ترتيب أسانيد كتاب الكافي للشيخ الكليني رحمه‌الله

ترتيب أسانيد كتاب الكافي للشيخ الكليني رحمه الله
پدیدآوران	بروجردی، سید حسین (گردآورنده)
عنوان‌های دیگر	ترتيب اسانيد کتاب الکافي للشيخ الکلينیقدس سره الشريف
ناشر	آستان قدس رضوی. بنياد پژوهشهاي اسلامى
مکان نشر	ايران - مشهد مقدس
سال نشر	1414ق. = 1993م.
چاپ	چاپ يکم
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏/ب4ت4 / 114 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ترتيب أسانيد كتاب الكافي للشيخ الكليني رحمه الله، اثر آیت‌الله سید حسین طباطبایی بروجردی، اولین جلد از مجموعه الموسوعة الرجالية ایشان است که با همکاری 14 تن از شاگردان طراز اولشان نگاشته و تکمیل کرده‌اند.

این کتاب به تحقیق و تنظیم میرزا حسن نوری همدانی و با مقدمه شیخ محمد واعظ‌زاده خراسانی، به چاپ رسیده است. این اثر به زبان عربی نگاشته شده است. موضوع کتاب، همان طور که از نام آن پیداست، به علوم حدیث مربوط است و به مباحث رجالی و اختصاصا رجال حدیث در کتاب کافی مرحوم کلینی، اختصاص دارد.

ساختار

کتاب، حاوی مقدمه مفصلی از محمد واعظ‌زاده خراسانی، مقدمه میرزا حسن نوری همدانی، مقدمه آیت‌الله بروجردی و محتوای مطالب در بخش‌های مختلف است که بر اساس ترتیب ارائه‌شده در کتاب کافی کلینی، مرتب شده است.

گزارش محتوا

همان طور که شیخ محمد واعظ‌زاده خراسانی در مقدمه کتاب نقل کرده، بیان داستان تشکیل این کتاب، خودش در حد یک کتاب مجزا خواهد بود. اما خواننده گرامی، به علت رعایت اختصار و عدم گنجایش حجم این مقاله، می‌تواند داستان مختصر تشکیل موسوعه رجالی را از زبان ایشان در صفحات 43 تا 45 مقدمه شیخ محمد واعظ‌زاده بر کتاب بخواند. وی پس از بیان قضیه تشکیل این کتاب، به 10 فایده از مزایای این اثر اشاره می‌کند، به شرح زیر:

1. عدم تکرار و تقطیع در احادیث، مگر در برخی احادیث جامع طولانی؛ مانند حدیث وصیت پیامبر(ص) به علی(ع) و حدیث اربعمائة که هرکدام از قطعاتش به‌تنهایی یک حدیث به حساب می‌آید.
2. همه طرق یک حدیث در اول آن ذکر شده است؛ این امر به دلیل تلفیق میان طرق و به اقتباس از روش کتاب «الوافی» فیض کاشانی اخذ شده است.
3. ذکر اسم کتاب مصدر با رمز، به جهت رعایت اختصار؛ مثلا «کا» برای کتاب کافی و «قیه» برای من‌لايحضره‌الفقيه، «یب» برای تهذیب، «صا» برای استبصار ذکر شده است و درباره سایر کتاب‌ها، تنها به ذکر نام مختصر آن بسنده شده است؛ مثلا برای کتاب عيون أخبار الرضا(ع) اثر صدوق، از عبارت «عیون» استفاده شده است.
4. روایات شخص واحد در هر بابی، پشت سر هم ذکر شده است، از باب علم یا ظن به اینکه همه این موارد یک روایت واحد باشد. این امر از اختصاصات آیت‌الله بروجردی است که با این روایات پشت سر هم، معامله روایت واحد می‌کردند.
5. تلفیق میان ابواب متناسب، به جهت اجتناب از تکرار و تقطیع، به‌خاطر حرص بر ذکر اشباه و نظایر از اخبار به‌صورت مجتمع در یک باب واحد، تا فقیه بر همه آنها در یک جا احاطه داشته باشد؛ چراکه این کار در تسهیل امر استنباط دخالت دارد. این روش متوسط میان روش صاحب وسائل و روش صاحب وافی است؛ چراکه صاحب وسائل بسیاری از متناسبات را در ابواب متعدد می‌آورد و صاحب وافی گاهی میان مواردی که مناسبتی میان آنها نبوده، در باب واحد جمع می‌کند؛ چنان‌که عناوین ابواب نیز نه در حد تفصیل «وسایل» است و نه در حد اجمال «وافی»، بلکه حد وسط میان این دو است.
6. رعایت تنسیق میان ابواب کتاب واحد و ترتیب مناسب در توالی مطالبش.
7. برگرداندن ابواب سنن مستقل به مواضع خودشان در کتاب‌های حدیث نزد قدما، با علم به اینکه صاحب وسایل این موارد را به جهت کمترین مناسبتی، در لابه‌لای کتاب‌ها آودره است؛ به‌عنوان مثال او روایات «اوانی و ظروف» را در کتاب طهارت ذکر کرده است و همچنین است روایات آداب حمام، درحالی‌که محل ذکر این موارد در کتاب‌های حدیث، کتاب خاصی به اسم «كتاب الزيّ و التجمّل» است...
8. نقل تعدادی از ابواب کتاب القضای «وسایل» که حاوی ادله احکام است، به مقدمه کتاب که خودش با مواردی که از مقدمات عبادات ذکر کرده، یک جلد کامل را تشکیل می‌دهد؛ این موارد شامل ابواب حجیت اخبار و طریق علاج روایات متعارض و حجیت ظواهر کتاب و حجیت عقل و ابطال قیاس و حرمت بدعت و حکم شبهات حکمیه و موضوعیه و غیره است. نویسنده، در این موارد به تبدیل عناوینی که شیخ حر برحسب مسلک اخباری خودش داشته، به عناوینی که نزد اصولیون استوار است، دست زده است.
9. ادغام ابواب تکراری در مواضع متعدد کتاب وسائل، در موضع واحد و باب واحد؛ مثل باب «حد بلوغ مرد و زن» که در این کتاب در بخش مقدمه ذکر شده، ولی شیخ حر عاملی در مقدمه عبادات و کتاب‌های صوم و حج و نکاح و حج و چه‌بسا ابواب دیگر، آن را ذکر کرده است.
10. اخذ روایات از منابع اولیه و اصلی و نسخ خطی معتبر آنها؛ با توجه به اینکه گروهی که درصدد این کار بوده‌اند، دسترسی به نسخ اصلی در کتابخانه آیت‌االله بروجردی و آیت‌الله مرعشی نجفی و دیگران، به‌خصوص درباره کتب اربعه داشته‌اند.

درهرحال این کتاب، اولین جلد از موسوعه رجالی آیت‌الله بروجردی است که از 14 تن از شاگردانش برگزیده‌اش در نگارش آن یاری جسته است. جلد اول این مجموعه، به کتاب حاضر، یعنی ترتیب اسانید کتاب کافی پرداخته است. آیت‌الله بروجردی مقدمه کاملی بر این جلد نوشته و در آن، درباره سبب تألیف کتاب صحبت کرده است. این مقدمه حاوی مطالب مفید و مهمی است و از جمله این مقدمه ضابطه طبقات راویان است که از ابتکارات ایشان است. به جهت مراعات اختصار و عدم گنجایش این مقاله، خواننده علاقه‌مند به اطلاع از مطالب این مقدمه را که با خط خوش شیخ حسین نوری همدانی نوشته شده، به مطالعه صفحات 108 به بعد کتاب ارجاع می‌دهیم. شیخ حسن نوری نیز مقدمه‌ای بر این کتاب نوشته که به خط خودش است و در مقدمه درباره کاری که روی کتاب انجام داده، نوشته است. او اولا، چون دیده ارقام اسانید موافق با چاپ سنگی کافی بوده، فهرستی برای این ابواب بر اساس چاپ جدید کتاب کافی (چاپ شیخ آخوندی) ارائه کرده تا وقوف بر اسانید بر اساس این چاپ تسهیل شود. این فهرست در ابتدای کتاب ارائه شده است. ثانیا، فهرستی برای تهذیب بر اساس چاپ جدید و فهرست دیگری برای کتاب استبصار ترتیب داده و می‌دانسته که این شماره‌های موجود در نسخه چاپی، موافق با چاپ سنگی تهذیب است و بر استبصار تطبیق ندارد. درهرحال، مراجعه‌کننده به این دو فهرست، امکان وقوف بر مواضع اسانید تهذیب و استبصار در چاپ جدید، یعنی چاپ آخوندی را خواهد داشت.

سایر جلدهای موسوعه رجالی آیت‌الله بروجردی، به‌ترتیب چنین است:

جلد دوم: ترتیب اسانید کتاب تهذیب؛

جلد سوم: ترتیب 5 کتاب از کتاب‌های شیخ صدوق (خصال، معانی، علل، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال)؛

جلد چهارم: ترتیب رجال اسانید کافی؛

جلد پنجم: ترتیب اسانید 3 کتاب از کتاب‌های شیخ صدوق (ترتیب اسانید «من‌لايحضره‌الفقيه» به خط شیخ حسن نوری؛ ترتیب رجال اسانید کتاب «من‌لايحضره‌الفقيه» به خط سید محمدحسن طباطبایی و ترتیب اسانید کتاب امالی شیخ صدوق)؛

جلد ششم: رجال اسانید یا طبقات رجال 3 کتاب از کتاب‌های رجالی، یعنی رجال کشی، رجال طوسی و رجال نجاشی؛

جلد هفتم: ترتیب رجال اسانید تهذیب یا طبقات رجال این کتاب.

وضعیت کتاب

صفحات 48 تا 50 کتاب، حاوی رونوشت اجازات شیخ محمدصالح حائری مازندرانی، علامه تهرانی و علامه طباطبایی به شیخ محمد واعظ‌زاده خراسانی است.

فهرست مطالب، همان فهرست کتاب کافی کلینی است که پس از مقدمه‌های شیخ نوری و شیخ واعظ‌زاده، پیش از شروع مطالب کتاب در صفحات 83 تا 105 کتاب با خط خوش شیخ حسن نوری همدانی ارائه شده است.

رونوشت تصاویر و تایپ متن اجازات آیت‌الله سید ابوالقاسم الله دهکردی، شیخ محمدکاظم خراسانی معروف به آخوند خراسانی، و شیخ‌الشریعه اصفهانی، به آیت‌الله بروجردی و رسالاتی از آخوند خراسانی به پدر آیت‌الله بروجردی و در شأن و منزلت ایشان، در صفحات 65 تا 75 کتاب، پس از مقدمه محمد واعظ‌زاده خراسانی، ارائه شده است.

منابع مقاله

مقدمه‌ها و متن کتاب.