ابوعمران فاسی، موسی ‌بن عیسی‌

ابوعمران فاسی، موسی ‌بن عیسی‌ بن یحج غفجومی ‌
نام کامل	موسی ‌بن عیسی‌ بن یحج غفجومی؛
نام‌های دیگر	ابوعمران فاسی، موسی ‌بن عیسی‌ بن یحج غفجومی؛
تخلص	ابوعمران فاسی؛
نسب	بنو ابی حاج؛
نام پدر	عیسی‌ بن یحج غفجومی؛
ولادت	368ق؛
محل تولد	فاس؛، مغرب؛
محل زندگی	مغرب (اندلس)، عراق؛
رحلت	43۰ ق؛
مدفن	قیروان در خانۀ خود؛
طول عمر	62؛
دین	اسلام؛
مذهب	‌ مالکی؛
پیشه	محدث، فقیه؛
اطلاعات علمی
درجه علمی	محدث، فقیه؛
اساتید	ابوالحسن علی حمامی، ابوالحسن قابسی، ابومحمد اصیلی، ابوذر هروی، ابوالحسن ابن فراش، ابوالقاسم سفطی، ابوبکر باقلانی، ابوالحسین ابن حمامی؛
مشایخ	ابوبکر دویلی، علی‌ بن احمد لواتی سوسی، ابوالفضل احمد بن قاسم‌ بن عبدالرحمن، ابوزید عبدالرحمن‌ بن یحیی عطار، ابوالفتح ابن ابی‌الفوارس، ابوالحسن علی‌ بن ابراهیم مستملی، ابوالعباس ابن محاملی، هلال حَفّار، ابوالحسن ابن ابی الجدار، احمد بن نور قاضی؛ ‌
شاگردان	وجّاج‌ بن زلوی، عبدالله ‌بن رشیق قرطبی، عتیق سوسی؛
برخی آثار	1- الاحکام لمسائل الاحکام المستخرجة من کتاب الدلائل والاضداد؛

اَبوعِمْرانِ فاسی، موسی ‌بن عیسی‌ بن یَحُجّ غَفَجومی(۳۶۸-۴۳۰ ق / ۹۷۹- ۱۰۳۹ م)، محدث و فقیه مالکی مغرب.

تولد، وفات

برخی تاریخ تولد او را ۳۶۳ و سال مرگش را ۴۲۹ ق نیز نوشته‌اند. در پاره‌ای از منابع تاریخی، در ابتدای تشکیل دولت مرابطون از ملاقات برخی اشخاص با یک فقیه مالکی در قیروان در دهۀ ۴۴۰-۴۵۰ ق سخن گفته شده که به صورت احتمال یا با قاطعیت، این فقیه را ابوعمران فاسی دانسته‌اند، ولی این روایات خالی از خلل نیستند. ابوعمران از طایفۀ غفجوم، شاخه‌ای از قبیلۀ بربر زناته یا هُوّاره بود که خاندان وی در فاس به بنو ابی حاج شهرت داشتند.

تحصیلات، سفرها، توثیق رجالی

گویا وی نخست نزد ابوالحسن علی حمامی و سپس نزد ابوالحسن قابسی دانش آموخت و از گروهی از مشایخ مغرب چون ابوبکر دویلی و علی‌ بن احمد لواتی سوسی حدیث شنید. سپس به اندلس سفر کرد و از مشایخ آن دیار مانند ابوالفضل احمد بن قاسم‌ بن عبدالرحمن و ابوزید عبدالرحمن‌ بن یحیی عطار استماع حدیث کرد و در قرطبه از ابومحمد اصیلی فقه آموخت.

ابوعمران پس از آن به شرق سفر کرد و چندبار به زیارت خانۀ خدا نایل شد. در حرمین از ابوذر هروی و ابوالحسن ابن فراش و ابوالقاسم سفطی دانش آموخت و سپس راهی عراق شد.

در ۳۹۹ ق به بغداد رسید و در مجلس درس ابوبکر باقلانی شرکت جست و از او کلام و اصول آموخت، از ابوالحسین ابن حمامی قرائات را فرا گرفت و از کسانی چون ابوالفتح ابن ابی‌الفوارس و ابوالحسن علی‌ بن ابراهیم مستملی، ابوالعباس ابن محاملی، هلال حَفّار و جمعی دیگر استماع حدیث کرد.

در مصر از ابوالحسن ابن ابی الجدار و احمد بن نور قاضی و دیگران حدیث شنید و چندی بعد به قیروان بازگشت و در آنجا سکنی گزید.

دانش گسترده وسعۀ روایت وی در منابع مورد ستایش قرار گرفته و رجال‌شناسان او را توثیق کرده‌اند.

تدریس

وی در قیروان چندی به تدریس قرائت پرداخت، ولی پس از مدتی به تدریس فقه و حدیث روی آورد. در مجلس او کسانی مانند ابوالولید هشام‌ بن سعید، عتیق سوسی، ابومحمد فحصلی و محمد بن طاهر بن طاووس حدیث شنیدند.

همچنین از شاگردان او وجّاج‌ بن زلوی (زلوان) را باید نام برد که در قیران از او دانش آموخت. عبدالله ‌بن رشیق قرطبی نیز نزد او فقه آموخته است.

وفات

ابوعمران پس از عمری که بر سر تحصیل دانش و تدریس گذاشت، در قیروان درگذشت و بنابر وصیت خود، شاگردش عتیق سوسی بر پیکر او نماز گزارد و در خانۀ خود به خاک سپرده شد.

آثار

ابوعمران را تألیفات زیادی نبوده و تنها چند اثر در منابع متقدم از او یاد شده است: ازجمله حمیدی اثری با عنوان امالی را از او نام برده و قاضی عیاض نوشته که از احادیث عوالی وی حدود ۱۰۰ برگ موجود است. وی تعلیقاتی هم بر المدونة و یادداشت‌هایی در شرح احوال مالکیان داشته است.

اثر دیگر او فهرسه‌ای است که کتانی آن را روایت کرده است،

اما آثاری از او که اینک نسخه‌های خطی آن‌ها موجود است، اینهاست:

1.الاحکام لمسائل الاحکام المستخرجة من کتاب الدلائل والاضداد، که نسخه‌ای از آن در کتابخانۀ رباط و نسخه‌ای دیگر در کتابخانۀ اسکوریال موجود است؛

2.حرز الاقسام لجمیع العلل والاسقام، که نسخه‌ای از آن در انستیتوی خاورشناسی شوروی نگهداری می‌شود؛

۳. مجموعه‌ای فقهی احتمالاً با عنوان النظائر، که نسخه‌ای از آن در الجزائر موجود است. . ‌

منابع مقاله

رفیعی، علی، دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ه‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.

وابسته‌ها

أبو عمران الفاسی ت 430ھ حافظ المذهب المالکي