الوجوه و النظائر في القرآن العظيم

الوجوه و النظائر في القرآن العظيم
پدیدآوران	مقاتل بن سلیمان (نویسنده) ضامن، حاتم صالح (محقق)
ناشر	مرکز جمعة الماجد للثقافة و التراث
مکان نشر	امارات - دبي
سال نشر	1427ق. = 2006م.
چاپ	چاپ يکم
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏م7و3 / 82/6 BP

الوجوه و النظائر فی القرآن العظیم اثر مقاتل بن سلیمان بلخی (متوفی 150 ه.ق) از کهن‌ترین تفاسیر ادبی در واژه شناسی قرآن که با تحقیق حاتم صالح ضامن ارائه شده است.

انگیزه تألیف

از بررسی کتاب مذکور مطلبی که دلالت بر انگیزه مولف بنماید یافت نشد. شاید هدف ایشان از نگارش این اثر را بتوان از حدیثی از پیامبر ص بدست آورد. پیامبر ص فرمود: کسی به بلندترین مرتبه فهم قرآن نمی‌رسد مگر اینکه برای واژگان قرآن وجوه و معانی بسیاری بداند. می‌توان از نقل این حدیث در آغاز اثر دو نکته برداشت کرد. یکی اهمیت دانش وجوه و نظائر و دیگری انگیزه تالیف مفسر.

بنظر محقق؛ اثر حاضر از نخستین تفاسیر ادبی قرآن در این موضوع بشمار می‌آید. زیرا پیش از مقاتل هیچ مفسری به صورت مستقل به این دانش نپرداخته است. البته این سخن پایدار نیست زیرا بیان معانی الفاظ القرآن اثر علی بن عبدالله بن عباس (متوفی 118ق) که بتازگی یافت شده کهن‌ترین اثر در این رشته بشمار می‌آید.

روش وی در این کتاب اینگونه است که نخست لفظی را ذکر می‌کند و سپس به بیان وجوه و نظائر مختلف آن در قرآن کریم می¬پردازد.

وی در این کتاب صدوهفتادوشش واژه را مورد بررسی قرار داده است. ذکر آنها به ترتیب الفبایی نیست. با واژه "الهدی" آغاز و با کلمه "فوق" انجام یافته است.

عبدالله شحاته محقق مصری این کتاب را با عنوان الاشباه و النظائر مقاتل چاپ کرده که به طور حتم غلط است. زیرا از مقایسه الوجوه با الاشباه تفاوت بسیار زیاد آن‌دو دیده می‌شود. نتیجه گرفته می‌شود که الاشباه و النظائر به اشتباهی به مقاتل نسبت داده شده است بلکه باید از آن هارون بن موسی (متوفی 170 ه.ق) باشد که متأخر از مقاتل است.

ویژگی‌ها

برای اثر حاضر چند ویژگی می‌توان برشمرد:

1. اولین کتاب در دانش واژه شناسی قرآن.
2. تدوین فن وجوه و نظائر در زمان شکل¬گیری فکر و اندیشه اسلامی در قرن دوم هجری.
3. دسترسی به آرای تفسیری مفسر.
4. امکان دستیابی به اندیشه‌های قرآنی مقاتل پیرامون واژگان قرآن.
5. بررسی تحلیلی دیدگاه نحویان معروف توسط مؤلف و تقویت قواعد نحوی و پایه-ریزی تفسیر تحلیلی ادبی قرآن..

منابع مقاله

1. مقدمه محقق ضامن، حاتم صالح بر اثر مذکور.
2. ایروانی، مرتضی، مهر 1371، الوجوه و النظائر فی القرآن الکریم و کتاب مقاتل بن سلیمان، رسالة القرآن، ش10، صص 35-52.
3. نجارزادگان، فتح‌الله، پائیز 1385، کاوشی در شناخت کهن‌ترین اثر در فن وجوه و نظائر قرآن، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 3، صص143-156.