عروض و قافیۀ فارسی با رویکرد جدید

عروض و قافیۀ فارسی با رویکرد جدید
پدیدآوران	قهرمانی مقبل، علی‌اصغر (نویسنده)
ناشر	نی
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۴۰۲ش
شابک	‎9ـ0566ـ06ـ622ـ978
کد کنگره	‏

عروض و قافیۀ فارسی با رویکرد جدید تألیف علی‌اصغر قهرمانی مقبل؛ در این کتاب ویژگی‌های وزن شعر فارسی با زبانی ساده و منسجم، از مقدمات تا طبقه‌بندی اوزان بیان شده است.

ساختار

کتاب در نه فصل به نگارش درآمده است.

گزارش محتوا

عروض جدید که از پرویز ناتل خانلری آغاز شده و با ابوالحسن نجفی اوج کم‌نظیری را تجربه کرده، در سیر تکاملی خود به این کتاب رسیده است. در این کتاب ویژگی‌های وزن شعر فارسی با زبانی ساده و منسجم، از مقدمات تا طبقه‌بندی اوزان بیان شده است. جداول و تمرین‌های متنوع و هدفمند آن، با رویکرد آموزشی و کاربردی، خواننده را از کرانه تا ژرفای مباحث عروضی هدایت می‌کند. در مبحث قافیه نیز تلفیق دقیق مباحث سنتی و جدید، به همراه شواهد پرشمار و گاهی دیریاب، موجب شده تا کتاب جامعیتی قابل قبول بیاید و کتابی درخور برای تدریس «عروض و قافیه» در دانشگاه باشد.

در این کتاب دو سطح مقدماتی و متوسط در آموزش عروض لحاظ شده است تا هر عروض‌آموز به اندازۀ توان و علاقه‌اش بهرۀ خود را ببرد. در کنار دانستن اختیارات شاعری و ضرورت‌های وزنی، دانستن وزن‌های پرکاربرد فارسی در سطح مقدماتی کفایت می‌کند؛ یعنی همین که عروض‌آموز هنگام برخورد با شعری که بر یکی از وزن‌های پرکاربرد سروده شده است، بتواند ضرورت‌های وزنی آن را تشخیص دهد و وزن تقطیعی آن را به دست آورد، سپس با مراعات اختیارات شاعری به وزن اصلی شعر برسد و آن را به طور صحیح رکن‌بندی کرده و نام‌گذاری کند، کافی خواهد بود. مباحث پیشرفتۀ وزن‌های دوری، تشخیص وزن‌های کم‌کاربرد و مقولۀ طبقه‌بندی وزن‌ها را می‌توان در ضمن سطح متوسط و حتی پیشرفتۀ عروضی تلقی کرد.

کتاب در نه فصل نگاشته شده است. فصل نخست کتاب به کلیاتی دربارۀ علم عروض، تعریف شعر، جایگاه وزن و قافیه در آن، فواید علم عروض، دشواری‌های علم و عروض و ... می‌پردازد.

در فصل دوم بعد از بیان کمّی‌بودن وزن شعر فارسی در میان دیگر نظام‌های وزنی، ویژگی‌های هجایی زبان فارسی، انواع هجاها و شیوۀ تقطیع هجایی ذکر شده و پس از آن به‌تفصیل به رکن‌های عروضی و انواع آن پرداخته شده است. در پایان فصل نیز چهار اصطلاح عروضی آمده است که عروض‌آموز در مطالعۀ فصل‌های بعدی کتاب به آنها نیاز دارد.

فصل سوم به دلیل اهمیت مقوله‌های اختیارات شاعری و ضرورت‌های وزنی به این دو مقوله اختصاص داده شده است و به‌تفصیل و با ذکر شواهد به آنها پرداخته شده است. ضرورت‌های وزنی نه‌تنها در علم عروض که برای خوانش صحیح شعر ضروری است. پس از آن اختیارات شاعری نیز از مباحث مهم علم عروض در سطح مقدماتی به شمار می‌آید.

فصل چهارم فراتر از مباحث مقدماتی عروض است و بر اصول نظری طبقه‌بندی وزن‌ها تمرکز دارد. جدول طبقه‌بندی وزن محصول سال‌ها کار و تأمل نگارنده است و این جدول پس از آموختن نحوۀ استفاده از جدول طبقه‌بندی، می‌تواند محل رجوع علاقمندان در مباحث فصل پنجم، یعنی تعیین جایگاه هر وزن در دستگاه طبقه‌بندی وزن‌ها باشد.

فصل پنجم کاربردی‌ترین فصل کتاب است که در آن شیوۀ تعیین وزن شعر و نام‌گذاری وزن شعر داده شده است. در این فصل بعد از بیان چگونگی به‌دست‌آمدن وزن‌های شعر فارسی (شیوۀ گسترش وزن‌های شعر فارسی) که در ضمن آن به ویژگی‌های وزن دُوری نیز پرداخته شده است. ابتدا وزن‌ها پرکاربرد شعر فارسی با ذکر شواهد شعری معرفی شده است که عروض‌آموز در سطح مقدماتی به آموزش و تشخیص آنها نیاز دارد. سپس در سطوح متوسط و پیشرفته برخی از وزن‌های دیگر که در ضمن وزن‌های پرکاربرد به شمار نمی‌آید، با ذکر شواهد آورده شده است.

به دلیل اهمیت وزن در شعر نیمایی، فصل ششم به آن اختصاص داده شده است و تمرین‌های متعددی نیز آورده شده است. در این فصل تفاوت میان سطر و مصراع در شعر نیمایی نیز توضیح داده شده است.

در فصل هفتم چند مبحث مرتبط با وزن شعر آورده شده و مهم‌ترین آنها مقولۀ «ذو وزنین» است که برای علاقمندان به مباحث پیشرفتۀ عروض قابل استفاده خواهد بود.

فصل هشتم در خصوص معرفی عروض سنتی است تا هم عروض‌آموز را از مراجعۀ ضروری به کتاب‌های عروض سنتی بی‌نیاز کند هم تفاوت‌های بنیادین عروض قدیم و جدید و علت ترجیح عروض جدید بر قدیم معلوم شود. به دلیل تأثیرپذیری عروض سنتی از عروض عربی، مبانی عروض عربی نیز در مبحث مستقلی از این فصل معرفی شده است.

در فصل پایانی کتاب ابتدا به ردیف پرداخته شده و پس از آن به مبانی علم قافیه به همراه شواهد شعری متعدد آورده شده است. سپس به‌تفصیل عیوب قافیه ذکر شده و نیز آرایه‌هایی که مرتبط با قافیه است. در پایان نیز به‌اختصار قافیه در شعر نیمایی مطرح شده است.

برای سهولت دسترسی، تمام جداول مورد نیاز در پایان کتاب با عنوان «پیوست» در اختیار خواننده قرار گرفته است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی ادبیات