الاقتصاد فيما يتعلق بالاعتقاد

الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد

نام کتاب	الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد
نام های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	طوسی، محمد بن حسن (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏209‎‏/‎‏7‎‏ ‎‏/‎‏ط‎‏9‎‏الف‎‏7
موضوع	کلام شیعه امامیه - قرن 5ق.
ناشر	دار الأضواء
مکان نشر	بیروت - لبنان
سال نشر	1406 هـ.ق
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE1076AUTOMATIONCODE

معرفى اجمالى

كتاب «الاقتصاد فيما يجب على العباد» از تأليفات مهم شيخ طوسى «قده» است اين كتاب با وجود حجم كم، شامل مباحث مهمى از علم كلام و فقه مى‌باشد و به دليل اهميت آن از مصادر كتاب‌هاى بحار الأنوار و السرائر مى‌باشد.

انگيزۀ تأليف

وى در مورد غرض از تأليف كتاب در مقدمۀ آن مى‌نويسد: الغرض هنا ذكر ما لا بدّ منه على كلّ حال.

هم‌چنان كه از نام كتاب و معناى كلمۀ «اقتصاد» مشخص شده است، اين نوع از فقه مختصر، نوعى از فقه داراى اعتدال است كه به دور از افراط و تفريط، خواننده به آسانى و بدون دشوارى و در سريع‌ترين زمان احكام شرعى مورد نياز خود را فرا گرفته و به آن عمل مى‌نمايد.

شيخ طوسى اين كتاب را به احتمال بسيار زياد به درخواست شيخ عبد العزيز بن براج (م 481 ق) تأليف نموده است و در مقدمۀ آن مى‌نويسد:

من اين كتاب را به درخواست شيخ بزرگوار كه خداوند عمر ايشان را طولانى گرداند نوشتم كه شامل مباحثى است كه اعتقاد و عمل و حركت در مسير آنها بر همگان واجب است.

در مورد قسمت فقه آن مى‌نويسد: در بخش دوم كتاب، عباداتى كه انجام آنها نيز بر همه واجب است را به طور خلاصه آورده‌ام، زيرا كتاب‌هايى كه در اصول عقائد و احكام شرعى نگاشته شده‌اند، فراوانند؛ ولى يا بسيار طولانى و مفصل مى‌باشند و يا بسيار خلاصه، كه از رساندن مقصود ناتوانند.

ساختار و گزارش محتوا

مباحث كتاب به طور كلى در دو بخش كلام و فقه تقسيم شده است.

در قسمت اوّل، دو اصل توحيد و عدالت بررسى شده است كه در ضمن مسألۀ عدل، اصول نبوت، امامت و معاد نيز مطرح شده است.

در قسمت دوم، كتاب‌هاى پنج‌گانۀ صلاة، صوم، زكاة، حج، جهاد مطرح شده است.

قسمت فقه كتاب به صورت فقه موجز و رساله‌هاى متداول نوشته شده و آنچنان كه مؤلف در مقدمه و انتهاى كتاب مى‌نويسد، سعى نموده كه در نهايت اختصار، مسائل اساسى و مورد نياز شامل واجبات، محرمات، مستحبات، مكروهات، مقدمات، اجزاء و شرايط و مبطلات هر يك از اين عبادات را در قالبى بسيار منظم بيان نمايد.

ويژگى‌ها

همان طور كه مؤلف در پايان قسمت كلامى كتاب نوشته، وى سعى نموده در پيروى از خواستۀ ابن البراج (م 481ق) كتابى را تأليف نمايد كه با رعايت اعتدال از تفصيل يا ايجاز مطالب خوددارى نموده و مطالب كتاب را در حدى كه خواننده به ناچار نيازمند آن است، بيان نمايد.

بنابراين در قسمت كلامى كتاب، تفصيل مطالب آن را به كتاب‌هاى شرح الجمل (يا تمهيد الأصول) تلخيص الشافي، المفصح في الإمامة و در مباحث فقهى تفصيل آن را به كتاب‌هاى النهاية، مصباح المتهجد، المبسوط ارجاع داده است.

با اين حال گاهى مؤلف براى اثبات نظريات خود، به روايات و يا قول اصحاب استناد نموده است و گاهى نيز مثل بحث استحقاق عقاب براى كافى در مباحث كلامى به اجماع استناد نموده است و يا اين كه به بعضى از مباحث اصولى مثل حجيت خبر واحد استناد نموده است كه تفصيل آن را به كتاب اصول فقه، احتمالا كتاب العدة ارجاع داده است.

از خصوصيت چاپ كتاب موجود اين كه از نسخه‌هاى پر غلطى استفاده شده و فقط در موارد ضرورى به غلطهاى آن اشاره شده است و تصحيح ساير موارد نيز به چاپ‌هاى بعدى محول شده است.

اگر چه كتاب المبسوط پس از الجمل و العقود نوشته شده است و از طرفى سبك تأليف قسمت عبادات كتاب الاقتصاد و كتاب الجمل و العقود كاملا شبيه به هم مى‌باشد، با اين حال در قسمت عبادات كتاب به نام الجمل و العقود اصلا ذكر نشده است و هيچ مطلبى نيز از آن ذكر نشده است.

وضعيت

با توجه به اين كه اين كتاب پس از كتاب‌هاى النهاية، المبسوط، المفصح في الإمامة، تلخيص الشافي و بسيارى از كتب ديگر شيخ طوسى نوشته شده است و از طرفى در مباحث آخر فصل امامت در مسألۀ غيبت امام زمان عجل الله تعالى في فرجه تفصيل اين مطالب را به كتاب «تلخيص الشافي» ارجاع داده است و به كتاب «الغيبة» كه در سال 447ق تأليف شده، ارجاع نداده است، بنابراين احتمالا اين كتاب بين سال‌هاى 440 تا 447ق تأليف شده است.

اين كتاب اولين بار توسط آقاى حسين سعيد تهرانى پس از ارتحال آية الله العظمى حسين حلى (م 1375ق) استاد وى، توسط انتشارات كتابخانۀ جامع چهل‌ستون در تهران انتشار يافته است. تجديد چاپ اين كتاب توسط چاپخانۀ خيام در قم در سال 1400ق انجام شده است.

نسخه‌ها

در الذريعة به سه نسخه از كتاب اشاره نموده است كه عبارتند از:

1 - نسخۀ متعلّق به شيخ محمد حسين بن محمد قاسم قمشه‌اى نجفى (م 1336 ق) صاحب كتاب «أدلة الرشاد في شرح نجاة العباد» كه در سال 1281 اين كتاب توسط ملامهدى قمشه‌اى (م 1281ق) وقف شده است.

2 - نسخۀ شيخ هادى آل كاشف الغطاء (م 1361ق).

3 - نسخۀ سيد محمد باقر بن سيد محمد بن سيد محمد كاظم يزدى.

در كتاب «مقدمه‌اى بر فقه شيعه» (صفحات 77 و 78) به 8 نسخۀ خطى اشاره شده است كه متعلّق به كتابخانه‌هاى: دانشگاه تهران، دانشگاه شهيد بهشتى، اميرالمؤمنين حكيم، دار الكتب، آية الله مرعشى نجفى «قده»، لوس آنجلس، و آستان قدس رضوى مى‌باشد.

نسخه‌هاى معتبر

در چاپ كتاب از دو نسخۀ خطى استفاده شده است كه يكى متعلّق به كتابخانۀ جامع چهل‌ستون در تهران است. اين نسخه به خط عبد المجيد بن مظفر بن مخزوم توبلى كورى مربوط به سال 1046 ق است كه با رمز (ج) مشخص شده است.

نسخۀ ديگر متعلّق به كتابخانۀ علامۀ محقق سيد محمد على روضاتى در اصفهان است. اين نسخه در ضمن مجموعۀ كتاب‌هايى است كه به خط سيد محمد زين العابدين موسوى و مربوط به سال 1267ق است و با رمز (ر) مشخص شده است.

اگر چه نسخ خطى مورد استفاده در چاپ كتاب داراى خطا، تصحيف و تحريف زيادى بوده‌اند؛ اما مصحح كتاب به دليل جلوگيرى از زياد شدن حجم كتاب از ذكر آنان خوددارى نموده و فقط آدرس آيات قرآن كريم را ذكر نموده و مصادر احاديث و روايات آن را ذكر ننموده است.

منابع

- الذريعة /2 269، 270

- أعيان الشيعة /9 165

- معالم العلماء 114

- روضات الجنات /6 216

- فوائد رضويه 470

- لولؤ البحرين 252 - 254

پیوندها

مطالعه کتاب الاقتصاد فیما یتعلق بالاعتقاد در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور