دیوان حسن کاشی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'عـ' به 'ع') |
جز (جایگزینی متن - 'خـ' به 'خ') |
||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
در بخشی از مقدمه‌ای که حسن عاطفی بر اثر نوشته در توصیف این اثر می‌خوانیم: دیوان مولانا [[کاشی، حسن|حسن کاشی]] مجموعه‌ای است شناخته‌شده از مناقب و مدایح علی(ع) و ائمه اطهار(ع) که سروده وی است و در آن تردیدی نیست. مگر آنکه اشعار مشابه دیگران به دیوان شاعر راه یافته باشد و یا امکان آن نیز وجود دارد که مدایح دیگری هم بوده، که به هنگام فراهم‌سازی دیوان از قلم افتاده باشد<ref>ر.ک: مقدمه حسن عاطفی، ص49</ref>. | در بخشی از مقدمه‌ای که حسن عاطفی بر اثر نوشته در توصیف این اثر می‌خوانیم: دیوان مولانا [[کاشی، حسن|حسن کاشی]] مجموعه‌ای است شناخته‌شده از مناقب و مدایح علی(ع) و ائمه اطهار(ع) که سروده وی است و در آن تردیدی نیست. مگر آنکه اشعار مشابه دیگران به دیوان شاعر راه یافته باشد و یا امکان آن نیز وجود دارد که مدایح دیگری هم بوده، که به هنگام فراهم‌سازی دیوان از قلم افتاده باشد<ref>ر.ک: مقدمه حسن عاطفی، ص49</ref>. | ||
با وجود غلبه شاعران اهل تسنن در قرن هفتم و هشتم هجری، شعر شیعی و مدح و منقبت امامان شیعه(ع) مورد عنایت برخی از شاعران، از جمله [[کاشی، حسن|حسن کاشی]] بوده است. وی با وجود گرمی بازار مدح و ستایش پادشاهان و امیران، صرفا به ستایش رسول اکرم(ص) و اهـل بیت ایشان، به‌ویژه امیرالمؤمنین، حضرت علی(ع) پرداخته است. او با بهره‌گیری از طبع نیرومند و به‌کار بردن صور خیال و ترکیبات زبانی خاص و زیبا، به مهم‌ترین مضامین شیعی، در اشعار | با وجود غلبه شاعران اهل تسنن در قرن هفتم و هشتم هجری، شعر شیعی و مدح و منقبت امامان شیعه(ع) مورد عنایت برخی از شاعران، از جمله [[کاشی، حسن|حسن کاشی]] بوده است. وی با وجود گرمی بازار مدح و ستایش پادشاهان و امیران، صرفا به ستایش رسول اکرم(ص) و اهـل بیت ایشان، به‌ویژه امیرالمؤمنین، حضرت علی(ع) پرداخته است. او با بهره‌گیری از طبع نیرومند و به‌کار بردن صور خیال و ترکیبات زبانی خاص و زیبا، به مهم‌ترین مضامین شیعی، در اشعار خویش توجه نموده که شعر وی را به‌مثابه ابزار و رسانه‌‌ای قوی برای ترویج و تبلیغ مذهب تشیع درآورده است. با نظر به این امر، در بررسی مضامین شیعی در اشعار [[کاشی، حسن|حسن کاشی]] به این نکته دست می‌یابیم که وی در عرصه شعر شیعی بسیار قدرتمندانه عمل کرده و می‌توان او را از دیـدگاه حجم گسترده سروده‌هایش، بزرگ‌ترین شاعر شیعی قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری قلمداد کرد. از نظر هنر شاعری نیز گرچه همپای بزرگان نامدار شعر فارسی قرار نمی‌گیرد، اما زبانی روان، فصیح و توانا دارد. اشعار او سرشار از تصاویر شعری است؛ تصویرهایی که در خدمت مذهب و اعتقاد شاعر قرار دارد. شعر او پـر از تلمیح است و ایـن تلمیحات یکی از ویژگی‌های بارز سبکی در شعر اوست. از نظر محتوایی، اشعار کاشی مجموعه‌ای از اعتقادات کلامی است که با پشتوانه احادیث نبوی و استدلال‌های عقلی و نقلی، شاعر را در ترویج مذهب شیعه و عقیده استوار خویش یاری کرده است. طبعا چنین موضوعی بیشتر از هر چیز، از قرآن و حدیث مایه گـرفته است<ref>ر.ک: مهرآوران، محمود؛ نعمتی، فرج‌الله، ص138-139</ref>. | ||
===مضامین شیعی در اشعار حسن کاشی=== | ===مضامین شیعی در اشعار حسن کاشی=== | ||
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
#:'''ز تاج‌دار«لعمرك » جدا مکن تو علی را''' | #:'''ز تاج‌دار«لعمرك » جدا مکن تو علی را''' | ||
#:که حق اوست ز بعد نبی نیابت احمد | #:که حق اوست ز بعد نبی نیابت احمد | ||
#:'''جدا کند ز بهشت برین | #:'''جدا کند ز بهشت برین خدای مر او را''' | ||
#:که او ز جهل، علی را جدا کند ز محمد | #:که او ز جهل، علی را جدا کند ز محمد | ||
#:'''چه اختلاف کنی با شهی که در صفت او''' | #:'''چه اختلاف کنی با شهی که در صفت او''' | ||
| خط ۵۷: | خط ۵۷: | ||
#:به اتفـاق دو عالم گــزین سید اوحـد'''<ref>ر.ک: همان، ص125</ref>.''' | #:به اتفـاق دو عالم گــزین سید اوحـد'''<ref>ر.ک: همان، ص125</ref>.''' | ||
# مدح و منقبت امام علی و ائمه معصوم(ع): | # مدح و منقبت امام علی و ائمه معصوم(ع): | ||
#:'''زانکه هم‌نفس پیمبر بود از آن دادش | #:'''زانکه هم‌نفس پیمبر بود از آن دادش خـدای''' | ||
#:پاره‌ای از نفس پیغمبر ورا جفت گـزین | #:پاره‌ای از نفس پیغمبر ورا جفت گـزین | ||
#:'''گوهر دریای عصمت، فاطمه، کز رتبتش''' | #:'''گوهر دریای عصمت، فاطمه، کز رتبتش''' | ||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
#:گر در سحاب دیده تو را قطـره‌ای نم است | #:گر در سحاب دیده تو را قطـره‌ای نم است | ||
#:'''از نـاودان دیــده کعبه در ایـن عزا''' | #:'''از نـاودان دیــده کعبه در ایـن عزا''' | ||
#:بر روی | #:بر روی خاک مکه همه آب زمزم است'''<ref>ر.ک: همان، ص125-126</ref>.''' | ||
# تولی و تبری: | # تولی و تبری: | ||
#:'''بیم صراط و موقف حشرش کجا بود؟''' | #:'''بیم صراط و موقف حشرش کجا بود؟''' | ||
| خط ۷۶: | خط ۷۶: | ||
#:کز دوستی‌اش بر ورق دل نگـار کـرد'''<ref>ر.ک: همان، ص126</ref>.''' | #:کز دوستی‌اش بر ورق دل نگـار کـرد'''<ref>ر.ک: همان، ص126</ref>.''' | ||
# شفاعت: | # شفاعت: | ||
'''عذر این مشتی گنهکاران امت را | '''عذر این مشتی گنهکاران امت را بخواه''' | ||
چون شفیع جرم مایی، یا علی موسی الرضـا'''<ref>ر.ک: همان، ص126-127</ref>.''' | چون شفیع جرم مایی، یا علی موسی الرضـا'''<ref>ر.ک: همان، ص126-127</ref>.''' | ||
نسخهٔ ۱۹ اوت ۲۰۲۲، ساعت ۱۵:۵۰
| دیوان حسن کاشی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کاشی، حسن (نویسنده)
رستاخیز، عباس (گردآورنده) عاطفی، حسن (مقدمه‌نویس) |
| ناشر | مجلس شورای اسلامی. کتابخانه، موزه و مرکز اسناد |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1389ش. |
| چاپ | چاپ دوم |
| شابک | 978-600-5594-29-4 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /د9 / 5443 PIR |
دیوان حسن کاشی، مجموعه اشعار کمال‌الدین حسن بن محمود کاشی آملی، از شاعران شیعی قرن هفتم هجری قمری، در ستایش ائمه اطهار(ع)، است. کتاب به کوشش سید عباس رستاخیز و با مقدمه حسن عاطفی منتشر شده است.
ساختار
کتاب، مشتمل است بر مقدمه رسول جعفریان، مقدمه حسن عاطفی و مجموعه اشعار کاشی به‌ترتیب قصاید، ترکیب‌بندها و ترجیع‌بندها، مسمطات، مخمّسات، مسدّسات و مربّعات، غزلیات و رباعیات.
گزارش محتوا
در بخشی از مقدمه‌ای که حسن عاطفی بر اثر نوشته در توصیف این اثر می‌خوانیم: دیوان مولانا حسن کاشی مجموعه‌ای است شناخته‌شده از مناقب و مدایح علی(ع) و ائمه اطهار(ع) که سروده وی است و در آن تردیدی نیست. مگر آنکه اشعار مشابه دیگران به دیوان شاعر راه یافته باشد و یا امکان آن نیز وجود دارد که مدایح دیگری هم بوده، که به هنگام فراهم‌سازی دیوان از قلم افتاده باشد[۱].
با وجود غلبه شاعران اهل تسنن در قرن هفتم و هشتم هجری، شعر شیعی و مدح و منقبت امامان شیعه(ع) مورد عنایت برخی از شاعران، از جمله حسن کاشی بوده است. وی با وجود گرمی بازار مدح و ستایش پادشاهان و امیران، صرفا به ستایش رسول اکرم(ص) و اهـل بیت ایشان، به‌ویژه امیرالمؤمنین، حضرت علی(ع) پرداخته است. او با بهره‌گیری از طبع نیرومند و به‌کار بردن صور خیال و ترکیبات زبانی خاص و زیبا، به مهم‌ترین مضامین شیعی، در اشعار خویش توجه نموده که شعر وی را به‌مثابه ابزار و رسانه‌‌ای قوی برای ترویج و تبلیغ مذهب تشیع درآورده است. با نظر به این امر، در بررسی مضامین شیعی در اشعار حسن کاشی به این نکته دست می‌یابیم که وی در عرصه شعر شیعی بسیار قدرتمندانه عمل کرده و می‌توان او را از دیـدگاه حجم گسترده سروده‌هایش، بزرگ‌ترین شاعر شیعی قرن هفتم و اوایل قرن هشتم هجری قلمداد کرد. از نظر هنر شاعری نیز گرچه همپای بزرگان نامدار شعر فارسی قرار نمی‌گیرد، اما زبانی روان، فصیح و توانا دارد. اشعار او سرشار از تصاویر شعری است؛ تصویرهایی که در خدمت مذهب و اعتقاد شاعر قرار دارد. شعر او پـر از تلمیح است و ایـن تلمیحات یکی از ویژگی‌های بارز سبکی در شعر اوست. از نظر محتوایی، اشعار کاشی مجموعه‌ای از اعتقادات کلامی است که با پشتوانه احادیث نبوی و استدلال‌های عقلی و نقلی، شاعر را در ترویج مذهب شیعه و عقیده استوار خویش یاری کرده است. طبعا چنین موضوعی بیشتر از هر چیز، از قرآن و حدیث مایه گـرفته است[۲].
مضامین شیعی در اشعار حسن کاشی
با توجه به این‌که حسن کاشی تمام هنر شعری خویش را در خدمت مذهب شیعه و مولا علی(ع) قرار داده، مهم‌ترین ویژگی شعر او نیز همین مضامین هستند. شعر شیعی، هم مدیحه دارد، هم مرثیه و هم حماسه؛ ازاین‌رو در آینه شعر شیعی، تصویری از فضیلت‌ها و مظلومیت‌ها و درعین‌حال جلوه‌هایی از حماسه را مشاهده می‌کنیم. در میان اشعار گوناگون، آنچه به مقولـه‌‌هایی همچون: ولایت علی بن ابی‌طالب و اولاد معصومش(ع )، محبت ذوی‌القربی، فضایل، مناقب و مراثی عترت پیامبر اکرم(ص) و مسائل کلامی شیعه و امثال آنها مرتبط گردند، به‌نوعی «شعر شیعی» محسوب می‌شوند. در ادامه به مواردی از مهم‌ترین مضامین شیعی در اشعار حسن کاشی اشاره و برای هرکدام، نمونه یا نمونه‌هایی ذکر خواهد شد[۳]:
- غدیریه، ولایت و وصایت علی بن ابی‌طالب و اولاد معصومش(ع):
- وصی احمد مرسل، امام خلـق دو عالم
- که گشت بر ره یأجوج فتنه خنجر او سد
- همو که داد نبوت به مصطفاش، همو کـرد
- به فر بازوی حیدر سرای شرع مرمد
- ز تاج‌دار«لعمرك » جدا مکن تو علی را
- که حق اوست ز بعد نبی نیابت احمد
- جدا کند ز بهشت برین خدای مر او را
- که او ز جهل، علی را جدا کند ز محمد
- چه اختلاف کنی با شهی که در صفت او
- خدای پاک به قرآن نمود معنی بی‌حد
- خجسته شوهر زهرا تویی و باب دو گـوهر
- به اتفـاق دو عالم گــزین سید اوحـد[۴].
- مدح و منقبت امام علی و ائمه معصوم(ع):
- زانکه هم‌نفس پیمبر بود از آن دادش خـدای
- پاره‌ای از نفس پیغمبر ورا جفت گـزین
- گوهر دریای عصمت، فاطمه، کز رتبتش
- آفرین بر جان پاکش باد از جان‌‌آفرین
- یازده معصوم پاک از نسل ایشان دان که نیست
- در قیامت غیر از ایشان کس شفیع المذنبین[۵].
- حماسه عاشورا:
- ای دل کنون که عاشر ماه محرم است
- شادی مکن که نوبت شادیت در غم است
- بر آل مصـطفی به ارادت بنال زار
- گر در سحاب دیده تو را قطـره‌ای نم است
- از نـاودان دیــده کعبه در ایـن عزا
- بر روی خاک مکه همه آب زمزم است[۶].
- تولی و تبری:
- بیم صراط و موقف حشرش کجا بود؟
- هر دل که بر ولای علی زینهار کرد
- صاحب‌قبول حضـرت عزت کسی بود
- کز دوستی‌اش بر ورق دل نگـار کـرد[۷].
- شفاعت:
عذر این مشتی گنهکاران امت را بخواه چون شفیع جرم مایی، یا علی موسی الرضـا[۸].
مضامین دیگری چون ظهور منجی، آیات نازله در شأن حضرت علی(ع) و ائمه(ع) مانند آیات ولایت، هل أتی، مباهله، تطهیر، صادقین و... و روایات صادره در مورد شأن آن حضرت(ع) مانند حدیث منزلت، مدینة العلم، افضلیت ضربه شمشیر آن حضرت بر عبادت ثقلین و...، اشاره به رویدادهای صدر اسلام مانند مباهله، ليـلة المبيت، جنگ احد، خیبر و خندق، زاده شدن حضرت علی(ع) در کعبه، رد الشمس، مسائل کلامی شیعه مانند توحید و عدل و اختیار و افضلیت حضرت علی(ع) بر صحابه و منصوص بودن امامت آن حضرت(ع) و... در اشعار شیخ حسن کاشی بسیار یافت می‌شود[۹].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدای دیوان آمده است و تصاویر نسخ خطی، نمایه‌ها (شامل نمایه‌های نام‌ها و خاندان‌ها، جاها، صور بلاغی) و کتابنامه، در ا نتهای آن.
پس از همه این موارد، مقدمه کوتاهی از حسن عاطفی به زبان انگلیسی در انتهای اثر آمده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه حسن عاطفی.
- مهرآوران، محمود؛ نعمتی، فرج‌الله، «مجمع البحرین معنی، بررسی شیوه شاعری و مضامین شیعی حسن کاشی»، مجله تاریخ ادبیات، پاییز و زمستان 1390- شماره 69، به آدرس: