داستان‌های مثنوی بانگ نای

داستان‌های مثنوی بانگ نای
پدیدآوران	مولوی، جلال‌الدین محمد (نویسنده) جمال‌زاده، محمدعلی (به انتخاب) فروزانفر، بدیع‌الزمان (با مقدمه)
ناشر	انتشارات اطلاعات
مکان نشر	تهران
سال نشر	1379
کد کنگره	‏PIR۵۲۹۹/آ۱

داستان‌های مثنوی بانگ نای به انتخاب محمدعلی جمال‌زاده، با مقدمه بدیع‌الزمان فروزانفر، این کتاب، مشتمل بر ۲۷۲ حکایت و ۴۲ تمثیل مولاناست که توسط یکی از قصه نویسان شهیر و نامدار ایرانی فراهم شده است.

استاد فروزانفر در مقدمۀ کتاب، کار جمال‌زاده را سخت ستوده و اشاره کرده است که مثنوی از کتاب‌هایی است که خلاصه‌های مختلفی از آن ترتیب توان داد و از آن جمله حکایت و قصص مثنوی است که قدرت تصرّف و وسعت نظر و نیروی ابتکار و استنتاج مولانا را نشان می‌دهد و...اما اکنون به اهتمام آقای جمال‌زاده این عقده گشوده شده است و حکایات و قصص مثنوی که مانند جواهر پراکنده در فضای وسیع می‌نمود یک‌جا مجتمع شده و این صنعتگر ماهرِ زیرک دلِ جادووَش، آن لآلی گریزان بی‌قرار را در صورت عقدی زیبا ساخته و بر و دوش روزگار را بدان آرایشی هرچه تمام‌تر داده است.

جمال‌زاده در دیباچۀ کتاب، سبک و شیوۀ قصه سرایی مولانا در مثنوی را محققانه مورد بررسی قرار داده و ضمن تجلیل از روش مولانا، آن را تا حدودی متأثر از دو کتاب کلیله و دمنه و هزار و یک‌شب دانسته است.

در این نوشتار به جنبه‌های مثبت و هنری قصه‌های مولانا و همچنین به کاستی‌های آن که با معیارهای قصه‌نویسی نوین پسندیده نیست، اشاره کرده است.

ظاهرا مثنوی مورد استفادۀ جمال‌زاده از نسخه‌های غیر منقحی بوده که ابیات الحاقی زیادی داشته است و بخشی از نقد او به این ابیات الحاقی مربوط می‌شود که به زعم او جزو ابیات اصلی بوده است. مثلاً در بیت شماره ۱۵۲۹ از دفتر دوم نسخۀ قونیه:

«از محبت تلخ‌ها شیرین شود/از محبت مس‌ها زرّین شود. تعبیر از محبت ...» تنها در سه بیت تکرار شده؛ اما در نسخه مورد استفادۀ جمال‌زاده این تکرار به یازده بیت رسیده است که وی از جمله بر این تکرار بی‌مورد یک مضمون، ایراد گرفته و آن را از نگاه هنری امروز نامناسب خوانده است.

روش کار جمال‌زاده، استخراج ابیات به همان ترتیب دفاتر و ابیات مثنوی است که از قصه پادشاه و کنیزک آغاز و به تمثیل گفت‌وگوی مادر و بچه ختم می‌شود. دراین اثر حکایات و تمثیلات جداگانه شماره گذاری و برخی لغات دشوار در پاورقی معنی شده است.

منابع مقاله

عالمی، محمدعَلَم، کتاب‌شناسی توصیفی مولانا (شامل جدیدترین تحقیقات و قدیمی‌ترین کتاب‌های مولوی پژوهی)، قم، انتشارات دانشگاه قم، 1392ش.