التصاريف: تفسير القرآن مما اشتبهت أسماؤه و تصرفت معانيه

التصاريف
پدیدآوران	تیمی، یحیی بن سلام (نويسنده) شبلی‌، هند (مقدمه‌نويس) شبلی‌، هند ( محقق)
عنوان‌های دیگر	تفسير القرآن ممّا إشتبهت أسماوه و تصرّفت معانيه
ناشر	اداره المکتبه الانسیه
مکان نشر	اردن - عمان
سال نشر	1429ق - 2008م
چاپ	1
موضوع	قرآن - وجوه و نظایر - قرآن -- مسائل لغوی - تفاسیر اهل سنت - قرن 2ق. - قرآن - اصطلاح‏ها و تعبیرها
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	BP۸۲/۷/ت۹،ت۶
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

التصاريف تفسير القرآن مما اشتبهت أسماؤه و تصرفت معانيه، اثر یحیی بن سلام (124- 200ق/ 742-815م)، کتابی است پیرامون معانی مختلف برای واژگان قرآنی که با تحقیق هند شلبی منتشر شده است.

اشباه در فن وجوه و نظایر، واژه‌ای‌ است که گاه به‌جای کلمه «وجوه» به‌کار می‌رود و بیانگر آن است که واژه دیگری برای همین معنی است و این اصطلاح با توجه به اینکه وجوه، معانی یا مفاهیم‌ مختلفی‌ هستند؛ شگفت می‌نماید. ابوالحسن مقاتل بن سلیمان بن بشیر ازدى مروزى بلخى (حدود 80 تا 90-150ق)، قدیمی‌ترین اثر چاپی به نام «الوجوه و النظائر في القرآن الكريم» را داراست که در آن، به گردآوری واژگانی از قرآن پرداخته که به بیش از یک معنا تفسیر شده و لفظ را همراه معنی آن، ذکر کرده است و نویسندگان پس از وی، راه او در وجوه قرآنی را ادامه دادند که اثر حاضر، از جمله آنها می‌باشد.

یحیی بن سلام‌‌ کتاب خویش را «التصاريف» نامیده و این نام‌گذاری می‌فهماند که الفاظ و واژه‌ها به هم شبیه هستند و معانی با یکدیگر متفاوت می‌باشند. مراد او از تصریف در‌ معنی‌ اموری است که نامشان به‌ هم‌ شبیه‌ است.

این کتاب از بخش‌هایی تشکیل شده است و هر بخش شامل واژه‌ای از قرآن است که مؤلف به شیوه ذکر وجوه آن به تفسیر پرداخته است و همچنین شامل مجموعه‌ای از‌ آیات‌ می‌باشد که توزیع و پراکندگی آن به اعتبار وجوه یادشده از واژه است.

هماهنگی در ترتیب مجموعه کلمات بین این کتاب و کتاب «الأشباه و النظائر» مقاتل بن سلیمان دیده می‌‌شود‌. یحیی بن سلام در این کتاب، شیوه ترتیب سوره‌ها و ترتیب ورود واژگان در هر سوره را رعایت نموده و آنچه نشان‌دهنده اهمیت و ارزش این اثر می‌باشد، این است که بسیاری از نویسندگان علوم قرآنی‌ و تفسیر نیز‌ به این شیوه عمل کرده‌اند.

شرح و تفسیر ابن سلام در این کتاب از واژگان، بسیار مختصر است و به‌ندرت به اسباب نزول یا ذکر قرائت‌ها و امور دیگر‌ پیرامون‌ لفظ‌ و آیه می‌پردازد؛ مثلا برای‌ واژه‌ «هدی‌» وجوه زیر را یاد کرده است:

1. به معنای بیان؛ در آیه «أولئك علی هدی» (بقره: 5).
2. به معنای تصدیق؛ در آیه «و أما‌ ثمود‌ فهديناهم‌» (فصلت: 17) و به معنای راه؛ در آیه «إنّا‌ هديناه‌ السبيل» (انسان: 3).
3. «هدی» یعنی دین اسلام؛ در آیه «إنك لعلی هدًی مستقيم» (حج: 67)؛ تا آخرین وجه و معنی برای‌ این‌ کلمه‌.

منابع مقاله

1. سلطانی رنانی، مهدی «سیر تاریخی نگارش «وجوه و نظائر»»، پایگاه مجلات تخصصی نور، پژوهش‌های قرآنی، پاییز و زمستان 1382- شماره 35 و 36.
2. پورابراهیم، شیرین؛ گل‌فام، ارسلان؛ آقاگلزاده، فردوس؛ کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه «بررسی معنی‌شناختی استعاره صورت در زبان قرآن»، پایگاه مجلات تخصصی نور، لسان مبین، پاییز 1391- شماره 9.