سیری اجمالی در تاریخ طبری

سیری اجمالی در تاریخ طبری
پدیدآوران	قانعی، سعید (نویسنده)
ناشر	پارس اندیش
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۴۰۲
شابک	‎7ـ96ـ5856ـ622ـ978
کد کنگره	‏

سیری اجمالی در تاریخ طبری به کوشش سعید قانعی؛ این کتاب گردآوری و تلخیص کتاب تاریخ طبری تألیف محمد بن جریر طبری است که قانعی سعی کرده روایاتی که مربوط به ایران و اسلام و انبیاء از تاریخ طبری روایت شده است را به طور خلاصه در یک مجلد جای دهد.

ساختار

کتاب در شش بخش به چاپ رسیده است.

گزارش محتوا

ابوجعفر محمد بن جریر طبری در آمل طبرستان دیده به جهان گشود. دربارۀ دورۀ خردسالی او نوشته‌اند: «قرآن کریم را در سن هفت‌سالگی حفظ نمود و در هشت‌سالگی برای مردم نماز گذارد. در نه‌سالگی حدیث می‌نگاشت و به خاطر خوابی که پدرش دربارۀ او دیده بود، از دوران خردسالی به تحصیل او اهتمام زیادی مبذول می‌دارد». طبری هنوز به دوازده‌سالگی نرسیده بود که از آمل به سوی ری و نواحی آن مسافرت می‌کند و از محضر استادان و بزرگان این منطقه بهرۀ کافی می‌برد. شهر ری نقطۀ آغاز سفرهای علمی طبری بود. او بعد از چندی مسافرتی را در پیش می‌گیرد که مرزهای آن تا انتهای منطقه‌های شرق تا غرب کشورهای اسلامی بوده است. سرانجام طبری در سن 85 سالگی در بغداد دار فانی را وداع می‌گوید و در خانۀ مسکونی خود دفن می‌شود.

چنان‌که ابن‌ندیم الوراق در «الفهرست» نوشته است طبری در آمل در سال 224 و وفاتش در بغداد به سال 310 هجری بود. او تحصیلات تکمیلی را در بغداد انجام داد و در شام، مصر، عراق، بصره، کوفه و ری اسناد کتاب خود دربارۀ تاریخ را به دست آورد. این کتاب موسوم است به «تاریخ الرسل والملوک» یعنی «تاریخ الامم والملوک».

اسلوب کتاب طبری بر اساس سال‌نامه‌نویسی است؛ یعنی وقایع سنوات را چنان‌که موافق روایات به او رسیده است، به طور یکی پس از دیگری ضبط کرده است. بیشتر نوشته‌های او دربارۀ ایران قدیم در زمینۀ داستان‌های پربار و زیبایی کشور است؛ ولی دربارۀ دورۀ ساسانی کتاب او دربرگیرندۀ اطلاعاتی زیاد و مفید است.

داستان‌های ایران باستان محدود به داستان‌های شاهنامه یا آنچه در کتاب‌های تاریخ فارسی و عربی آورده‌اند، نیست. در آثار کهن ایران افسانه‌ها و داستان‌های دلکش بسیاری است که هنوز هم برای بسیاری ناشناخته مانده‌اند. اما قسمت دیگری از این داستان‌ها از کتاب مقدس زرتشتیان (اوستا) برگرفته شده است؛ داستان‌های اوستا همیشه با داستان‌های شاهنامه یکسان نیست و گاه تفاوت دارد.

برخی از داستان‌های کتاب طبری از آثار پهلوی گرفته شده است. بیشتر آثار زبان پهلوی زردشتی است؛ اما در میان آنها می‌توان داستان، سرگذشت، مناظره، پند و اندرز نیز بسیار یافت؛ برای مثال در پهلوی کتابی در سرگذشت افسانه اردشیر بابکان و کتاب دیگری در شرح جنگ‌های گشتاسپ و دلاوری‌های زریر برادر گشتاسپ و عموی اسفندیار رویین‌تن آمده است که در کتاب حاضر نیز بازخوانی آنها آمده است. داستان زاده‌شدن زردشت نیز یکی از این قصه‌هاست که از کتاب‌های پهلوی و تاریخ طبری و منابع دیگر معتبر گرفته شده است.

در این کتاب روایات مربوط به ایران و اسلام و انبیاء از تاریخ طبری روایت شده است؛ روایت‌هایی چون روزگار پادشاهان و پهلوانان اساطیری، بنیاد شاهنشاهی در ایران، زندگانی پیامبران، روزگاران پیش از تاریخ، پیدایش هنر و گاه‌شماری در ایران باستان.

در نخستین بخش از روزگار پرفرازونشیب پادشاهان و پهلوان اساطیری بر اساس تاریخ طبری سخن به میان آمده است. در این بخش داستان‌هایی دربارۀ فریدون و گرز گاوسر، نبرد ضحاک و فریدون، کشته‌شدن سلم، سام و سیمرغ، سیندخت و رودابه، زال و رودابه و .... آورده شده است.

در بخش دوم به تجلی هنر در ایران‌زمین پرداخته شده است؛ همچنین در ادامه به بنیاد شاهنشاهی نیز گذرا اشاره شده است. در این بخش هنر معماری در عهد هخامنشی، هنر در دورۀ سلوکیان و ساسانیان، هنر نقاشی در زمان ساسانیان، موسیقی زمان ساسانیان، هنر شعر و ... بررسی شده است. همچنین در قسم دوم این بخش دربارۀ کورش کبیر، سلاطین بابل و ... نکاتی آورده شده است.

بخش سوم کتاب سیری در در زندگانی پیامبران الهی است که بر اساس قرآن مجید و تاریخ طبری و برخی از منابع معتبر اسلامی به نگارش درآمده است. در این بخش تاریخ انبیا از زمان حضرت نوح تا حضرت ختمی‌مرتبت به‌اختصار بیان شده است.

در بخش چهارم از اوضاع سیاسی و اجتماعی و فرهنگی ایرانیان پیش از اسلام و پس از آن سخن به میان آمده است. در این بخش از ایران و ایرانیان از کهن‌ترین روزگاران تا امروز، از دین‌های زروانی، میترایی، زرتشتی، مانوی، مزدکی و اسلام سخن به میان آمده است.

بخش پنجم کتاب اختصاص به پیدایش هنر در ایران دارد. در این بخش دربارۀ خط و خطوط گوناگون از جمله خط پهلوی و خط اوستایی سخن به میان آمده است. همچنین در این بخش تاریخچه‌ای مختصر از نقاشی و نقاشان ایران و شخصیت‌های نقاشی جهان ارائه گردیده است.

بخش پایانی کتاب دربارۀ گاه‌شماری در ایران باستان است. در این بخش پیدایش تقویم در ایران باستان، گاه‌شماری در ایران و هند و مصر و بابل، رصدخانه‌های نیمروز و جزایر خالدات و کبیسه‌های گوناگون بررسی شده‌اند.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی ادبیات