ره توشه

ره توشه

نام کتاب	ره توشه
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	مصباح یزدی، محمد تقی (نويسنده) سبحانی، کریم (تحقیق و نگارش)
زبان	فارسی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏142‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏6‎‏ر‎‏9
موضوع	احادیث شیعه - قرن 14 محمد(ص)، پیامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. - احادیث محمد(ص)، پیامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. - اندرز نامه‎ها
ناشر	موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمينی (ره)، مرکز انتشارات
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1389 هـ.ش
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE20129AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

«ره توشه: پندهاى پيامبر(ص) به ابوذر»، اثر آيت‌الله محمد تقى مصباح يزدى، با تحقيق و نگارش كريم سبحانى، بررسى و تفسير روايتى از پيامبر(ص) مى‌باشد كه در آن به ابوذر غفارى توصيه‌هاى ارزشمندى شده است.

ساختار

كتاب با سخن ناشر آغاز و مطالب در دو جلد، در سى‌ونه درس، ارائه گرديده است.محور مباحث، روايتى از پيامبر(ص) به يكى از صحابه والا مقام خود به نام ابوذر مى‌باشد كه سرشار از مواعظ جامع و بسيار سودمند است.

كتاب، جزء مجموعه «مشكات» بوده كه بازتوليد نگاشته‌ها و آثارى است كه در گذشته در قالب‌هاى متفاوتى منتشر شده است.

گزارش محتوا

جلد اول، درس اول تا بيست‌وچهارم را در خود جاى داده است. در درس اول، كيفيت بندگى و راه رستگارى مورد بحث و بررسى قرار گرفته است.

در فرازهاى ابتدايى اين روايت، پيامبر(ص) به عبادت و درك حضور خداوند اشاره كرده و به ابوذر فرموده‌اند: اى ابوذر، خدا را چنان پرستش كن كه گويا او را مى‌بينى، زيرا اگر تو او را نمى‌بينى، او تو را مى‌بييند.

نويسنده معتقد است شايد براى ابوذر كه ساليان درازى در طريق بندگى خدا گام برداشته است و مى‌خواهد در دست‌يابى به سعادت، از دستورالعمل‌هاى پيامبر بهره گيرد، بهترين نصيحت اين باشد كه شيوه بهره‌گيرى از عبادت را به او بياموزد و راهى را فراسوى او نهد كه بتواند از عبادت خويش، بهترين استفاده را ببرد و آن داشتن حضور قلب به هنگام عبادت است.

به اعتقاد نويسنده، راه كسب حضور قلب، تمرين، ممارست و درك حضور خدا اين است كه خود را در محضر خدا و مأنوس با او بيابد، چرا كه اگر كسى با خدا انس گرفت، هرگز از سخن گفتن با او و شنيدن كلام او خسته نمى‌شود؛ چراكه عاشق هر چه بيشتر با معشوق خود باشد و با او سخن گويد، تشنه‌تر مى‌گردد.

به نظر وى، اينكه ما در انجام عبادت‌ها، زود خسته مى‌شويم و با عجله نمازمان را مى‌خوانيم و به دنبال كارمان مى‌رويم و اگر نماز به درازا انجاميد، نه تنها لذتى احساس نمى‌كنيم، بلكه احساس مى‌كنيم در قفس گرفتار شده‌ايم، به اين دليل است كه درك نمى‌كنيم در برابر چه كسى قرار گرفته‌ايم و با چه كسى حرف مى‌زنيم.

پرستش و بندگى خدا وسيله تعالى و ترقى، مراحل بندگى خدا كه عبارتند از شناخت خدا، ايمان به پيامبر(ص) و اعتراف به رسالت او و محبت به اهل بيت(ع) و همچنين تشبيه اهل بيت(ع) به كشتى نوح، از ديگر مباحث مطرح شده در اين درس مى‌باشند.

در درس دوم، لزوم بهره‌گيرى صحيح از نعمت‌هاى خداوند بيان شده است. به نظر نويسنده، سلامتى و فراغت، دو نعمت گران‌بهايى است كه خداوند به انسان‌ها عطا فرموده، ولى اكثر مردم قدر آن را نمى‌دانند و آن را به رايگان از دست مى‌دهند. از اين جهت، پيامبر(ص) به ابوذر سفارش مى‌كند كه قدر اين دو نعمت را بدان و مانند ديگران ارزان از دست نده.

در درس سوم، درك صحيح از واقعيت‌هاى زندگى و استفاده بهينه از عمر مورد بررسى قرار گرفته و در آن از مراحل سهل‌انگارى، دنياگريزى و تفسيرهاى نابجا، دنياگريزى و اصالت دادن به آخرت، انجام به موقع وظايف و تكاليف، انديشه مرگ پايان‌بخش آرزوهاى دراز و نقش واسطه‌هاى دنيايى نيز بحث شده است.

نويسنده در درس چهارم، توصيه پيامبر(ص) به استفاده شايسته از توانايى‌هاى فعلى، نقش انديشيدن در مرگ و عواقب گناه، لزوم قدردانى از عمر و انجام به موقع وظايف را بيان كرده است.

در درس‌هاى پيشين، بخش‌هايى از حديث ابوذر مورد بررسى قرار گرفته بود كه در آن‌ها، بر تقويت ايمان، غنيمت شمردن فرصت‌ها و قدردانى از عمر و نعمت‌هاى خداوند تأكيد شده بود. در اين درس، مطالب با عبارت‌هاى ديگرى بيان گرديده تا در دل‌هاى مؤمنان، تأثير بيشترى گذارده شود. به نظر نويسنده، وقتى انسان به خداوند، قيامت و ارزش‌هاى الهى معتقد گشت، درصدد برمى‌آيد در پيشگاه خداوند رو سفيد شود و در روز قيامت، مورد عنايت او قرار گيرد، ولى اين كار به اين بستگى دارد كه قدر عمر خود را بداند و نيز بداند چگونه آن را صرف كند تا به هدف كه سعادت ابدى است، نايل گردد. در ادامه پيامبر(ص) پرهيز مى‌دهند از اين كه انسان به غفلت، گناه و انحراف مبتلا گردد؛ چرا كه ممكن است در آن حال، اجل او فرا رسد و بدبخت و شرمسار روانه ديار باقى شود.

در درس پنجم، تحصيل علم براى اهداف دنيوى مورد نكوهش قرار گرفته است. در فرازى كه در اين درس مورد بحث قرار گرفته است، خطاب پيامبر(ص) به دانشمندان است. ايشان علما را تشويق مى‌كنند كه به علم خود عمل كنند و آثار عمل نكردن به علم را يادآور مى‌شوند.

نويسنده معتقد است گرچه بيانات پيامبر(ص) روشن است و نيازى به توضيح ندارد، ولى براى اينكه مطلب هرچه بيشتر، جهت تثبيت در قلوب، روشن گردد، به برخى از رواياتى كه مضمونش با سخنان پيامبر(ص)، در اين فراز يكسان است، اشاره كرده است. وى يادآور شده است كه از نظر اسلام، انسان عاقل نمى‌تواند بدون مسئوليت باشد، اما ميزان و محدوده مسئوليت‌ها متفاوت است؛ پس انسان جاهل و عامل در مسئوليت داشتن مشتركند، گرچه مسئوليت عالم بيش از مسئوليت جاهل است.

در درس ششم، به عظمت و وسعت حقوق خداوند، بى‌شمار بودن نعمت‌هاى او، كوتاهى عمر و بقاى اعمال خوب و بد انسان اشاره شده است. در اين درس، محور بحث، ايجاد حس مسئوليت و اهميت به انجام وظايف مى‌باشد. به نظر نويسنده بعد از اينكه انسان فهميد بايد از عمرش به خوبى استفاده برده و دانست كه براى بهتر استفاده كردن از آن، بايد از علم برخوردار گشت، نوبت مى‌رسد به لزوم ايجاد انگيزه تلاش و فعاليت در فرد و اينكه آن انگيزه چگونه پديد مى‌آيد. آيت‌الله مصباح معتقد است براى ايجاد انگيزه، توجه به اين نكته لازم است كه خداوند بر بندگان خويش حقوقى دارد و از اين جهت انسان در برابر خداى خويش وظايفى پيدا مى‌كند. انسان با عقل و فطرت خويش مى‌يابد كه اگر كسى بر او حقى داشته باشد، بايد حق او را ادا كند و هر انسان عاقلى مى‌داند كه خداوند بالاترين حقوق را بر عهده او دارد.

در درس هفتم، سخن از اين است كه راه بهتر استفاده بردن از عمر و اولين گام در «سير الى الله» چيست؟ در اين درس، به همنشينى با پرهيزگاران و فقيهان، تفاوت گناه در نگرش مؤمن و كافر، لزوم انتخاب رفيق شايسته و بزرگ انگاشتن گناه، خطر عالمان بى‌بند و بار و جاهلان بى‌خرد و ناآگاه و لزوم توجه به عظمت كسى كه مخالفت مى‌شود نه كوچكى گناه، اشاره شده است.

همسويى قول و عمل و پاسدارى زبان، ارزش و اهميت نماز و تفاوت درجات بهشتيان، پيشگامان بهشت و منزلت برخى از تكاليف و درجات بهشت، اهميت و نقش خوف و حزن، خردى و كوچكى دنيا و اهميت آخرت‌نگرى، ستايش آخرت‌خواهى، زهد و بصرت در دين و نكوهش دنيا طلبى، حكمت، بصيرت و گوشه‌هايى از سيره عملى پيامبر(ص) از ديگر مباحثى هستند كه در اين جلد، مورد بحث و بررسى قرار گرفته‌اند.

جلد دوم، شامل درس بيست‌وپنجم تا سى‌ونهم مى‌باشد. در درس بيست‌وپنجم، طريق راهيابى به بهشت و جلوه‌هاى حياى الهى بيان شده است. نكوهيدگى آرزوى طولانى و تفاوت آن با اميد، وسيله يا هدف بودن دنيا، توجه به غنى مطلق عامل بى‌نيازى از ماسوى الله، ياد مرگ و جلوه‌هاى حياى الهى و آراستگى سيره اولياى الهى، از جمله مباحث اين درس مى‌باشد.

در درس بيست‌وششم، ضمن اشاره‌اى به مفهوم دعا و اختلاف مراتب انسان‌ها در دعا و درخواست، نقش دعاى خالص و عمل شايسته، اهميت اظهار فقر و ناتوانى در پيشگاه الهى، لزوم همراه ساختن دعا با اعمال شايسته و بركات وجودى انسان شايسته و صالح، مورد بررسى قرار گرفته است.

مقام و منزلت بنده خالص در نزد خداوند، در درس بيست‌وهفتم بيان شده است. بر طبق مضمون اين بخش از پندهاى پيامبر(ص) كه در اين درس بحث شده است، خداوند به وسيله سه دسته از بندگان خود، بر ملائكه مباحات مى‌كند. اينكه مباهات خداوند به چه معناست و چگونه خداوند بر ملائكه مباهات مى‌كند، امرى است كه به اعتقاد نويسنده، بر ما روشن نيست. به نظر وى، تنها چيزى كه از اين بخش از روايات استفاده مى‌گردد، اين است كه سه دسته از بندگان خداوند، مقامشان از ملائكه برتر است و خداوند مقام عالى و والاى آن‌ها را به ملائكه خود مى‌نماياند. اين سه دسته عبارتند از:

1- مردى كه در ميان بيابانى اذان و اقامه بگويد و نماز بپا دارد.

2- مردى كه شب از خواب برخيزد و به تنهايى نماز بخواند و سجده كند و در سجده به خواب رود.

3- مردى كه در ميدان جهاد باشد و يارانش فرار كرده‌اند و او ثابت قدم به جهاد ادامه دهد تا كشته شود.

عظمت عبادت و بندگى و تأثير تكوينى آن، بندگى و عبادت بزرگ‌ترين سرمايه انسان، مقام ذكر، معاشرت سازنده و معيار گزينش رفيق، زبان وسيله هدايت و يا گمراهى، نمودهاى بزرگداشت و اجلال خداوند، لزوم حفظ زبان و نكوهش آفات آن، جلوه عبادت و جايگاه و نقش مساجد در اسلام، منزلت و مقام تقوا، زهد و ورع، بردبارى، مدارا و توكل از ديدگاه پيامبر(ص) از جمله ديگر عناوين دروس اين جلد مى‌باشند.

وضعيت كتاب:

فهرست مطالب هر جلد، در انتهاى همان جلد آمده و پاورقى‌ها بيشتر به ذكر منابع اختصاص يافته است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.