دعا در مثنوی

دعا در مثنوی
پدیدآوران	خدایار، ابراهیم (نویسنده) فتحی هل‌آباد، اعظم (ویراستار)
ناشر	نشر علم، و مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی تربیت مدرس
مکان نشر	تهران
سال نشر	1387
چاپ	اول
شابک	‎978-964-224-02-3
موضوع	مولوي، جلال‌الدين محمد بن محمد، 604 - 672ق. مثنوي - دعا مولوي، جلال‌الدين محمد بن محمد، 604 - 672ق. مثنوي - نقد و تفسير دعا در ادبيات شعر فارسي - قرن 7ق. - تاريخ و نقد
کد کنگره	‏‎‏/‎‏خ‎‏4‎‏د‎‏7 / 5301 ‏PIR‎‏

دعا در مثنوی تألیف ابراهیم خدایار، این کتاب، پژوهشی است با موضوع دعا و نیایش و بررسی و تحلیل جنبه‌های آشکار و پنهان آن در مثنوی معنوی، و در سه بخش تنظیم شده است: اصول و کلیات؛ متون نیایش؛ نگاهی گذرا به سبک‌شناسی ابیات نیایشی مثنوی.

در بخش اول، نخست دعا و نیایش تعریف و ضرورت دعا و نیایش از دیدگاه قرآن،ائمه و مولانا بررسی شده است.آنگاه به بحث ارتباط دعا و کار پرداخته و اینکه آیا دعا بدون کار و زحمت مستجاب خواهد شد؟ در پاسخ نظریه مولانا که گفته است: «بی‌ کلید این در گشادن راه نیست/بی طلب نان سنّت الله نیست» شرح نموده است. بعد به این پرسش می‌پردازد که آیا دعا و نیایش با قضا و قدرالهی و همچنین دعا با رضای خداوندی سازگاری دارد؟ و نیز این سؤال را مطرح می‌کند که اعتقاد به دعا و نیایش، چه تفسیری از فلسفۀ زندگی برای انسان ارائه می‌دهد؟ در این موارد نیز پاسخ‌ها و دیدگاه مولانا را بررسی نموده است. در ادامه با توجه به ابیات نیایشی مثنوی و متون معتبر دعایی، آدابی را برای دعاکننده، مانند توجه قلبی، برشمردن حاجات، اشک ریختن،... بیان نموده و برای دعا و ذکر، زمان‌ها و مکان‌های مناسبی را نیز معرفی کرده است.

در بخش دوم، ذیل عنوان متون نیایشی، بررسی و بیان حکایت‌های مثنوی که دعا و نیایش درون‌مایه اصلی یا یکی از مهم‌ترین موضوع‌های آنهاست می‌پردازد. این حکایت‌ها را، چه آنهایی که متن‌های نیایشی دارد و چه آنهایی که بدون لفظ نمایشی بوده، اما دربارۀ نیایش و دعا بحث می‌کند، به ترتیب ابیات دفترهای شش‌گانه و در ذیل سیزده موضوع آورده است. این موضوعات در قالب ۴۵ حکایت گنجانده شده که قصه‌های قرآن، مقامات صوفیه، حکایات امثال، قصه‌های تمثیلی و... را شامل می‌شود.

در بخش سوم، به اختصار، به سبک‌شناسی ابیات نمایشی مثنوی پرداخته است؛ ابتدا سبک را تعریف و خلاصه‌ای از تاریخچۀ سبک‌شناسی را بیان کرده است. بعد شیوۀ نیایش‌ها و ابیات نیایشی مثنوی را با توجه به موارد زیر بررسی نموده است:

1. شکل طرح خواسته‌ها و بیان مناجات‌ها (مناجات و نیایش معیار)؛
2. فرم و قالب نیایش‌ها با توجه به کل ابیات مثنوی،این مورد با عناوین: حکایات نیایشی، نیایش در حکایات، نیایش در مقالات و بیان، نیایش در روایات و احادیث، نیایش در تمثیل، نیایش با عنوان مناجات، به شکل آماری و نموداری تشریح شده است؛
3. بررسی صُور خیال در ابیات نیایشی، در این قسمت صور گوناگون خیال با اختصار تمام بیان شده است. در پایان، فهرست‌های آیات و احادیث و عبارت‌های عربی،اشخاص و فرق و مکاتب، کتاب‌ها،مکان‌ها، راهنمای موضوعی و منابع مندرج است.

منابع مقاله

عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.