اسلام در ایران

اسلام در ایران
پدیدآوران	پطروشفسکی، ای. (مؤلف)، کشاورز، کریم (مترجم)
ناشر	پیام
مکان نشر	تهران
سال نشر	1354
چاپ	چهارم
زبان	فارسی
تعداد جلد	1

اسلام در ایران ، تألیف ای. پطروشفسکی و ترجمه کریم کشاورز، با هدف آشناکردن خوانندگان با منابع و متون تاریخ اسلام و تطورات تعالیم اسلام، و فقه اسلامی، صوفیگری و مذاهب و نهضت‌هایی که در بطن اسلام به‌ویژه تشیع وجود داشته به رشته تحریر درآمده است.این کتاب به اقتضای مرام و مسلک فکری نویسنده، از زاویه خاصی به مسائل و جریان‌های مذهبی نگریسته و به تحلیل آنها پرداخته و در موارد متعددی دچار مسامحه و اشتباه شده است. کتاب توسط محمدرضا حکیمی مرور شده و در پایان دیدگاه‌های او با تکیه بر منابع اسلامی، زیر عنوان «توضیحات» آورده شده است.

پطروشفسکی در مقدمه خویش، ظهور اسلام در قرن هفتم میلادی را با تکوین جامعه طبقاتی و شروع یک نهضت اجتماعی و سیاسی در جهان اسلام در ارتباط می‌بیند و بر این اساس فکری، این پدیده را تحلیل نموده است. در بحث از اسلام در ایران، انتشار دین اعراب در میان ایرانیان مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و روند نفوذ اسلام در ایران از ابتدای فتح، که باعث طرد دین زرتشت و نفوذ اعراب در ایران گشته، بررسی شده است. او شیعه را یک حزب سیاسی، با عقیده موروثی‌بودن خلافت ذکر می‌کند و پایه‌گذار آن را عبدالله‌بن‌سبا می‌داند. به گفته او، این حزب سیاسی، علی(ع) را همپای پیامبر(ص) می‌داند و منشأ ایرانی داشتن تشیع را رد کرده و اولین شیعیان را از اعراب می‌داند. در ضمن این مباحث، همچنین حوادث و وقایع صدر اسلام نیز بررسی شده است.

نویسنده، تعالیم دینی و فرائض اخلاقی اسلام را که شامل اعتقادات و تکالیف دینی است مورد بررسی قرار داده است. به نوشته او در این دین، کعبه کهن به معبد خدای واحد تبدیل گشت در این بخش، همچنین کلیه آداب و رسوم دینی اعم از عبادات و آیین‌های مذهبی اسلام با تفصیل بحث شده است.

وی منابع حقوق اسلامی را کتاب و سنت و احادیث معرفی می‌کند و تحولات مربوط به حدیث و شکل‌گیری مکاتب حدیثی مختلف نظیر «اصحاب الحدیث»، حول محور حدیث بوده، در مقابل آنها «اصحاب الرأی» قرار دارند.

بررسی مذاهب موجود اسلامی نظیر حنفیان، شافعیان، مالکی‌ها و فرقه‌های دیگر اسلامی، و اختلافات مذهبی شکل گرفته براساس مذهب و اصول و مبانی استنباط فرق مذهبی نیز مورد اشاره نویسنده است. وی در بحثی درباره حقوق دولتی اسلامی، کمال مطلوب اجتماعی را از نظرگاه فقه، حکومت روحانی ذکر می‌کند. قدرت روحانی و سیاسی در آن حکومت، در دست پیشوایان دینی متمرکز است. او نظر «ماوردی» فقیه مکتب شافعی را از کتاب «احکام السلطانیة» در مورد خلافت بازگو کرده و وظایف و شرایط خلیفه و قوانین حکومتی خلافت را بررسی نموده است.

نویسنده، مبانی حقوق جزایی و مدنی اسلام را مبتنی بر دین می‌داند و قصاص و دیه و حد و تعزیز و موارد شمول این قوانین را یادآور می‌شود. وی ارتداد را خروج از عضویت جامعه اسلامی می‌داند و محرومیت از حقوق مدنی را از آثار آن ذکر می‌کند و به نظرها و دیدگاه‌های فقه و عالمان راجعه به ارتداد اشاره می‌نماید.

پطروشفسکی همچنین حقوق خانواده، اهل ذمه و تعهدات و الزامات مربوط به معاملات را یادآور می‌گردد. وی در بررسی مذهب شیعه، آنها را پیروان علی(ع) ذکر می‌کند که حق امامت، از آن او و جانشینان اوست. آنها معتقد به امامت امام مستور هستند، که حجت، منتظر و مهدی از القاب اوست.

مؤلف از ویژگی‌های مذهب شیعه را اختلاف با حکومت‌های اموی و عباسی می‌داند، که در زمان غیبت به‌صورت مخفی به موجودیت حکومت‌ها اعتراض داشتند. شیعیان عصمت را مختص پیامبر(ص) و امامان(ع) می‌دانند.

اسماعیلیه و اعتقادات و وضعیت شکل‌گیری آنان نیز، از موضعات دیگری است که نویسنده به آن پرداخته است. وی پیشرفت بیشتر تضادهای طبقاتی را در خلافت بغداد طی قرن‌های دوم و سوم و نیروگرفتن فتودالیزاسیون و افزایش مالیات‌ها را، موجب یک سلسله جنبش‌ها می‌داند که اسماعیلیان ازآن گروه‌اند.

نویسنده، عرفان در اسلام را بررسی نموده و ریشنه‌های پیدایش صوفیه را مسیحی - نوافلاطوینی، ایرانی و هندی ذک می‌کند و به مخالفت و دشمنی با زهد و عرفان اشاره کرده، ریشه مخالفت آنان را نفی رهبانیت در اسلام ذکر می‌کند.

منابع مقاله

حقیقت، سید صادق، اندیشه سیاسی در اسلام: کتاب‌شناسی توصیفی، تهران، انتشارات بین‌المللی الهدی، 1377ش.