سامی، عبدالعظیم: تفاوت میان نسخه‌ها
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) |
|||
| خط ۶۸: | خط ۶۸: | ||
[[تحفه شاهی]] | [[تحفه شاهی]] | ||
[[تاریخ بخارا: تاریخ خانات آسیای مرکزی در قرن نوزدهم]] | |||
[[رده:زندگی‌نامه]] | [[رده:زندگی‌نامه]] | ||
[[رده:مورّخان]] | [[رده:مورّخان]] | ||
[[رده:شاعران]] | [[رده:شاعران]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۲۸
| نام | س‍ام‍ي، ع‍ظي‍م
بوستانی بخارایی، عبدالعظیم بوستانی بخارایی، محمد ع‍ب‍د ال‍ع‍ظي‍م |
|---|---|
| نام‌های دیگر | |
| نام پدر | |
| متولد | / 1838م |
| محل تولد | بستان چهل کیلومتری شمال بخارا |
| رحلت | / 1907م |
| اساتید | احمد دانش بخارایی
ملا سعدالدین ماهر |
| برخی آثار | تحفه شاهی |
| کد مؤلف | AUTHORCODE09504AUTHORCODE |
میرزا عبدالعظیم بوستانی بخارایی (۱۸۳۸-۱۹۰۷م)، متخلص به سامی، شاعر و مورخ معروف قرن سیزدهم هجری است که از محضر شاعران و نویسندگانی چون احمد دانش بخارایی و ملا سعدالدین ماهر، بهره برده و کتاب «تحفه شاهی» را به رشته تحریر درآورده است.
زادروز و زادگاه
«میزرا محمد عبدالعظیم بوستانی بخارایی»، مشهور به میرزا عظیم سامی، شاعر و مورخ معروف، در بستان - چهل کیلومتری شمال بخارا - متولد شد. با عطف توجه به آنچه خود در شرح احوالش در کتاب «تحفه شاهی» آورده، می‌توان اینطور حدس زد که او در حدود سالهای 1259 تا 1260ق، متولد گردید؛ زیرا به روایت خودش، زمانی که در سال 1319ق، تألیف کتابش را آغازید، 60 سال داشته؛ پس تاریخ ولادتش، در حدود سالهای 1259 تا 1260ق، بوده است. ال.ام. یپیفانووا، خاورشناس معروف روس، تاریخ تولد او را 1838م، ذکر می‌کند[۱].
تحصیل، اساتید و حرفه
میرزا عبدالعظیم، در بخارا به تحصیل پرداخت و از محضر شاعران و نویسندگانی چون احمد دانش بخارایی، معروف به «کله» و ملا سعدالدین ماهر، بهره برد و سرانجام از ماهر، تخلص «سامی» گرفت. وی پس از پایان تحصیلات، به حرفه منشی‌گری روی آورد و به خدمت امیر مظفرالدین بن نصرالله امیر منغیت بخارا درآمد و در جنگهای امیر بخارا با فرمانروایان اوزبک شهر سبز (1280ق) و جنگهای روسیه تزاری و امیران بخارا شرکت کرد و وقایعنگار رسمی سپاه بخارا شد؛ چنان‌که خود می‌نویسد: «در هنگام جنگ، بالای درخت می‌نشسته و جریان جنگ را که با چشمان خود نظاره‌گر بوده، بر روی کاغذ، ثبت می‌کرده است»[۲].
وی اهل شعر نیز بوده و اشعار خود را اساسا به زبان فارسی و بخشی را به زبان اوزبکی، سروده است. در غزلهای او به‌غیر از مضمون عشق، اشعاری با مضامین شکایت از روزگار نیز مشاهده می‌شود[۳].
سفر و تحول
وی بارها به همراه سفیران بخارا، به روسیه سفر کرد؛ از جمله از سوی امیر مظفر در معیت امیر عبدالاحد (ولیعهد امیر مظفر) در مراسم تاجگذاری الکساندر سوم، تزار روس، در سن‌پترزبورگ شرکت کرد و بر آن بود تا خاطرات خود را در باب این سفر به رشته تحریر درآورد. وی با جلوس امیر عبدالاحد بر تخت سلطنت (1328-1303ق)، همچنان در سمت منشی‌گری باقی ماند و در حدود ده الی یازده سال در دربار او، به خدمت پرداخت و در جمع هیئت نمایندگی بخارا، چندین بار به روسیه سفر کرد، اما بعدها به سبب نامعلومی، از آن سمت معزول شد. می‌توان چنین حدس زد که از این هنگام، وی رفتار درباریان بخارا و نحوه حکومت آنان را مورد نکوهش قرار داده و به همین دلیل در دوران کهن‌سالی و پیری از دربار رانده شده و در پی آن، به نوشتن روی آورده و روزگار را تا هنگام مرگ، در فقر و تهیدستی سپری کرده است. شاید یکی از دلایل رانده شدن وی از دربار را ناشی از سفرهای او به روسیه و آشنایی با شیوه مملکت‌داری و وضعیت اداره حکومت آنان باید دانست که در تغییر رویه و نوع تفکر او تأثیر شایانی گذاشته است. به همین دلیل وی پس از مقایسه حکومت خاندان منغیتیه با روسها، فساد اخلاق امیران، والیان، روحانیان و راتبه‌گیران (کارمندان) بخارا را نکوهش کرده و در شعرهای خود، این کجتابیهای معمول و رایج اجتماعی را انعکاس داده است.[۴].
آثار
میرزا عظیم پس از رانده شدن از دربار، با توجه به آنکه صاحب فضل و کمال بود و چنان‌که خود در «تحفه شاهی» اشاره می‌کند، آثاری چون «طبقات ناصری»، «روضةالصفا»، «مرآة العالم»، «ناسخ التواريخ»، «مفتاح التواريخ»، «تاریخ فرشته»، «تاریخ وصاف» و «تاریخ ایران» را خوانده بود، به نوشتن روی آورد و در باب احوال سلاطین ماوراءالنهر، دست به تألیف کتاب «تحفه شاهی» زد[۵].
سامی صرف نظر از «تحفه شاهی» که در باب خانات بخاراست و از روزگار عبیدالله خان (1114-1123ق) تا روزگار خود، آن را به رشته تحریر درآورده است و به سبب گزارش‌های عینی نویسنده از رویدادهای دوران حکمرانی امیر مظفرالدین اهمیت ویژه‌ای دارد، صاحب آثار دیگری چون «تاریخ سلاطین منغیتیه دارالسلطنة بخارای شریف» است که در آن، با بیانی خرده‌گیرانه، روزگار امیران بخارای عصر خود را شرح می‌دهد. تکمیل «دخمه شاهان» میرزا صادق منشی بر وزن شاهنامه مربوط به خاندان منغیتیه، «مرآة الخيال» که مجموعه‌ای منظوم درباره رویدادها و کسان هم‌عصر سراینده است، «مناشیر اعلام»، «تنزيه الإنشاء» در شیوه نامه‌نگاری که به رساله «انشاء و مناظر الإنشاء» نیز معروف است، «مفاتيح العبر» در شرح «مصابيح الفكر»، ترجمه «أعلام الناس»، «تذكرة الفضلاء»، «فضيحات الشيعة»، «مرآة اليقين» که نسخه‌ای از آن در کتابخانه پژوهشگاه خاورشناسی فرهنگستان علوم ازبکستان نگهدای می‌شود و «صنعت محزون»، از دیگر آثار معروف وی است.
پانویس
منابع مقاله
بوستانی بخارایی، میرزا عبدالعظیم، «تحفه شاهی»، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1388، با تصحیح، تحشیه و تعلیق نادره جلالی.