دانشگاه پهلوی به روایت اسناد

دانشگاه پهلوی به روایت اسناد
پدیدآوران	سلیمانی، فرزاد (گردآورنده) سلطانی احمدی، مجتبی (محقق)
ناشر	مؤسسه فرهنگی و هنری و انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۷
شابک	‎978-964-419-881-6
کد کنگره	‏

دانشگاه پهلوی به روایت اسناد گردآورنده فرزاد سلیمانی و دکتر مجتبی سلطانی احمدی؛ سیاست‌های باستان‌گرایانه در دوره ی پهلوی دوم موجب شد تا موقعیت خاص فارس به ویژه شیراز به عنوان مهد تمدن ایران باستان مورد توجه کارگزاران حکومت قرار بگیرد و تأسیس دانشگاه پهلوی به عنوان بزرگترین دانشگاه خاورمیانه با شناخت از وضعیت خاص این منطقه صورت بگیرد. این کتاب به دنبال مطالعه ی اسنادی دانشگاه پهلوی از ابتدای دهه ی چهل تا پیروزی انقلاب اسلامی است. در این مجموعه ضمن توصیف و تبیین زمینه های احداث دانشگاه، چگونگی تکوین و مبارزات سیاسی دانشجویان آن نیز بررسی می‌شود. این مجموعه یکی از منابع مهم و گنجینه‌ای ارزشمند در بررسی و شناخت جنبش دانشجویی در ایران است.

ساختار

این کتاب از پنج فصل تشکیل شده است: فصل اول: کلیات؛ فصل دوم: دانشگاه پهلوی (تأسیس، تثبیت و گسترش)؛ فصل سوم: دانشگاه پهلوی و نهضت امام خمینی(ره)؛ فصل چهارم: مبارزات دانشجویان دانشگاه پهلوی در واپسین دهه ی عمر رژیم پهلوی؛ فصل پنجم: دانشگاه پهلوی در آخرین سال رژیم پهلوی

معرفی کتاب

انقلاب اسلامی ایران با همگامی تمام قشرهای جامعه و با هدایت و رهبری حضرت امام خمینی (ره) به پیروزی رسید. دانشجویان هر جامعه ای، یکی از اقشار آگاه جامعه نسبت به مسائل گوناگون هستند و ویژگی آرمان خواهی و منتقد بودن به عنوان یکی از صفات ممتاز، آنان را از سایر گروه ها و اقشار اجتماعی متمایز می‌کند. به همین خاطر، داشتن تفکر انتقادی در جهت بهبود وضعیت موجود، قشر دانشجو را در تلاش و تکاپو نگه می دارد و همواره او را با مسائل مختلف اجتماعی درگیر می‌کند. اسناد و مدارک موجود، حاکی از فعالیت انقلابی دانشگاهیان و دانشجویان است. اسناد مجموعه ی حاضر بیانگر گوشه ای از تلاش های دانشجویان دانشگاه پهلوی با وجود مراقبت‌های رژیم و مقابله علیه مبارزات آنان است.

سرزمین فارس همانند دوران باستان در دوره ی اسلامی نیز از اهمیت فراوان تاریخی برخوردار بود. استان فارس در دوره های مختلف شامل بخش وسیعی از خاک ایران بوده است و همچنین موقعیت جغرافیایی آن به گونه ای است که از طریق خلیج فارس با تمدن اروپایی ارتباط و آشنایی داشت، از زمان های دور بازرگانان و تجار خارجی به این منطقه رفت و آمد و داد و ستد داشته اند. بدین ترتیب ایالت فارس به عنوان دروازه ی جنوبی ورود نوگرایی و تحول خواهی ایران محسوب می‌شود. علاوه بر این، ایالت فارس به عنوان مهد فرهنگ و تاریخ ایران همواره در صحنه ی استقلال و آزادی خواهی، کانون مبازات ضد استعماری بوده است. شهر شیراز نیز به عنوان شهری قدیمی گذشته ای دیرینه دارد، شهری که وارث و نگهدارنده ی فرهنگ و تمدن سرزمین ایران محسوب و از قدیم الایام لقب «دارالعلم» داشته، و بزرگان و اندیشمندانی از ادب و فرهنگ و معارف اسلامی را - که هرکدام در دوران مختلفی از تاریخ ایران صاحب مکتب بوده اند - در دامن خود پرورانده است. شیراز به دلیل مرکزیت سیاسی و اجتماعی منطقه ی فارس، که در برگیرنده ی بخش وسیعی از قسمت‌های جنوبی کشور است، همواره در تحولات سیاسی - اجتماعی تاریخ ایران نقش بسزایی داشته است. همچنین جاذبه های گردشگری و مراکز صنعتی موجب حضور گسترده ی اتباع خارجی در شیراز شده است.

سیاست‌های باستانگرایانه و بازگشت به دستاوردهای فرهنگی و اجتماعی ایران باستان در دوره ی پهلوی دوم موجب شد تا موقعیت خاص فارس به ویژه شیراز به عنوان مهد تمدن ایران باستان مورد توجه کارگزاران حکومت قرار بگیرد و تأسیس دانشگاه پهلوی به عنوان بزرگترین دانشگاه خاورمیانه با شناخت از وضعیت خاص این منطقه صورت بگیرد. دانشجویان دانشگاه پهلوی ویژگی‌های متمایزی نسبت به سایر دانشجویان کشور داشتند، زیرا به واسطه ی ارتباطاتی که دانشگاه با سایر دانشگاه های جهان داشت، اکثر دانشجویان با آگاهی از وضعیت سایر کشورهای پیشرفته و مقایسه ی آن‌ها با اوضاع کشور خود در پی یافتن علل عقب ماندگی ایران و جستجوی راهکارهای پیشرفت و بالندگی آن بودند.

حضور گسترده ی دانشجویان دانشگاه پهلوی در اعتصابات، تظاهرات، تحصن ها و سخنرانی‌ها، ائتلاف و همکاری آن‌ها با سایر گروه های اجتماعی مردم شیراز، نشانگر این است که علی رغم سرمایه گذاری و تبلیفات گسترده در شیراز، حکومت پهلوی نتوانست به جز جذب اندکی از طبقات خاص جامعه، طبقات اصلی را با خود همراه سازد. با قیام 15 خرداد 1342 و شروع جنبش دینی - سیاسی، دانشجویان نیز متأثر از این جنبش به فعالیت پرداختند. خرداد سال 1342 را می‌توان نقطه عطفی در تاریخ مبارزات ملت ایران دانست، زیرا بسیاری از معادلات حاکم بر روند جریان‌های فکری را تحت الشعاع خود قرار داد. قیام 15 خرداد به عنوان جریان کاملا برخاسته از تفکر دینی و نیز با غایت و هدفی دینی و از همه مهم تر برخورداری از رهبری یک مرجع دینی توانست اکثریت اقشار جامعه ی ایران آن روز را با خود همراه سازد. فراگیری وسیع قیام 15 خرداد و همراهی آحاد مردم با رهبر آن و نیز حوادث پس از آن، باعث شد تا ایدئولوژی دینی به عنوان راهکار مناسب مبارزه در میان جوانان بالاخص دانشجویان مطرح و مورد توجه قرار گیرد.

کتاب پیش رو به دنبال مطالعه ی اسنادی دانشگاه پهلوی از ابتدای دهه ی چهل تا پیروزی انقلاب اسلامی است. در این مجموعه ضمن توصیف و تبیین زمینه های احداث دانشگاه، چگونگی تکوین و مبارزات سیاسی دانشجویان آن نیز بررسی می‌شود. این مجموعه یکی از منابع مهم و گنجینه ای ارزشمند در بررسی و شناخت جنبش دانشجویی در ایران است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران