ابوالحسن خرقانی، علی بن احمد

ابوالحسن خرقانی، علی بن احمد

علی بن احمد ابوالحسن خرقانی (351-425ق)، عارف و از صوفیان نامدار خراسان در سده‌های 4 و 5ق.

ولادت

وی در سال 351ق در روستای خرقان از توابع بسطام (امروز در استان سمنان قرار دارد)، به دنیا آمد.

تحصیلات

از احوالات او اطلاع چندانی در دست نیست. شاید دلیل آن ناشی از ساکن بودن وی در خرقان باشد؛ زیرا ظاهراً کمتر به سفر می‌رفته است و در منابع تنها حکایتی از تشرف او به مکه آمده است.

خرقانی ظاهراً درس ناخوانده بود؛ چنان‌که خود می‌گوید: از شریعت چیزی نمی‌دانست و قرآن نیاموخته بود. اما پس از ورود به طریق تصوف، برای او گشایشی حاصل شد و توانست قرآن را بخواند.

خرقانی در سلوک عرفانی خویش، به شریعت ملتزم و مقید و برای نیایش و مناجات اهمیت بسیار قائل بود و در این زمینه قطعه کوتاهی از وی باقی‌مانده است. دعاهای او احتمالاً نمونه مناسبی برای خواجه عبدالله انصاری در تألیف الهی‌نامه معروفش بوده است.

در منابع درباره مذهب او سخنی به میان نیامده و تنها اشاره‌ای در متن اسرار التوحید حکایت از آن دارد که شیخ، پیرو فقه شافعی بوده است. کلامی نیز از وی در تأیید ابوالحسن اشعری نقل شده که شاید بتوان بر مبنای آن شیخ را در کلام پیرو اشاعره دانست. این نکته را نیز باید در نظر داشت که بیشتر ارادتمندان او اشعری‌مسلک بوده‌اند.

معروف‌ترین شاگرد و مرید او، خواجه عبدالله انصاری است که خرقانی را با وجود امّی بودن از منتهیان معرفت و مقام او را ختم ارشاد معنوی دانسته است. وی که عالمی حنبلی بود، پس از ملاقات با خرقانی، به تصوف متمایل شد و خود را گنجی دانست که کلیدش به دست خرقانی بوده است.

وفات

وی سرانجام در روز سه‌شنبه، 10 محرم 425ق درگذشت و در همان روستای خرقان به خاک سپرده شد.

آثار منسوب

1. رساله الخائف الهائم من لومة اللائم؛
2. فواتح الجمال؛
3. نور العلوم.

منابع مقاله

1. علیرضا ابراهیم، «دایرة‎المعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دایرة‎المعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1388.
2. ملازاده، محمدهانی، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دایرة‎المعارف اسلامی، چاپ دوم، 1378.

وابسته‌ها

نور العلوم

احوال و اقوال شیخ ابوالحسن خرقانی