بحثی درباره مرجعیت و روحانیت

بحثي درباره مرجعيت و روحانيت
پدیدآوران	طباطبایی، سید محمدحسین (نویسنده) موسوي زنجاني، ابو الفضل (نویسنده) مطهری، مرتضی (نویسنده) بازرگان، مهدي (نویسنده) بهشتی، سید محمد (نویسنده) طالقانی، سید محمود (نویسنده) جزايري، مرتضي (نویسنده)
ناشر	صدرا
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	1397ش.
چاپ	يکم
موضوع	اجتها‌د و تقلید,مجتهدان‌ و علما‌,روحا‌نیت‌
زبان	فارسی
کد کنگره	BP۱۶۷/ب۳الف‏

بحثی درباره مرجعیت و روحانیت این اثر مطابق نقل کتاب؛ کتاب برگزیده سال 1341ش بوده است که به قلم بزرگانى همچون مرحوم «علامه طباطبایى»، «حاج سید ابوالفضل موسوی مجتهد زنجانی»، «شھید مطھری»، «مھندس مھدی بازرگان»، «شهید بهشتی»، «مرحوم آیت‌الله طالقانى»، و«سید مرتضى جزائرى»، تدوین شده است. «اجتهاد وتقلید در اسلام وشیعه»، «شرایط ووظایف مرجع»، «اجتهاد در اسلام»، «ولایت و زعامت»، «انتظارات مردم از مراجع»، «روحانیت در اسلام ودر میان مسلمین»، «مشکل اساسی در سازمان روحانیت»، «تمرکز و عدم تمرکز در مرجعیت و فتواى تقلید اعلم یا شوراى فتوا» و «مزایا و خدمات مرحوم آیت‌الله بروجردى»، فهرست مطالب کتاب را تشکیل می‌دهند.

کتابی که اکنون پیش‌ روی شماست، اولین بار در سال 1341ش و پس از رحلت مرحوم آیت‌آلله سید حسین بروجردی و در دوره‌ای که بحث انتخاب مرجع جدید و به‌طور کلی بحث مرجعیت و روحانیت در جامعه ایران و جهان تشیع به‌شدت مطرح بود، منتشر شده است‏.

لازم به ذکر است که دو مقاله از سه مقاله استاد شهید مطهری، یعنی مقالات «اجتهاد در اسلام» و «مشکل اساسی در سازمان روحانیت»، پس از چاپ در این کتاب، با اصلاحات و اضافاتی توسط خود استاد در کتاب «ده گفتار» ایشان منتشر شده است‏.

مقالات منتشرشده در این کتاب عبارتند از:

1. اجتهاد و تقلید در اسلام و شیعه: تألیف علامه سید محمدحسین طباطبایی (1281-1360ش)، با تبیین دو لفظ اجتهاد و تقلید آغاز شده است. در این مقاله مسئله اجتهاد و تقلید یکی از اساسی‌ترین و عمومی‌ترین مسائل حیاتی انسان تلقی شده که هر انسانی پای به دایره اجتماع می‌گذارد، از لحاظ رویه اجتهاد و تقلید ناگزیر است.‏
2. شرایط و وظایف مرجع: تألیف سید ابوالفضل موسوی مجتهد زنجانی (1279-1371ش)، دلیل مراجعه به فقیه در فراگیری احکام شریعت را تبیین کرده است. نویسنده امانت و مورد اطمینان و اعتماد بودن فقیه را که از آن به عدالت تعبیر می‌شود، از شروط مهم مراجعه دانسته است. راه تشخیص مجتهد اعلم و توصیه به فراهم آوردن زمینه تربیت و پرورش علما و فقهای دینی و توسعه عمل سازمان روحانیت در کشورهای دیگر، از جمله مباحث این مقاله است‏.
3. اجتهاد در اسلام: تألیف متفکر شهید مرتضی مطهری (1298-1358ش)، مشتمل بر توضیح شرایط اجتهاد در اسلام، وظایف مجتهد و مقلد و مباحث پیرامون آن است. نویسنده اجتهاد به معنای تقنین و تشریع قانون که مجتهد حکمی را که در کتاب و سنت نیست، با فکر و رأی خودش وضع کند، از دیدگاه شیعه ممنوع دانسته است‏.
4. ولایت و زعامت: تألیف علامه سید محمدحسین طباطبایی، معنای ولایت را از نظر آیین مقدس اسلام، از نقطه نظر فلسفه اجتماعی اسلام - نه به شیوه استدلالی فقه شیعه - مورد مطالعه قرار داده است‏. از دیدگاه علامه حکم فطرت به لزوم وجود مقام ولایت در هر جامعه‌ای، بر اساس حفظ مصالح عالیه جامعه مبتنی است و اسلام نیز پابه‌پای فطرت پیش می‌رود؛ لذا فردی که در تقوای دینی و حسن تدبیر و اطلاع بر اوضاع از همه مقدم است، برای این مقام متعین است‏ و ازآنجاکه اصل مسئله ولایت در جامعه اسلامی جنبه ثابت دارد و به همین جهت جزء شریعت است، از جهت اصل ثبوت و کیفیت آن نیازمند به حکم خدا می‌باشد‏.
5. انتظارات مردم از مراجع: تألیف مهدی بازرگان (1286-1373ش)، مقاله‌ای است که در ضمن پنج مطلب به تبیین جایگاه روحانیت و مرجعیت در مذهب تشیع و نیازهای امروز پرداخته است. وی با نگاهی آینده‌نگر می‌نویسد: «حق این است که در برابر هریک رساله عملیه که از طرف مراجع تقلید و روحانیت نوشته می‌شود، ده رساله علمیه و فکریه و اصولیه و اجتماعیه و اقتصادیه و سیاسیه برطبق احتیاج و درک و قبول مردم و شأن زمان، راجع به اصول و عقاید و افکار و مرام اسلام نیز نوشته شود»‏.
6. روحانیت در اسلام و در میان مسلمین: تألیف سید محمد حسینی بهشتی (1307-1360ش)، با نگاهی به روحانیت در ادیان دیگر، بر این نکته تأکید می‌کند که در اسلام سمت خاصی به نام روحانیت، نظیر آنچه در میان پیروان بسیاری از ادیان هست و تقریباً شغل و حرفه خاص روحانیون شمرده می‌شود، سراغ نداریم‏. نویسنده در این مقاله نیازمندی‌های جامعه امروز را در هشت ماده در زمینه تحصیل علوم دینی، تبلیغات، تعلیم و تربیت و... مطرح کرده و پیشنهاد داده است.‏
7. مشکل اساسی در سازمان روحانیت: تألیف شهید مرتضی مطهری، به بررسی مزایا و نواقص حوزه‌های علمیه شیعی پرداخته و روحانیت شیعه را با روحانیت اهل سنت مقایسه کرده است. وی به ریشه‌یابی مشکلات و معضلات سازمان روحانیت شیعه پرداخته و برخلاف تفکرات عده‌ای، روحانیت را از لحاظ هسته اصلی زنده‌ترین دستگاه‌ها و تز «اسلام منهای روحانیت» را یک تز استعماری دانسته است‏.
8. تمرکز و عدم تمرکز در مرجعیت و فتوا: تألیف سید محمود طالقانی (1289-1358ش)، با اشاره به اهمیت اصل اجتهاد، اساس و منشأ روحانیت در اسلام را تنها مبتنی بر همین اصل اساسی می‌داند. اینکه اجتهاد در دین و مراقبت بر حوادث که موجب زنده و فعال نگاه داشتن آیین است، به چه صورتی اصلح و به مقصود شارع نزدیک‌تر است، موضوع مورد بحث این مقاله است. آیت‌الله طالقانی در نهایت پیشنهاد می‌کند که شورای فتوایی به ریاست یک یا چند تن از علمای بزرگ و مورد قبول عامه، در یکی از مراکز علمی تشکیل شود و مسائل اختلافی و موضوعات روز در شورای مزبور مطرح گردد‏.
9. تقلید اعلم یا شورای فتوا: تألیف سید مرتضی جزایری (1309-1387ش)، طرح شورای فتوایی را در قبال تقلید از اعلم مطرح کرده است. وی معتقد است اگرچه در تاریخ گذشته فقه شیعه شورای علمی و فتوایی دیده نمی‌شود، ولی نباید چنین تصور کرد که فقهای شیعه ارزشی برای شور علمی قائل نبوده‌اند، بلکه عملاً فقه شیعه برای شورهای علمی و رأی اکثریت ارزش زیادی قائل بوده و در کتب فقهی از آن به شهرت و اجماع تعبیر کرده‌اند.‏
10. مزایا و خدمات مرحوم آیت‌الله بروجردی: تألیف شهید مرتضی مطهری، در مقام بیان همه مزایای روحی و خدمات اجتماعی آیت‌الله بروجردی نبوده است، بلکه آن قسمت از مزایا مورد نظر است که ایشان از آن‌جهت که فقیه و مفتی بوده، واجد آنها بوده است. توجه به مسئله وحدت و تقریب بین مذاهب اسلامی، اعزام مبلغ و نماینده مذهبی به کشورهای خارجی، از جمله امتیازات ایشان بوده است.‏

منابع مقاله

1. یادداشت ناشر و متن کتاب.
2. راونجی، مهدی؛ کتاب‌شناسی شیعه (گزیده توصیفی)، مجمع جهانی شیعه‌شناسی، انتشارات آشیانه مهر، قم، چاپ اول، 1392