران، سپس ورود به ایران و بسیح نیروها تا فتح تهران و خلع محمدعلی شاه از سلطنت اختصاص دارد. در این فصل شرح داده شده که سردار اسعد چرا و چگونه در جهت حمایت از جنبش مشروطه و مشروطه‌خواهان سوق داده شد.

در فصل دوم به نقش سردار اسعد به عنوان وزیر داخله، وزیر جنگ، وکیل مجلس، نایب‌السلطنه، شرح سفر سوم وی به اروپا، نقش وی در پذیرش اولتیماتوم روس‌ها و تأثیر معادلات بین‌المللی بر فراز و فرود قدرت بختیاری‌ها بحث شده است.

در ضمیمۀ نخست به گوشه‌هایی از حیات فرهنگی و دستاوردهای سردار اسعد پرداخته شده و نشان داده شده که او در برخی امور خیریه و عام‌المنفعه اعم از مدرسه‌سازی، دانش‌پروری، ترجمه و نشر کتاب، بنیان هلال احمر و کمک به آسیب‌دیدگاه طلیعه‌دار بوده است. ضمیمۀ دوم وصیت‌نامه‌های سردار است و نشان می‌دهد او بر خلاف قوانین شرع اسلام در خصوص تقسیم ارث، با پیروی از عرف ایلیاتی و صرفاً با اهداف سیاسی و تداوم حفظ قدرت بیشتر اموال خود اعم از منقول و غیرمنقول را به فرزند ارشد خود جعفرقلی خان سردار بهادر اختصاص داده بود.

در پایان شیوۀ تحلیل محتوایی نگرش‌ها و رویکردهای برخی مورخان و محققان نسبت به حرکت مشروطه‌خواهی وی مورد ارزیابی قرار گرفته و سعی بر این بوده تا تصویری واقع‌بینانه‌تر از جایگاه و شخصیت و عملکرد سردار اسعد در این‌باره ارائه شود.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات