ابن جاندار، حسین‌ بن‌ شهاب‌الدین‌

ابن جاندار، حسین‌ بن‌ شهاب‌الدین‌
نام کامل	ابن جانْدار، حسین‌ بن‌ شهاب‌الدین‌ بقاعى‌ كركى‌ عاملى‌
ولادت	1012ق
محل تولد	لبنان
رحلت	1074ق‌
اطلاعات علمی
علایق پژوهشی	ادبیات، نحو، شعر، کلام، روایت، طب
مشایخ	شیخ‌ بهائى‌
برخی آثار	دیوان‌ شیخ‌ حسین‌ بن‌ شهاب‌الدین‌، عقود الدرر في‌ حل‌ أبیات‌ المطول‌ و المختصر

ابن جانْدار، حسین‌ بن‌ شهاب‌الدین‌ بقاعى‌ كركى‌ عاملى‌ (1012- 1076ق‌/1603- 1665م‌)، ادیب‌، نحوی‌، شاعر، متكلم‌، اخباری‌ و نیز طبیب‌.

ضبط «جاندار» كه‌ نام‌ یكى‌ از نیاكان‌ او و در فارسى‌ به‌ معنای‌ نگهبان‌ و سلاحدار است‌، مورد اختلاف‌ است‌ و به‌ صورت‌ خاندار نیز آمده‌ و برخى‌ به‌ جای‌ آن‌ «حیدر» آورده‌اند؛ اما در بیشتر مآخذ «جاندار» ترجیح‌ داده‌ شده‌ است‌.

ولادت

وی‌ در یكى‌ از نواحى‌ لبنان‌ كنونى‌ در سال 1012ق زاده‌ شد.

از شرح‌ زندگى‌ و دوران‌ تحصیل‌ او چه‌ در كودكى‌ و چه‌ بعد از آن‌ اطلاع‌ دقیقى‌ نداریم‌، فقط مى‌دانیم‌ كه‌ وی‌ از بهاءالدین‌ محمد بن‌ حسین‌ معروف‌ به‌ شیخ‌ بهائى‌ (د 1031ق‌/1622م‌) اجازه روایت‌ داشته‌ است. شیخ‌ حر عاملى‌ (1033-1104ق‌/1624-1693م‌) علم‌ و ادب‌ او را ستوده‌ است‌ و در فضیلت‌ اشعارش‌ گوید: «اشعار او مخصوصاً در مدح‌ اهل‌بیت‌، نیكو و لطیف‌ است‌». محبى نیز گوید كه‌ وی‌ در ساختن‌ شعر، استعداد فراوان‌ داشته‌ و اشعارش‌ زیبا و دارای‌ مضامینى‌ بدیع‌ است‌.

ابن‌ جاندار، ابیاتى‌ در مدح‌ ابن‌ معصوم‌ و قصایدی‌ در مدح‌ پدر او سروده‌ است و احتمالاً همین‌ امر سبب‌ شده‌ كه‌ ابن‌ معصوم‌ او را با عبارات‌ مسجع‌ و پر طمطراق‌ خویش‌ بستاید و بگوید: «او در كسب‌ كمالات‌ و فضایل‌ یگانه عصر خود بود». قصایدی‌ كه‌ ابن‌ جاندار در مدح‌ پدر او سروده‌، همه‌ به‌ سبك‌ و قالب‌ اشعار كهن‌ عرب‌ است‌ و كمتر اثری‌ از نوآوری‌ در آنها به‌ چشم‌ مى‌خورد و حتى‌ نخستین‌ قصیده وی‌ مورد انتقاد قرار گرفته‌ است‌. ابن‌ جاندار علاوه‌ بر شعر و ادب‌ به‌ علومى‌ چون‌ منطق‌ و حدیث‌ نیز مى‌پرداخت‌. بنا به‌ گفته ابن‌ معصوم‌ وی‌ در اواخر عمر به‌ علم‌ طب‌ روی‌ آورد. او در استنباط احكام‌ شرعى‌ از روش‌ اخباریون‌ پیروی‌ مى‌نمود.

ابن‌ جاندار به‌ ایران‌ نیز مسافرت‌ كرد و مدتى‌ در اصفهان‌ اقامت‌ گزید، اما معلوم‌ نیست‌ كه‌ این‌ سفر در چه‌ سالى‌ و به‌ چه‌ قصدی‌ بوده‌ است‌.

وفات

وی‌ كه‌ همواره‌ در سفر بود، عاقبت‌ در 1074ق‌/ 1664م‌ به‌ حیدرآباد هند آمد و سرانجام‌ در همان‌جا درگذشت‌.

آثار

آثار چاپی و خطی

از ابن‌ جاندار آثار چاپى‌ و خطى‌ باقى‌ مانده‌ كه‌ به‌ شرح‌ زیر است‌:

1. دیوان‌ شیخ‌ حسین‌ بن‌ شهاب‌الدین‌، اسكندریه‌، 1290ق‌، چاپ‌ سنگى‌؛
2. عقود الدرر في‌ حل‌ أبیات‌ المطول‌ و المختصر. این‌ كتاب‌ شرحى‌ بر شواهد ابیات‌ كتابهای‌ مطول‌ و مختصر سعدالدین‌ تفتازانى‌ است‌ كه‌ چندین‌ بار در ایران‌ و كشورهای‌ دیگر به‌ چاپ‌ رسیده‌ است‌؛
3. هدایة الأبرار إلى‌ طریقة الأئمة الأطهار. این‌ كتاب‌ كه‌ دارای‌ یك‌ مقدمه‌، 8 باب‌ و یك‌ خاتمه‌ است‌، به‌ بیان‌ موارد نزاع‌ بین‌ طرفداران‌ و مخالفان‌ اجتهاد و صحت‌ و حجیت‌ احادیث‌ موجود و علم‌ درایه‌ و این‌كه‌ هر واقعه‌ای‌ نزد ائمه‌(ع‌) دارای‌ حكمى‌ معین‌ و دلیلى‌ قطعى‌ است‌ و بطلان‌ اجتهاد و تقلید و عمل‌ به‌ احتیاط و نیز غفلت‌های‌ اصولیان‌ متأخر پرداخته‌ است‌. حر عاملى، كشمیری‌ و بغدادی‌، سهواً این‌ كتاب‌ را در اصول‌ دین‌ دانسته‌اند. مؤلف‌ تحریر، آن‌ را در ربیع‌الثانى‌ 1073ق‌ به‌ پایان‌ برده‌ است‌. نسخه‌های‌ این‌ كتاب‌ در كتابخانه‌های‌ ایران‌ و عراق‌ موجود است‌. همچنین‌ قصیده‌ای‌ در 17 بیت‌ با قافیه «حا» از اشعار او مى‌شناسیم‌ كه‌ در كتابخانه ملى‌ تبریز به‌ شماره 11/1035 ضمن‌ مجموعه‌ای‌ به‌ نام‌ قصاید متفرقه‌ آمده‌ است‌، نسخه دیگری‌ نیز از آن‌ در كتابخانه برلین‌ موجود است.

آثار منسوب

آثار دیگری‌ نیز به‌ وی‌ منسوب‌ است‌ كه‌ فعلاً اثری‌ از آن‌ در دست‌ نیست‌. این‌ آثار عبارتند:

1. أرجوزة في‌ المنطق‌؛ 2. أرجوزة في‌ النحو؛ 3. كتاب‌ الإسعاف‌؛ 4. حاشیةالبیضاوی؛ 5. حاشیةالمطول؛ 6. رسالة في‌ طریقةالعمل‌؛ 7. رسائل‌ في‌ الطب‌؛ 8. رسائل‌ في‌ أصول‌الدین؛ 9. السلاسل‌ و الأغلال‌ كه‌ قصایدی‌ در اهاجى‌ است؛ 10. شرح‌ نهج‌البلاغة كه‌ شرحى‌ بزرگ‌ بوده‌ است‌؛ 11. كتاب‌ بزرگى‌ در طب‌؛ 12. كتاب‌ مختصری‌ در طب‌؛ 13. كنزاللآلي‌ كه‌ قصایدی‌ در مدح‌ است؛ 14. مختصرالأغانى.

منابع مقاله

ضیائى‌، على‌اكبر، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.