خویی، سید ابوالقاسم

سید ابوالقاسم خویى
نام کامل	خویی، سید ابوالقاسم
نام‌های دیگر	آیت‌الله خویی ابوالقاسم خویی خویی غروی، ابوالقاسم
ولادت	1278ش / 1317ق / 1899م
محل تولد	خوی
رحلت	1371ش / 1413ق / 1992م
اطلاعات علمی
اساتید	آیت‌الله فتح‌الله شریعت اصفهانى آیت‌الله میرزاى نائینى آقا ضیاء عراقى آیت‌الله شیخ محمدحسین غروى اصفهانى
برخی آثار	معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة البيان في تفسير القرآن فقه الشيعة مستند العروة الوثقى التنقيح

برای دیگر کاربردها، خویی (ابهام‌زدایی) را ببینید.

سید ابوالقاسم خویى (1317- 1413ق)، فقیه، اصولی، عالم بزرگ رجالی، مفسر قرآن، متکلم، از مراجع تقلید شیعه، نویسنده مجموعه 24 جلدی معجم رجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة

ولادت

در شب پانزدهم ماه رجب سال 1317ق، در خانواده علم و دانش و تقوا در شهرستان خوى دیده به جهان گشود.

تحصیلات

آیت‌الله سید ابوالقاسم خویى در دامان پاک پدر و مادرش دوران کودکى را پشت سر نهاده و پس از آموختن قرآن و خواندن و نوشتن، در 13 سالگى (سال 1330ق) همراه برادر بزرگ خویش مرحوم سید عبدالله خویى و دیگر افراد خانواده رهسپار نجف شد.

ایشان از دوران کودکى و نوجوانى به هوش و ذکاوت و حافظه و استعداد در میان همسالان خود معروف بود و در اندک زمانى گوى سبقت را از همگان ربود.

او شش سال به تحصیل مقدمات و سطوح عالی حوزه پرداخت و سپس ۱۴ سال در درس استادان علوم مختلف از جمله فقه و اصول شرکت کرد. از این میان، چنانکه خود او در زندگی‌نامه خودنوشت آورده، بیشترین استفاده را از محمدحسین نائینی و محمدحسین غروی اصفهانی داشته است.

اساتید

1. پدر بزرگوارش؛
2. آیت‌الله شیخ فتح‌الله شریعت اصفهانى (متوفاى 1339ق)؛
3. آیت‌الله میرزاى نائینى (متوفاى 1355ق)؛
4. آیت‌الله آقا ضیاء عراقى (متوفاى 1361ق)؛
5. آیت‌الله شیخ محمدحسین غروى اصفهانى (متوفاى 1361ق)؛
6. آیت‌الله میرزا على‌آقا شیرازى فرزند میرزاى شیرازى (متوفاى 1355ق)؛
7. آیت‌الله شیخ محمدجواد بلاغى نجفى (متوفاى 1352ق)؛
8. آیت‌الله سید حسین بادکوبه‌اى (متوفاى 1358ق)؛
9. آیت‌الله آقا میرزا على‌آقا قاضى (متوفاى 1366ق)؛ و...

مشایخ روایت

آیت‌الله خویى درحالى‌که هنوز جوان بود، موفق شد از بزرگان حوزه نجف اجازه نقل حدیث دریافت داشته و توسط آن، کتاب‌هاى دانشمندان شیعه و سنى را روایت کند. یکى از این مشایخ، مرحوم میرزاى نائینى بود که به‌وسیله ایشان از استادش مرحوم محدّث نورى، کتاب‌هایى مانند: «اصول کافى»، «من‌ لا‌يحضره‌ الفقيه»، «تهذیب»، «استبصار»، «وسائل الشيعة»، «بحار الأنوار»، «وافى» و... را روایت مى‌نمود.

اجازه دیگر ایشان، اجازه روایى علامه سترگ آیت‌الله سید عبدالحسین شرف‌الدین عاملى صاحب «المراجعات»، (متوفاى 1377) بود که به‌واسطه ایشان کتاب‌ها و تألیفات دانشمندان اهل سنت را روایت مى‌کند.

شاگردان

1. آیت‌الله سید ابوالحسن شیرازى؛
2. آیت‌الله ابوالفضل نجفى خوانسارى؛
3. آیت‌الله ابوالقاسم گرجى؛
4. آیت‌الله احمد دشتى؛
5. آیت‌الله اسماعیل محقق بلخى؛
6. آیت‌الله باقر شریف قرشى؛
7. آیت‌الله سید جلال‌الدین فقیه ایمانى؛
8. آیت‌الله میرزا جواد تبریزى؛ و...

تدریس

آیت‌الله خویى در خلال تحصیل، به تدریس نیز مى‌پرداخت و هر کتابى را که مى‌آموخت، کتاب پیش از آن را تدریس مى‌کرد.

ایشان سا‌ل‌ها به تدریس خارج فقه و اصول و تفسیر قرآن کریم اشتغال داشت.

وی در هر روز چهار نوبت به تدریس پرداخته و اکثر اوقات خویش را به تتبع، تحقیق، تألیف، تدریس و تعلیم شاگردان سپرى ساخته و حتى از استراحت خود براى ازدیاد ساعات مطالعه مى‌کاستند.

او پس از درس، مدتى طولانى نزدیک به یک ساعت براى پاسخ به پرسش‌هاى علمى شاگردان خویش در محفل درس مى‌نشست و در مجالس خصوصى نیز صحبت علمى به میان مى‌آورد و حتى در کوچه و خیابان هم به سؤالات شاگردان و افراد دیگر پاسخ مى‌داد.

ویژگی‌هاى اخلاقى

یارى ضعیفان

از ویژگی‌هاى بارز رفتار ایشان دستگیرى از نیازمندان و کمک به درماندگان بود. هر جا احساس مى‌نمود عده‌اى به کمک و رسیدگى نیاز دارند بدون درنگ به یارى آنان مى‌شتافت؛ لذا مى‌بینیم که مؤسسات خیریه زیادى به نام ایشان در هند و پاکستان و تایلند و ایران و عراق و لبنان تأسیس شده است.

به‌خصوص در ماه‌هاى رمضان و ذى‌الحجه، توجه و اهتمام ایشان به زندگى فقرا و ایتام، بیشتر مى‌شد.

عفو و گذشت

آیت‌الله خویى با بدخواهان و حسودان و مخالفان خویش، با بزرگى و متانت رفتار می‌نمود و از سر تقصیرات و اشتباهات آنان مى‌گذشت و حتى به آنان احسان مى‌کرد.

بهره‌بردارى از وقت

ایشان هیچ لحظه‌ای را به بطالت نمی‌گذراند، بلکه تمام اوقات شبانه‌روز خود را جز اندکی که ناگزیر از استراحت بود، در راه تدریس، مطالعه، عبادت و تهجد، قرائت قرآن، جواب استفتائات، ملاقات با مردم، تألیف، نماز جماعت و زیارت مصروف می‌داشت.

ساده‌زیستى

وی در زندگى بى‌آلایش و ساده بود. از تجمل و رفاه زاید دورى مى‌کرد. خوراکش را غذایى ساده تشکیل مى‌داد و در صرف وجوهات شرعى کاملا احتیاط مى‌نمود.

از بسیارى کارهاى مشروع به‌خاطر منافات داشتن با روح زهد و تقوا دورى مى‌کرد.

تواضع و فروتنى

وی باآنکه از مدرسان بزرگ جهان تشیع بشمار مى‌رفت و شاگردان و پرورش‌یافتگان مکتبش غالباً از پیشوایان فکرى جهان تشیع محسوب مى‌شدند و حوزه درسى‌اش از پرآوازه‌ترین محافل علمى جهان اسلام بود، از مظاهر کبر و غرور دورى کرده و درِ خانه‌اش به روى همه باز بود و همه مى‌توانستند شخصا با وی ملاقات نموده و مسائل خود را با او در میان بگذارند.

تقید به زیارت

ایشان به زیارت حضرت امیرالمؤمنین(ع) بسیار علاقه داشت و هر روز پیش از شروع درس به حرم مطهر می‌رفت و پس از زیارت و عرض سلام براى تدریس به مسجد خضراء مى‌آمد.

در ایام زیارت مخصوص امام حسین(ع)، به کربلا رفته و آن حضرت را زیارت مى‌کرد و به همین منظور خانه‌اى هم در کربلا اجاره کرده بود. مدتى نیز با ماشینى که توسط برخى افراد خیر تهیه شده بود هر شب جمعه به زیارت مرقد سیدالشهداء(ع) مى‌رفت.

سفر به ایران

آیت‌الله خویى در سال 1350ق، به زیارت حضرت امام رضا(ع) نایل آمدند.

در اوایل ماه رجب سال 1368ق، بار دیگر از نجف اشرف به قصد زیارت حضرت ثامن‌الحجج(ع) و معالجه کسالت قلب و سینه، راهى ایران گشته و از راه همدان عازم قم شدند. آنگاه که خبر ورودشان به قم رسید بزرگان حوزه و دانشمندان، همراه انبوه مردم تا هشت فرسنگى قم به استقبال او آمدند.

زمانی که ایشان قصد حرکت به تهران کرد بسیارى از مردم تهران و ساکنان شهر رى تا شش فرسنگى به استقبالش آمده و مورد تجلیل عموم طبقات واقع شدند.

پس از آن به مشهد مقدس مشرف شده و بعد از مدتى به نجف اشرف مراجعت نمودند.

خدمات اجتماعى

آن مرجع بزرگ در طول مرجعیت خود با امکاناتى که در اختیار داشت، تأسیسات عظیم و بناهاى بزرگ و کتابخانه‌ها و مدارس و حوزه‌هایى را بنا نهاد که به برخى از آنها اشاره مى‌شود:

1. مدينة العلم، آیت‌الله ‌العظمى خویى، قم؛
2. مدرسه و کتابخانه‌اى در مشهد مقدس به نام ایشان؛
3. دارالعلم و مجتمع امام زمان، اصفهان؛
4. المجمع الثقافي الخیرِي، بمبئى؛
5. مبرة الإمام الخوئي، بیروت؛
6. مدرسة دارالعلم و مكتبة الإمام الخويي، نجف اشرف؛
7. مدارس دینى در بانکوک (تایلند) و داکا (بنگلادش)؛
8. مكتبة الثقافة و النشر در کشورهاى پاکستان و مالزى؛
9. مؤسسة الإمام الخويي و مدرسة الإمام الصادق و مدرسة الزهراء، انگلستان (لندن)؛
10. مركز الإمام الخويي، اندونزى (جاکارتا)؛
11. مرکز اسلامى در فرانسه؛
12. مسجد و مرکز اسلامى در شهرهاى دیترویت، لوس آنجلس و نیویورک آمریکا؛ و...

وفات

پیام تسلیت رهبر معظم انقلاب به مناسبت رحلت ایشان

بسم الله الرحمن الرحیم

إنّٰا لِلّٰهِ وَ إنّٰا إلَيهِ راجِعُونَ

با تأسف و تأثر فراوان باخبر شدیم که عالم جلیل‌القدر و فقیه عظیم‌الشأن آیت‌الله ‌ آقاى حاج سید ابوالقاسم خویى، مرجع تقلید بزرگوار، روز گذشته دار فانى را وداع گفته و به جوار رحمت حق رحلت نمودند. این حادثه براى جهان اسلام مخصوصاً حوزه‌هاى علمیه مصیبتى بزرگ است. آن عالم بزرگ بقیه سلف صالح و یکى از پرچم‌داران علوم اسلامى و یکى از مراجع بزرگ تقلید دوران معاصر بود.

ایشان در بسیارى از علوم اسلامى رایج در حوزه‌هاى علمیه از اساتید مسلم و کم‌نظیر به حساب مى‌آمد. فقیهى بزرگ و اصولى‌اى عمیق و مفسرى نوآور و رجالى‌اى صاحب مکتب و متکلمى زبردست بود. آثار علمى ارزشمند این مرد بزرگ به ده‌ها جلد کتاب در فقه و اصول و تفسیر و رجال منحصر نمى‌شود؛ هزاران شاگرد تربیت‌یافته در حوزه دروس غنى و سرشار او هم‌اکنون در همه بلاد اسلامى منتشرند. این بزرگوار یکى از نخستین کسانى بود که پس از شروع نهضت اسلامى به رهبرى امام خمینى(رض)، حوزه علمیه نجف را به اهمیت حوادث ایران متوجه ساخت و سعى و کوششى ارجمند در همراهى با حرکت عظیم روحانیت و مردم در ایران مبذول کرد.

در نهضت خونین مردم عراق در رمضان سال 1412ق، قطب اصلى نهضت و مرکز صدور حکم قیام اسلامى بود و به همین جهت پس از سرکوب شدن این نهضت به‌وسیله رژیم خونخوار بعثى، این کهن‌مرد دانشمند مورد آزار و شکنجه و اهانت مأموران سنگدل بعثى قرار گرفت و در معرض خطر جدى واقع شد و پس از آنکه به فضل الهى از خطر نجات یافت تا مد‌ت‌ها در شرایط سخت زیر نظر مأموران بعثى قرار داشت. عمر طولانى و پربرکت این مرد بزرگ که نزدیک به یک قرن امتداد یافت، سرشار از آزمایش‌هاى الهى و نمایشگر سعى و تلاش یک انسان مؤمن و پرهیزگار است. این‌جانب مصیبت درگذشت این مرجع بزرگوار تقلید را به حضرت بقية الله الأعظم أرواحنا فداه و جهان تشیع، مخصوصاً به حوزه‌هاى علمیه و علما و فقهاى بزرگ و نیز به خانواده محترم و فرزندان ایشان و همه دوستداران و مقلّدین ایشان تسلیت مى‌گویم و رحمت و فضل و مغفرت الهى را براى ایشان مسئلت مى‌نمایم.

سید على خامنه‌اى

یک‌شنبه 9 صفر 1413

پس از 96 سال حیات پرافتخار و برجاى نهادن خدمات بزرگ دینى و ده‌ها اثر جاویدان و تحمل فشارها و رنج‌ها و مصیبت‌هاى فراوان در حکومت ظالمانه صدام و پس از یک سال دورى از جوار جد بزرگوارش امیرالمؤمنین على(ع) و تبعید به کوفه، سرانجام خورشید فروزان زندگانى آیت‌الله ‌خویى در عصر روز شنبه هشتم صفر 1413ق، براى همیشه غروب کرد و مسلمانان را با اندوهى جانکاه مواجه نمود.

او که در زندگى به‌سان جدّش حضرت موسى بن جعفر(ع) به طاغوت عصر خود مبتلا شده بود، پس از وفات نیز به سرنوشت جده مظلومه‌اش حضرت زهرا(س) مبتلا گشته و در نیمه‌هاى شب با حضور مأموران امنیتى بعث، پیکر پاکش غریبانه و مظلومانه و بدون تشییع، پس از نماز توسط حضرت آیت‌الله حاج سید على سیستانى، به‌وسیله چند تن از شاگردان و یارانش در مسجد خضرا در صحن امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام به خاک سپرده شد.

با انتشار خبر وفات ایشان گرچه با اعلام حکومت نظامى در نجف و کوفه و آماده‌باش نیروهاى نظامى در بغداد و شهرهاى مرکزى و جنوبى عراق، از برپایى هرگونه مراسمى جلوگیرى به عمل آمد، اما از نخستین ساعات بامداد روز نهم صفر صداى قرآن در تمام نقاط ایران طنین‌انداز شد و از سوى دولت جمهورى اسلامى سه روز عزاى عمومى اعلام گردید و در و دیوار شهرها و روستاها سیاه‌پوش شد و مردم به نوحه‌خوانى و عزادارى پرداختند.

در کشورهاى مختلف جهان، از هند و کشمیر و افغانستان و پاکستان و بنگلادش و کویت و سوریه و لبنان و امارات خلیج فارس گرفته تا آمریکا و کانادا و انگلیس و تایلند نیز محافل یادبود مختلفى برگزار شد.

آثار

1. التنقيح في شرح العروة الوثقی، در فقه، 8 جلد؛
2. مستند العروة الوثقى، در 5 جلد؛
3. فقه الشيعة، در 5 جلد؛
4. منهاج الصالحين، 2 جلد، شامل یک دوره اجمالى فقه؛
5. مصباح الفقاهة، در 3 جلد؛
6. مصباح الأصول، در 2 جلد؛
7. البيان في تفسير القران، که در آن مقدمات علوم قرآنى مورد بررسى قرار گرفته است؛
8. معجم رجال الحديث، در 23 جلد؛
9. تقریرات درس‌هاى علامه نائینى که در دو جلد با نام «أجود التقريرات» منتشر شده است؛ و...

منابع مقاله

ر.ک: «گلشن ابرار»، ج3، ص438، تهیه و تدوین: جمعی از پژوهشگران حوزه علمیه قم، زیر نظر: پژوهشکده باقرالعلوم(ع) وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی، قم، نشر معروف، 1382.

وابسته‌ها

مستند العروة الوثقی

مستند العروة الوثقی (مقرر بروجردی)

مدارک العروة الوثقی فقه الشیعه: مباحث الاجتهاد و التقلید

معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة

معجم رجال الحديث و تفصيل طبقات الرواة (23 جلدی)

غاية المأمول من علم الأصول

أجود التقریرات

أحكام الرضاع في فقه الشيعة

التنقیح في شرح العروة الوثقی

تعليقات على آراء المرحوم المحقق آيةالله‌العظمى السيد ابوالقاسم الخوئي

الدرر الغوالي في فروع العلم الإجمالي

صراط النجاة في أجوبة الاستفتاءات

مدارك العروة الوثقی، فقه الشيعة: كتاب الطهارة

فقه العترة في زکاة الفطرة

مباني العروة الوثقی

مبانی تکمله المنهاج

محاضرات فی المواریث

مصباح الفقاهة (طبع قدیم)

معتمد العروة الوثقی

المعتمد فی شرح المناسک

منهاج الصالحین (للخویی)

منیه السایل

شرح العروة الوثقی

مناسك الحج (خویی)

منهاج الصالحین (للوحید)

فقه الأعذار الشرعیة و المسائل الطبیة

العروة الوثقی مع تعلیقات (خمینی، خویی، گلپایگانی، مکارم)

بیان در علوم و مسائل کلی قرآن

البیان في تفسیر القرآن

دراسات فی علم الأصول

محاضرات في أصول الفقه (خویی، ابوالقاسم)

مصباح الأصول (مباحث حجج و امارات)

الهدایة فی الأصول

مرزهای اعجاز

نفحات الاعجاز فی رد الکتاب المسمی حسن الایجاز

الرای السدید في الاجتهاد و التقلید و الاحتیاط و القضاء

مصباح الأصول (خوئي)

محاضرات فی أصول الفقه

مصباح الأصول (مباحث الفاظ)

مصابیح الأصول

مباني الاستنباط

محاظرات في الفقه الجعفري

محاضرات فی اصول الفقه (جامعه مدرسین)

القضاء و الشهادات (و الحدود)

المعین علی معجم رجال الحدیث للمرجع‌الدینیالکبیر آیت‌الله السید ابوالقاسم الموسوی الخوئی قدس‌سره الشریف

علي إمام البررة

بیان علوم و مسایل کلی قرآن

مناسک حج

توضیح المسائل (خویی)

استفتاءات (خویی)

فقه المومنات من صراط النجاه

مجمع الرسائل

التنقيح في شرح المکاسب

دلیل معجم رجال الحدیث

تحديد الكر بحسب الوزن و المساحة

مصباح الفقاهة

المعين علی معجم رجال الحديث للمرجمع‌الدینیالکبیر آیت‌الله السید أبوالقاسم الموسوي الخوئي

تکملة منهاج الصالحين في أحکام القضاء و الشهادات و الحدود و القصاص و الدیات

شناخت قرآن

مصباح الفقاهة في المعاملات

التعلیقة علی العروة الوثقی

توضيح المسائل، و باضافه احکام سفته و سر قفلي و بيمه (طبع قديم)

معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواة

منهاج الصالحین

اجود التقريرات، تقريرا لأبحات الأستاذ الأکبر امام المحققين المجدد الميرزا محمدحسین الغروي النائيني

احکام جامع مسایل پزشکی

البیان فی تفسیر القرآن

المعتمد فی القضاء و الشهادات و الحدود

مبانیتکمله المنهاج

مناسک الحج

درآمدی بر علم رجال

العروة الوثقی

احکام شرعی بانوان

المعین علی معجم رجال الحدیث للمرجع‌الدینیالکبیر آیت‌الله السید ابوالقاسم الموسوي الخوئي؛ ملحقا بالفهرس -

صراط النجاة في أجوبة الاستفتاءات

شرح العروة الوثقی (خویی)